در مجمع البیان (ج 5، ص 91) فرموده: اختلاف بین دو چیز به این معنا است که هر یک به طرفى مخالف طرف دیگرى برود، مثلا یکى در جهت نور حرکت کند و دیگرى در جهت ظلمت. و ظاهرا این کلمه از ماده «الخلف» گرفته شده که به معناى پشت سر است، و اختلاف بین دو چیز در اصل به این معنا بوده که یکى از آن دو، پشت آن دیگرى قرار گیرد. و آن گاه استعمالش را توسعه داده‏اند به حدى که در مغایرتى که بین دو چیز باشد استعمال کرده‏اند.

در نتیجه هم بر حسب اصل لغت مى‏گویند «اختلفه» یعنى فلان چیز را پشت سر خود قرار داد، و هم بر حسب توسعه مذکور مى‏گویند: «اختلف الناس فى کذا- مردم در این باره اختلاف کردند» که این عبارت، ضد عبارت: «اتفق الناس فى کذا- مردم در این امر اتفاق کردند» مى‏باشد. و اما تعبیر «اختلف الناس الیه» معنایش این است که مردم پیرامون فلانى آمد و شد و تردد کردند، جمعى وارد بر او شدند و جمعى از نزد او خارج گشتند، که در این تعبیر هم معناى اصلى کلمه محفوظ است، زیرا آن عده که وارد مى‏شوند آن عده‏اى را که خارج‏اند پشت سر قرار مى‏دهند. [ نظرات / امتیازها ]

منظور از «اختلاف لیل و نهار» یا این است که شب و روز یکى پس از دیگرى وارد بر زمین مى‏شوند، و هفته‏ها، ماهها و سالها را ترسیم مى‏کنند. و یا اختلاف ساعت شب و روز در اغلب بقاع مسکون زمین است، چون شب و روز تنها در اعتدال بهارى برابرند. از روز اول بهار به بعد در نقاط شمالى روزها رو به زیادت مى‏گذارد، یعنى روز طولانى‏تر از شب مى‏شود، در نتیجه هر روز از روز قبلش طولانى‏تر مى‏گردد، تا در اول تابستان به منتها درجه طول مى‏رسد، از آن روز به بعد روزها شروع به کوتاه شدن مى‏کند، تا در نقطه اعتدال پاییزى یعنى در روز اول پاییز دوباره برابر شب مى‏شود.
از شب اول پاییز به بعد شب رو به زیادت نهاده، تا به اول زمستان که نقطه نهایى طول شبها است برسد، دوباره از آن شب تا شب اول بهار رو به کوتاه شدن و در نهایت برابر روز شدن مى‏رود، و این جریان در مناطق جنوبى به عکس است، در نتیجه هر زمانى که در مناطق شمالى روزها رو به بلندى باشد، در مناطق جنوبى رو به کوتاهى است، و در عوض شبهاى آنجا به همان نسبت رو به زیادت مى‏گذارد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

آیه شریفه مشتمل است بر حجت تمام عیارى بر یگانه بودن خداى تعالى در ربوبیت، براى اینکه لیل و نهار و آنچه در آسمانها و زمین آفریده حامل نظامى واحد و عمومى و متفقند، نظامى که امر موجودات زمینى و آسمانى و مخصوصا عالم انسانى را تدبیر مى‏کند، تدبیر واحد که اجزاء آن به یکدیگر متصلند، اتصالى که بهتر از آن تصور ندارد.

این احتمال نیز در بین هست که آیه شریفه، در مقام احتجاج بر مساله توحید نباشد، بلکه در صدد تعلیل جمله «یُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» در آیه قبلى باشد، چون کلمه «ان» که خاصیت تعلیل را دارد بر سر آن آمده. و بنا بر این احتمال، مناسب‏تر آن است که منظور از اختلاف لیل و نهار احتمال اول باشد، نه معناى دوم، براى اینکه همین معناى اختلاف از جمله «جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ» به ذهن مى‏رسد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

دو کلمه «نهار» و «یوم» مترادفند، اما- بطورى که گفته شده- بین آن دو فرقى هست و آن این است که کلمه «نهار» علاوه بر معناى روز دلالت بر گسترش نور نیز دارد، و شاید به همین جهت بوده که تنها این کلمه در مقابل کلمه «لیل» استعمال مى‏شود بلکه کلمه یوم را در جایى استعمال مى‏کنند که عنایتى به افاده گسترش نور نداشته باشند، مثل مواردى که سخن از شمردن ایام باشد، که در چنین مقامى مى‏گویند: «عشرة ایام- ده روز» و «عشرین یوما- بیست روز» و ...، ولى گفته نمى‏شود «عشرة نهارات» و «عشرین نهارا» و ... [ نظرات / امتیازها ]

