در مجمع البیان، آمده که کلمه «وسواس» مانند کلمه «وسوسه» مصدر خواهد بود، و دیگران(روح المعانى، ج 30، ص 286) آن را مصدرى سماعى و بر خلاف قاعده دانسته‏اند، چون قاعده اقتضا مى‏کرد «واو» اول این کلمه به کسره خوانده شود، هم چنان که حرف اول مصدر سایر افعال چهار حرفى به کسره خوانده مى‏شود، مثلا مى‏گویند: «دحرج، یدحرج، دحراجا و زلزل، یزلزل زلزالا» و به هر حال ظاهر این آیه- همانطور که دیگران نیز استظهار کرده‏اند- این است که: مراد از این مصدر معناى وصفى است، که مانند جمله «زید عدل- زید عدالت است» به منظور مبالغه به صیغه مصدر تعبیر شده است.
و از بعضى(روح المعانى، ج 30، ص 286) نقل شده که اصلا کلمه مورد بحث را صفت دانسته‏اند، نه مصدر. [ نظرات / امتیازها ]

در مجمع البیان(ج 10، ص 570)، آمده که کلمه «وسواس» به معناى حدیث نفس است، به نحوى که گویى صدایى آهسته است که بگوش مى‏رسد. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «خناس» صیغه مبالغه از مصدر «خنوس» است که به معناى اختفاى بعد از ظهور است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

رسول خدا(صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: شیطان پوزه خود را بر قلب هر انسانى خواهد گذاشت، اگر انسان به یاد خدا بیفتد، او مى‏گریزد و دور مى‏شود، و اما اگر خدا را از یاد ببرد، دلش را مى‏خورد، این است معناى وسواس خناس‏.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: وقتى آیه «وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ»(آل عمران/135)، نازل شد ابلیس به بالاى کوهى در مکه رفت که آن را کوه «ثویر» مى‏نامند. و به بلندترین آوازش عفریت‏هاى خود را صدا زد، همه نزدش جمع شدند، پرسیدند اى بزرگ ما مگر چه شده که ما را نزد خود خواندى؟ گفت: این آیه نازل شده، کدامیک از شما است که اثر آن را خنثى سازد، عفریتى از شیطانها برخاست و گفت: من از این راه آن را خنثى مى‏کنم. شیطان گفت: نه، این کار از تو بر نمى‏آید. عفریتى دیگر برخاست و مثل همان سخن را گفت، و مثل آن پاسخ را شنید.
وسواس خناس گفت: این کار را به من واگذار، پرسید از چه راهى آن را خنثى خواهى کرد؟ گفت: به آنان وعده مى‏دهم، آرزومندشان مى‏کنم تا مرتکب خطا و گناه شوند، وقتى در گناه واقع شدند، استغفار را از یادشان مى‏برم. شیطان گفت: آرى تو، به درد این کار مى‏خورى، و او را موکل بر این ماموریت کرد، تا روز قیامت.

علامه طباطبایی: در اوائل جلد هشتم این کتاب گفتارى در این باره گذشت.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کلمه «وسواس» هم به معناى موجود وسوسه‏گر مى‏آید و هم به معناى وسوسه و خطورات و افکار ناروا، ولى در اینجا به معناى وسوسه‏گر است [ نظرات / امتیازها ]

پیامبر (صلى‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شیطان بر دل انسان آرمیده است، هرگاه یاد خدا کند پنهان مى‏شود و هرگاه غافل شود او را وسوسه مى‏کند. «فاذا ذکر العبد اللّه خنّس... و اذا غفل وسوس»

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کسانى که دیگران را به تردید و وسوسه مى‏اندازند، کار شیطانى مى‏کنند. مخالفان حضرت صالح به مردم مى‏گفتند: آیا شما علم دارید که صالح پیامبر است؟ و با این کلام در مردم تردید به وجود مى‏آوردند. «أتعلمون انّ صالحاً مرسل» (اعراف/75) [ نظرات / امتیازها ]

«خنّاس» از «خنوس» به معناى پنهان شدن و عقب نشینى است. [ نظرات / امتیازها ]

حضرت على (علیه‌السلام) مى‏فرماید: شیطان با ظاهرنمایى حق و باطل را بهم در مى‏آمیزد و بدین شکل بر طرفداران خود غالب مى‏شود. «فهنا لک یستولى الشیطان على اولیائه»

