توضیح : از ظاهر سیاق و زمینه کلام بر مى‏آید که این آیه تکمیل احتجاج در دو آیه قبل است، و معناى مجموع آیات این است: من پیشنهادى را که شما به من کردید اجابت نمى‏کنم، چون آوردن قرآنى دیگر و یا تبدیل آیات این قرآن کار من نیست و من حقى در آن ندارم، و به فرضى که چنین کارى بکنم ستمکارترین مردم خواهم بود و شدیدترین جرم را مرتکب شده‏ام و مجرمین روى رستگارى نمى‏بینند، به این جهت ستمکارترین مردم خواهم بود اگر قرآن را مبدل کنم و بعضى از مواضع آن را که مورد پسند شما نیست تغییر دهم به خداى تعالى افتراء بسته‏ام، و هیچ ظالمى ظالم‏تر از کسى که به خدا دروغ ببندد نیست، و اگر این قرآن را به حال خود بگذارم و سخنانى که مورد پسند شما است از پیش خود بیاورم آیات خدایى را تکذیب کرده‏ام، و هیچ ستمکارى ستمکارتر از تکذیب کننده آیات خدا نیست.

و اى بسا احتمال داده باشند که استفهام در آیه به هر دو شق‏اش تعریض به مشرکین باشد، و خداى تعالى خواسته است بفرماید: شما مشرکین ستمکارترین مردمید، براى اینکه اولا براى خدا شریک قائل شده‏اید، و این افتراء به خدا و دروغ به او است، و ثانیا نبوت مرا و آیات نازله بر من را تکذیب مى‏کنید، و این خود تکذیب به آیات خدا، و جرمى است بزرگ، و مجرمین رستگار نمى‏شوند.

بعضی دیگر (تفسیر المنار، ج :11، ص: 322 و 323) گفته‏اند: شق اول از دو شق تردید، تعریض به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است در صورتى که خواسته مشرکین را اجابت کند و شق دوم، تعریض به مشرکین است، و معناى آیه این است که: احدى نزد خدا از این دو طائفه ستمکارتر نیست، یکى آنهایى که به خدا افتراء مى‏بندند، دوم آنهایى که آیات الهى را تکذیب مى‏کنند، و من که شما را از جرم و ظلم دومى نهى مى‏کنم چگونه ظلم اولى را براى خود بپسندم با اینکه از ظلم دومى بدتر و سنگین‏تر است؟، و از این گذشته با اینکه من در صدد اصلاح شمایم چه فائده‏اى از این جرم عظیم براى اصلاح عاید من مى‏شود.

و این معنایى که این مفسر براى آیه کرده فى نفسه و با قطع نظر از آیه، معناى بدى نیست، ولى بحث در این است که این معنا را از کجاى آیه مى‏توان بدست آورد. و همچنین وجه قبلى که آن نیز فى نفسه و حتى از نظر سیاق وجه بدى نیست، لیکن آیه بر آن دلالت ندارد. [ بستن توضیحات ]