1 ـ آمد و رفت شب و روز، از آیات و نشانه هاى روشن ربوبیت خداست.
إن ربکم اللّه ... إن فى اختلف الّیل و النهار ... لأیت
2 ـ اختلاف شب و روز (کوتاه و بلند شدن هر یک از آن دو در طول سال) و تغییر فصلها، حاوى دلیلهایى روشن بر تدبیر و ربوبیت خدا نسبت به اهل زمین است.
إن فى اختلف الّیل و النهار ... لأیت
3 ـ جهان آفرینش، داراى آسمانهاى متعدد
و ما خلق اللّه فى السموت
4 ـ جهان آفرینش، کتاب خداشناسى
و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأیت
5 ـ خدا، آفریننده تمامى پدیده هاى جهان هستى است.
و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض
6 ـ هر پدیده اى در جهان آفرینش، حاوى دلیلهاى روشن بر تدبیر و ربوبیت بى همتاى خداوند است.
و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأیت
7 ـ لزوم مطالعه و تدبر در پدیده هاى جهان آفرینش، براى شناخت خدا و ربوبیت او
إن فى اختلف الّیل و النهار و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأیت
8 ـ تقوا و پارسایى، زمینه اى لازم براى فهم و درک دلایل توحید ربوبى موجود در جهان آفرینش
إن فى اختلف الّیل و النهار و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأیت لقوم یتقون
9 ـ تنها تقواپیشگان، قادرند که دلایل وحدت تدبیر موجود در جهان آفرینش را درک کنند.
إن فى اختلف الّیل و النهار ... لأیت لقوم یتقون
[ نظرات / امتیازها ]

در این آیه، براى اهل تقوا «لقوم یتّقون»، نتیجه آنکه کسانى کامیابند که هم بدانند و هم پروا پیشه و متّقى باشند، وگرنه متقیّن ناآگاه و یا دانشمندان گناهکار، از آیاتِ الهى بهره‏ى کافى نمى‏برند.
[ نظرات / امتیازها ]