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

حالا که شیطان، خنّاس است، آنقدر مى‏رود و مى‏آید تا موفق شود، ما هم باید یاد خدا را زیاد کنیم [ نظرات / امتیازها ]

«خنّاس» از «خنوس» به معناى پنهان شدن و عقب نشینى است. شیطان هم خودش مخفى است و هم کارش، اگر وسوسه او علنى باشد بر مردم مسلط نمى‏شود، ولى با تظاهر و توجیه در لباس زیبا جلوه مى‏کند و موفق مى‏شود. [ نظرات / امتیازها ]

در روایات آمده است که شیطان از قبول توبه انسان از سوى خداوند ناراحت شد. یاران خود را جمع و از آنان استمداد کرد. هر کدام مطلبى گفتند، ولى یکى از آنها گفت: من انسان را وسوسه مى‏کنم و توبه را از یادش مى‏برم. ابلیس این طرح فراموشى توبه را پسندید.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

1 - پیامبر(ص)، مورد هجوم وسوسه هاى پى گیر دشمنانى بود که مقاصد سوء خود را پوشیده نگه مى داشتند.

من شرّ الوسواس الخنّاس

«وسوسه» به معناى تصورات پست است (مفردات). به شرّى که به قلب خطور کند و نیز به آنچه خیرى در آن نباشد، «وسواس» گفته مى شود (مصباح). کلمه «وسواس» اسم مصدر «وسوسة» است و براى مبالغه بر شخص وسوسه کننده اطلاق شده است; یعنى، او به قدرى وسوسه گر است که گویا خود مصداق «وسوسه کردن» یا «تفکر پلید» است. «خنّاس» ـ که صیغه مبالغه و یا بیانگر نسبت است ـ از ریشه «خُنوس» (گرفته خاطر شدن و نهان ساختن خویش «لسان العرب») و به معناى «بسیار نهانکار» یا «اهل نهانکارى» مى باشد.

2 - «عن النبى(ص) قال: إنّ الشیطان واضعٌ خَطْمَه على قلب ابن آدم فإنْ ذکَرَ اللّه خنس و إن نسى إلْتَقَمَ قلبَه فذلک «الوسواس الخنّاس»;(1)
فرمانى الهى به پیامبر(ص)، براى محفوظ ماندن آن حضرت از وسوسه هاى دشمن

قل أعوذ بربّ الناس . ملک الناس . إلـه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

3 - لزوم برحذر ماندن از وسوسه گرانى که خود را رسوا نکرده و نیت خویش را برملا نمى سازند.

من شرّ الوسواس الخنّاس

4 - خداوند، بر بى اثر ساختن وسوسه هاى شدید و مرموز دشمنان، توانا است.

قل أعوذ بربّ الناس ... من شرّ الوسواس الخنّاس

5 - ربوبیت و فرمان روایى خداوند بر مردم و شایستگى او براى الوهیت، دلیل توانایى او بر ناکام گذاشتن وسوسه گران

بربّ الناس . ملک الناس . إلـه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

6 - شیطان، موجودى بس وسوسه گر و پنهان کار

من شرّ الوسواس الخنّاس

یکى از مصداق هاى مورد نظر براى «وسواس» ـ به قرینه کلمه «جِنّة» در آخر سوره ـ «شیطان» است.

7 - شیطان، فریب کارى که پس از القاى فکر پلید در انسان، خود را کنار کشیده و متوارى مى شود.

من شرّ الوسواس الخنّاس

براى فعل «خَنَسَ» چند معنا ذکر شده است; از جمله: عقب نشینى کرد; بازگشت، متوارى و غایب شد (لسان العرب). براساس این معانى، آیه شریفه ترسیمى از وسوسه گرى هاى شیطان دارد که پس از هر وسوسه، خود را عقب کشیده، مخفى مى شود; تا آن وسوسه کار خود را کرده و زمینه را براى وسوسه بعدى فراهم سازد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: شیطان بر دل انسان آرمیده است، هرگاه یاد خدا کند پنهان مى‏شود و هرگاه غافل شود او را وسوسه مى‏کند. «فاذا ذکر العبد اللّه خنّس... و اذا غفل وسوس»(283) [ نظرات / امتیازها ]

