توضیح : دریک کلمه بخواهیم بگوییم معیار مادی و معنوی، یعنی کسی که شهادت را اوج سعادت می‌داند، معیارش معنوی و خدایی و الهی است. این شخص معیار و میزانش ثقیل هست.
و کسی که این نوع مرگ را اوج حماقت می‌داند معیارش دنیایی و مادی هست و نوع معیار او هم خفیف است. این امر در امور دیگر هم جاری هست و مثلا یک انسان می‌خواهد برای زندگی خود مالی و معاشی کسب کند، همین را با معیار ثقیل انتخاب می‌کند نه با معیار خفیف. یعنی چون پول و مال خوب است او به دنبال آن نمی‌رود بلکه چون پول را لازم دارد تا بندگی کند به دنبال آن می‌رود [ بستن توضیحات ]

توضیح : اگر کسی موازین را جمع موزون بگیرد، مانند این است که هر کسی که موزونش ثقیل است و زیاد هست بهشتی است، و هر کس که موزونش خفیف باشد جهنمی می‌شود. که در این صورت احتیاج به قید پیدا می‌کند، که هر کس که موزون خیرش ثقیل است، بهشتی و هر کس که موزون خیرش خفیف باشد، جهنمی می‌شود. باید در کنار آن بگوییم که «موزون شرش»، ثقیل است. یعنی در اینجا بحث نسبی می‌شود، یعنی کمتر و بیشتر بودن اینجا مطرح می‌شود و کلی تصرفات می‌خواهد و قبل از اینکه بحث روی مصداق برود، باید مفهوم آن حل شود که آیا موازین جمع میزان هست یا جمع موزون.

تمام لغتها گفته‌اند که موازین جمع میزان هست و حتی آنهایی که گفته‌اند که این آیه به معنای این است که هر کس که اعمالش در ترازوی اعمال سنگین باشد، حتی آنها هم جمع میزان گرفته و این معنا را کرده‌اند.

اگر در تفاسیر جمع موزون گرفتن هم باشد، نادر هست و چند دخل و تصرف لازم دارد تا به معنا برسد.

اولا باید قیدی اضافه کنیم که هر کس موزونهای خیر او سنگین باشد و یا هر کس که موزونهای خیر او کم باشد. دوما باید حالت نسبی به آن اضافه کنیم، که هر کس موزونهای خیرش سنگین‌تر از موزونهای شرش باشد، یا هر کس که موزونهای خیرش سبک‌تر از موزونهای شرش باشد، یعنی یک معنای افضلیت یا نسبیت را باید به آن اضافه کرد تا معنا درست در بیاید.

ولی اگر موازین را جمع میزان گرفتیم، هیچ کدام از این تصرفات لازم نیست و خیلی راحت می‌توان گفت که خود میزان ثقیل و خفیف است، نه اینکه موزون ثقیل و خفیف باشد.

گذشته از اینکه بار هدایتی سوره هم خیلی روشن‌تر و رساتر می‌شود. سوره می‌خواهد به انسان بینش بدهد که آن معیارها و موازین حاکم در درون خود را اصلاح کند از نظر هدایتی هم ثقل هدایتی بیشتری دارد.

رد قول بعضی‌ از تفاسیر در مورد موازین

بعضی‌ از تفاسیر موازین را جمع موزون گرفته و گفته‌اند که «ثقلت موازینه» یعنی اینکه اعمالش در میزان قیامت سنگین است و این را با دو بیان توضیح داده‌اند: «موازین جمعُ موزون» یعنی خود اعمالش ثقیل است و یک بیان اینکه موازین «جمعُ میزان» یعنی «ثقل میزان یعنی رجحانُها» که این را هم باز به آن عمل ربط داده‌اند که عمل این شخص رجحانی دارد که باعث بهشتی شدنش شده است.

ولی تدبر می‌گوید موازین اگر جمع موزون باشد، موزونها می‌شود یعنی اعمال. عملی که «له ثقل و خطر» یعنی عملی که برای آن سنگینی و جایگاهی هست. موزونها ثقیل باشد. آیا هر کس که اعمالش سنگین باشد به بهشت می‌رود، یا اگر اعمال خیرش سنگین باشد به بهشت می‌رود؟ موزونهای خیر او باید ثقیل باشد و این قید خیر را باید در اینجا بیاوریم.

در مقابل باید گفت که هر کس موزونهای خیرش خفیف باشد، به جهنم می‌رود. این هم باید خیر داشته باشد.