-در آیات فوق آمد و شد شب و روز یکى از نشانه هاى خدا شمرده شده است ، و این به خاطر آن است که اگر نور آفتاب یکنواخت و به طور مداوم بر زمین مى تابید مسلما درجه حرارت در زمین به قدرى بالا مى رفت که قابل زندگى نبود (مانند حرارت سوزان ماه در روزهایش که به اندازه 15 شبانه روز زمین طولانى است ) و همچنین اگر شب به طور مستمر ادامه مى یافت همه چیز از شدت سرما مى خشکید (همانند شبهاى طولانى ماه ) ولى خداوند این دو را پشت سر یکدیگر قرار داده تا بستر حیات و زندگى را در کره زمین آماده و مهیا سازد.
نقش عدد و حساب و تاریخ و سال و ماه در نظام زندگى بشر و پیوندهاى اجتماعى و کسب و کار بر همه کس روشن و آشکار است .
- مساءله عدد و حساب که در آیات فوق به آن اشاره شده در واقع یکى از مهمترین مسائل زندگى بشر در تمام زمینه ها است .
مى دانیم اهمیت یک موهبت هنگامى آشکار مى شود که زندگى را بدون آن مورد مطالعه و بررسى قرار بدهیم ، روى این حساب ، فکر کنید اگر یک روز تاریخ (امتیاز روزها، ماهها و سالها) از زندگى بشر برداشته شود و مثلا نه روزهاى هفته روشن باشد و نه روزهاى ماه و نه شماره ماهها و سالها، در این موقع تمام مسائل تجارى ، اقتصادى ، سیاسى و هر گونه قرار داد و برنامه زمان بندى شده به هم مى ریزد، و هیچ کارى نظم و انضباطى به خود نخواهد گرفت ، حتى وضع کشاورزى ، دامدارى و صنایع تولیدى نیز دچار هرج و مرج مى شود.
اما از آنجا که خداوند، انسان را براى یک زندگى سعادتبخش ، و تواءم
با نظام ، آفریده ، وسائل آنرا نیز در اختیارش گذاشته است .
درست است که انسان با یک تاریخ قرار دادى مى تواند کارهاى خود را تا حدودى منظم سازد، ولى اگر بر پایه یک میزان طبیعى استوار نباشد نه عمومیت پیدا مى کند و نه چندان قابل اعتماد است .
گردش ماه و خورشید (یا صحیحتر زمین به دور خورشید) و منزلگاههائى که دارند یک تقویم طبیعى را پى ریزى مى کند که همه جا و براى همه کس روشن و قابل اعتماد است .
همانطور که مقدار شبانه روز که یک واحد کوچک تاریخى است ، بر اثر یک عامل طبیعى یعنى حرکت زمین به دور خود به وجود مى آید، ماه و سال نیز باید متکى به یک گردش طبیعى باشد، و به این ترتیب حرکت ماه به دور کره زمین یک واحد بزرگتر (ماه که تقریبا مساوى 30 روز است ) و حرکت زمین به دور آفتاب واحد عظیمترى یعنى سال را تشکیل مى دهد.
گفتیم تقویم اسلامى بر اساس تقویم قمرى و گردش ماه است ، درست است که گردش خورشید در برج هاى دوازده گانه نیز وسیله خوبى براى تعیین ماه هاى شمسى است ، ولى این تقویم با اینک طبیعى است به درد همه نمى خورد، و تنها دانشمندان نجوم از طریق رصدهاى نجومى مى توانند، بودن خورشید را در فلان برج تشخیص دهند، به همین دلیل دیگران مجبورند به تقویم هائى که بوسیله همان منجمان تنظیم شده مراجعه کنند.
ولى گردش منظم ماه به دور زمین ، تقویم روشنى به دست مى دهد که حتى افراد بى سواد و بیابان گرد نیز قادر به خواندن خطوط و نقوش آن هستند.
توضیح اینکه قیافه ماه هر شب در آسمان به گونه خاصى غیر از شب قبل و بعد است به طورى که در شب در تمام ماه وضع و قیافه ماه در آسمان یکسان نیست ، و اگر کمى در وضع ماه هر شب دقت کنیم کم کم عادت خواهیم کرد که با دقت
تعیین کنیم آن شب ، چندمین شب ماه هست .
ممکن است بعضى تصور کنند از نیمه دوم ماه به بعد منظره هاى نیمه اول ماه عینا تکرار مى شود، و مثلا چهره ماه در شب بیست و یکم درست مانند شب هفتم است ، ولى این یک اشتباه بزرگ است ، زیرا قسمت ناقص ماه در نیمه اول طرف بالا است در حالى که قسمت ناقص در نیمه دوم طرف پائین است و به تعبیر دیگر نوکهاى هلال در آغاز ماه به سمت شرق است ، در حالى که نوکهاى ماه در اواخر ماه به سمت غرب مى باشد، به علاوه ماه در اوائل ماه در سمت غرب دیده مى شود، ولى در اواخر بیشتر در سمت شرق و بسیار دیرتر طلوع مى کند.
به این ترتیب مى توان از شکل ماه با تغییرات تدریجى اش به عنوان یک روز شمار استفاده کرد، و با دقت روزهاى ماه را از شکل ماه بدست آورد.
به هر حال ما در این موهبت که نامش را (نظام تاریخى ) مى نامیم ، مدیون این آفرینش الهى هستیم ، و اگر حرکات ماه و خورشید (زمین ) نبود، چنان هرج و مرج و ناراحتى در زندگى براى ما پدید مى آمد که حسابى براى آن متصور نبود.
زندانیانى که در سلولهاى انفرادى و تاریک گرفتار شده اند و زمان را گم کرده اند این سرگردانى و بلاتکلیفى را کاملا احساس ‍ کرده اند.
یکى از زندانیانى که در عصر ما حدود یکماه در سلول تاریک انفرادى عمال استبداد گرفتار شده بود نقل مى کرد که من براى تشخیص وقت نماز هیچ وسیله اى نداشتم جز اینکه به هنگامى که نهار مى آوردند نماز ظهر و عصر مى خواندم و به هنگامى که شام مى آوردند، نماز مغرب و عشا و نماز صبح را نیز معمولا همراه آوردن صبحانه مى خواندم ! براى اینکه روزها را بشمرم حساب وعده هاى غذا را در نظر مى گرفتم ، هر سه وعده غذا را یک روز حساب مى کردم ! اما نمى دانم چه شد هنگامى که از زندان بیرون آمدم حساب من با حساب مردم
در خارج تفاوت پیدا کرده بود!. [ نظرات / امتیازها ]

1 نه تنها خود آسمان ها و زمین، بلکه موجودات و ذراتى که در آنها وجود دارند، هریک نشانه اى براى خدا هستند، ولى کسانى آنها را درک مى کنند که در پرتو خودنگه دارى و تقوا و پرهیز از گناه، صفاى روح و دید روشن یافته اند و مى توانند چهره ى حقیقت و جمال یار را ببینند

2 در این آیه، رفت و آمد شب و روز یکى از نشانه هاى خدا شمرده شده است این مطلب وقتى روشن مى شود که بدانیم اگر همیشه روز بود، حرارت زمین به قدرى بالا مى رفت که قابل سکونت نبود و اگر همیشه شب بود، همه چیز از شدّت سرما خشک مى شد، ولى خدا این دو را پشت سر هم قرار داد تا بستر زندگى را در کرۀ زمین آماده سازد

3 «اختلاف» گاهى به معناى رفت و آمد و گاهى به معناى تفاوت است؛ پس احتمالاً در این جا مقصود آن است که تفاوت هاى شب و روز یکى از نشانه هاى خداست برخى از این تفاوت ها عبارت اند از:

الف) شب براى آرامش و روز براى تلاش است

ب) شب تاریک و روز روشن است

ج) ساعات شب و روز به عکس یکدیگر کم و زیاد مى شوند [ نظرات / امتیازها ]