کسانى که دیگران را به تردید و وسوسه مى‏اندازند، کار شیطانى مى‏کنند. مخالفان حضرت صالح به مردم مى‏گفتند: آیا شما علم دارید که صالح پیامبر است؟ و با این کلام در مردم تردید به وجود مى‏آوردند. «أتعلمون انّ صالحاً مرسل»(284)
در اول قرآن با «بسم اللّه» از خدا استمداد کردیم و در آخر قرآن نیز به خدا پناه مى‏بریم.
«خنّاس» از «خنوس» به معناى پنهان شدن و عقب نشینى است. شیطان هم خودش مخفى است و هم کارش، اگر وسوسه او علنى باشد بر مردم مسلط نمى‏شود، ولى با تظاهر و توجیه در لباس زیبا جلوه مى‏کند و موفق مى‏شود. حضرت على علیه السلام مى‏فرماید: شیطان با ظاهرنمایى حق و باطل را بهم در مى‏آمیزد و بدین شکل بر طرفداران خود غالب مى‏شود. «فهنا لک یستولى الشیطان على اولیائه»(285)
حالا که شیطان، خنّاس است، آنقدر مى‏رود و مى‏آید تا موفق شود، ما هم باید یاد خدا را زیاد کنیم.
در قرآن بارها از انسان انتقاد شده است که هرگاه گرفتار مى‏شود دعا مى‏کند و پناهندگى مى‏خواهد و همین که خطر رفع شد، گویا ما را نمى‏شناسد.(286)
در این سوره چون وسوسه درون روح و قلب انسان جاى مى‏گیرد و با ایمان و عقل و فکر ما بازى مى‏کند، سه بار نام خداوند یاد شده است: «ربّ النّاس، ملک النّاس، اله النّاس» اما در سوره فلق که شرور خارج از سینه‏هاست، یکبار نام خداوند مطرح است. «ربّ الفلق» آرى خطر انحراف فکرى و تأثیر آن در روح به مراتب بیشتر از خطرات خارجى است و دشمنان فرهنگى و فکرى، از دشمنان نظامى و اقتصادى مرموزتر و خطرناکترند. [ نظرات / امتیازها ]

در روایات آمده است که شیطان از قبول توبه انسان از سوى خداوند ناراحت شد. یاران خود را جمع و از آنان استمداد کرد. هر کدام مطلبى گفتند، ولى یکى از آنها گفت: من انسان را وسوسه مى‏کنم و توبه را از یادش مى‏برم. ابلیس این طرح فراموشى توبه را پسندید.(287) [ نظرات / امتیازها ]

آنکه در سینه و قلب و روح مردم وسوسه مى‏کند، ممکن است از نژاد جن و شیطان باشد یا از نژاد انسان. آرى تطمیع‏ها و وعده‏ها، امروز و فردا کردن‏ها از جمله راههاى وسوسه است.
وسوسه شیطان نسبت به حضرت آدم و سایر اولیاى خدا در حدّ القا و پرتاب وسوسه است: «فوسوس الیه الشیطان»(288)، «القى الشیطان فى امنیّته»(289) اما نسبت به عموم مردم، ورود و نفوذ وسوسه در دل و جان آنهاست. «یوسوس فى صدور النّاس» البته نه به شکل سلطه بر دل انسان به گونه‏اى که راه گریزى از آن نباشد. زیرا قرآن در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «ان الّذین اتقوا اذا مسهّم طائف من الشیطان تذکّروا فاذا هم مبصرون»(290) هنگامى که شیطان‏ها به سراغ افراد باتقوا مى‏روند تا از طریق تماس، آنان را وسوسه کنند، آنان متوجه شده و اجازه نفوذ نمى‏دهند. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه (وسواس) که بر خلاف قیاس بفتح (واو) آمده است چنانکه از آیه- 6- این سوره استفاده میشود به معناى وسوسه و افکار باطلى است که از طرف شیطانهاى جنى و انسى در قلب و فکر انسان خطور میکند. کلمه (الْخَنَّاسِ) صیغه مبالغه و به معناى پنهان شونده‏اى است که قبلا آشکار شده باشد. یعنى من از شر وسوسه کننده‏هاى جنى و انسى که آشکار و پنهان شده و میشوند به پروردگار و پادشاه و خداى مردم پناه میبرم‏ [ نظرات / امتیازها ]