حال سوالی در اینجا پیش می‌آید، آیا به صرف اینکه موزون خیر ثقیل و خفیف می‌شود، انسان به بهشت و یا جهنم می‌‌رود، یا در نسبتش با موزون شر این اتفاق می‌افتد؟ قطعاً در نسبتش با موزونهای شر. یعنی باید بگویم که هر کسی که موزونهای خیرش در نسبت با موزونهای شرش ثقیل باشد، بهشت می‌رود و هر کسی که موزونهای خیرش در نسبت با موزونهای شرش خفیف باشد، جهنم می‌رود. و اگر این مفهوم نسبی را ذکر نکنیم، باز معنا ناتمام هست. برای درست کردن معنا باید این تصرفات را بکنیم.

در صورتی که اگر موازین را جمع میزان و به معنای معیار بگیریم، یعنی هر کس که معیارها و میزانهایش ثقیل باشد (جالب است بدانید که در اینجا ثقل و خفت معنوی هست والا کیلویی نیست) یا میزانها و معیارهایش خفیف باشد که در حالتی که معیار ثقیل هست یعنی که معیار معنوی و الهی است و در حالتی که معیار خفیف باشد میزان مادی و دنیوی هست.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : به دلیل اینکه روز قیامت در هم کوبنده و در هم شکننده هست. کسی که موازینش ثقیل هست، از کوبندگی آن روز در امان می‌ماند. چون سنخ این موازین به گونه‌ای نیست که قارعه بتواند آن را بشکند، ولی کسی که موازنین خفیف دارد در روز قیامت موازین او درهم می‌شکند.

پس ما انسانها که روزی مانند قارعه را در پیش رو داریم و هیچ کدام از درک این روز گریزی نداریم، حتما باید به دنبال موازین ثقیل و محکم باشیم، تا در روز قارعه با بحران هویت روبرو نشویم و اگر در آن روز دیدیم که هر چه به آن دل بسته بودیم از بین رفت دچار پوچی می‌شویم و این همان بحران هویت است و مانند پروانه‌های سرگردان می‌شویم که در نهایت سقوط می‌کنیم. [ بستن توضیحات ]

توضیح : استیناف در واقع یک عبارت نحوی است. افق نگاه صرف تا کلمه است و از آن عدول نمی‌کند. افق نگاه نحو هم جمله هست و از آن عدول نمی‌کند و تا جمله را به رسمیت می‌شناسد. و این به این معنا نیست که بیش از این کشش ندارد، نحوی که الان داریم، بیش از این کشش ندارد. در نظر نحو فعلی این «فاء» از چند حال خارج نیست:

یا کلمه را به کلمه‌ای عطف می‌کند، مثلا در اینجا «اما» را به «المنفوش» عطف می‌کند که این طور نیست.
یا عبارتی را به عبارتی عطف می‌کند، مانند این که بگوییم که «من ثقلت» را به «کلعهن المنفوش» عطف کند، این هم نیست.
یا می‌گوید جمله‌‌ای را به جمله‌ای عطف می‌کند، مانند این که بگوییم «فاما من ثقلت موازینه فهو فی عیشه راضیه» را به «تکون الجبال کلعهن المنفوش» عطف می‌کند، که این هم درست نیست.

وقتی دید یک «واو» یا «ثم» یا «فاء» پیدا شد و هیچ قدرتی در عطف نداشت؛ استیناف می‌گیرد، یعنی این شروع یک جمله هست. یعنی نه عطف کلمه هست و نه عطف عبارت و نه عطف جمله و در نتیجه شروع یک جمله هست.

ولی نگاه تدبر محدود به نحو نیست. تدبر حرفش این است که نحو تا جمله به رسمیت می‌شناسد، ولی تدبر تا جملات را هم به رسمیت می‌شناسد.

این «فاء» مجموعه «من ثقلت تا نار هامیه» را به مجموعه «القارعه تا العهن المنفوش» عطف می‌کند. این جوابی هست که به آن دسته از نحویونی که «فاء» را استینافیه دانسته‌اند.

ولی اگر در اینجا آن را به عنوان یک اصطلاح بیانی، بیان کنند و منظور استیناف یعنی شروع نباشد، در این صورت یک دعوای لفظی هست و موردی ندارد و همان حرف تدبر هست و فقط اسم آن عوض شده و این اشکالی ندارد. ولی به معنای آغار کلام باشد تدبر قبول ندارد.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : منظور بزرگ نشان دادن امر قیامت است [ بستن توضیحات ]

توضیح : تاکید این بزرگداشت مجددا جمله را به تعبیری دیگر تکرار کرد و فرمود : و ما ادریک ما القارعة . [ بستن توضیحات ]