وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ (234)
«1» فروع کافى، کتاب النکاح، باب الرضاع، حدیث 2 و 3 (صفحه 437 جلد پنجم). صفحه 446 حدیث 16.
تفسیر اثنا عشرى، ج1، ص: 420
بعد از آن بیان عده وفات را فرماید:
وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ: و آن کسانى که بمیرند از شما مؤمنین، وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً: و بگذارند زنان را، باید زنان آنها عده وفات نگهدارند، یعنى: یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَ: انتظار برند بعد از فوت شوهران خود، أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً: چهار ماه و ده روز. ممکن است مقتضى این مدت مقدار این باشد که جنین اگر پسر باشد غالبا سه ماهه متحرک گردد، و اگر دختر باشد چهارماهه. پس به اعتبار اقصى الاجلین با ده روز دیگر جهت استظهار باشد، زیرا ممکن است حرکت او در ابتدا ضعیف و محسوس نگردد. فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَ: پس چون برسند به انتهاى عده خود که چهار ماه و ده روز است، فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ: پس بأسى نیست بر شما اى ورثه و اولیاى ازواج، فِیما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ: در آنچه مى‌کنند آن زنان به نفسهاى خود که شوهر کردن باشد به طریق شرعى از ایجاب و قبول و رعایت ارکان و شرایط عقد. مفهوم آیه شریفه دلالت دارد بر آنکه خلاف معروف و مشروع کنند، جلوگیرى شود. وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ: و خداى تعالى به آنچه مى‌کنید اى مرد و زن داناست به جزئیات آن، و شما را به آن مجازات فرماید (احکام عده وفات به مسائل عملیه مراجعه شود.)
[ نظرات / امتیازها ] وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّون‌َ مِنکُم وَ یَذَرُونَ أَزواجاً یَتَرَبَّصن‌َ بِأَنفُسِهِن‌َّ أَربَعَةَ أَشهُرٍ وَ عَشراً فَإِذا بَلَغن‌َ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیکُم فِیما فَعَلن‌َ فِی أَنفُسِهِن‌َّ بِالمَعرُوف‌ِ وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ خَبِیرٌ (234)
(و کسانی که از شما مردان میمیرند و زنان خود را وا میگذارند، اینکه زنان
جلد 2 - صفحه 476
چهار ماه و ده روز بخود انتظار کشند پس هنگامی که مدت آنها بسر رسید باکی بر شما نیست در آنچه آن زنها از روی معروف درباره خود میکنند و خدا بآنچه میکنید با خبر است) وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّون‌َ مِنکُم وَ یَذَرُونَ أَزواجاً توفی بمعنی اخذ بقوّة و از ماده وفاء است و در آیه شریفه خطاب بحضرت عیسی (ع) (انی متوفیک و رافعک الی) بمعنی گرفتن از دست یهود و بردن او بآسمانهاست، و موت را وفات و مرده را متوفی گویند بواسطه اینکه روح او قبض میشود و ملک الموت را از اینجهت قابض ارواح میگویند.
و آیه شریفه راجع بعدّه وفات است که اگر زنی شوهر او بمیرد باید چهار ماه و ده شبانه روز عدّه نگه دارد و درین مدت برای احترام متوفی شوهر نکند و مقتضای اطلاق آیه اینست که در نگاه داشتن عده وفات بین مدخوله و غیر مدخوله، صغیره و کبیره یائسه و غیر یائسه، حرّه و امه، حامل و غیر حامل فرق نباشد، بلی در حامل اگر حملش بیشتر از چهار ماه و ده روز طول بکشد باید تا وضع حمل عده نگهدارد ولی اگر قبل از اینکه مدت وضع حمل کند لازم است اینکه مدت را رعایت نماید و باصطلاح عده وفات بر حامل ابعد الاجلین است و اینکه آیه ناسخ آیه است که بعد از چند آیه دیگر بیان میفرماید: وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّون‌َ مِنکُم وَ یَذَرُونَ أَزواجاً وَصِیَّةً لِأَزواجِهِم مَتاعاً إِلَی الحَول‌ِ غَیرَ إِخراج‌ٍ که دلالت دارد بر اینکه عدّه وفات یک سال تمام است چنانچه در روایت ابی بصیر است که از حضرت باقر علیه السّلام سؤال میکند از قول خداوند که میفرماید:
مَتاعاً إِلَی الحَول‌ِ غَیرَ إِخراج‌ٍ حضرت میفرماید
(منسوخة نسختها یتربصن بانفسهن اربعة اشهر و عشرا و نسختها آیة المیراث)
و از اینکه خبر استفاده میشود که آیه مَتاعاً إِلَی الحَول‌ِ غَیرَ إِخراج‌ٍ قبل از اینکه آیه نازل شده و اینکه یکی
جلد 2 - صفحه 477
از ادلّه‌ایست بر اینکه تنظیم آیات قرآن بترتیب نزول آن نشده است چنانچه در مقدمه متذکر شدیم و از واجبات مهمه بر زنانی که شوهرانشان میمیرند و عده وفات نگاه میدارند اینست که در ایام عده ترک زینت کنند باجماع علماء و اخبار مستفیضه، به اینکه لباس زینت نپوشند و عطر نزنند و سرمه نکشند و ابرو نگذارند و صورت را آرایش نکنند و از خانه بیرون نروند مگر برای اداء حقی یا غسل واجبی یا حج‌ّ واجب یا اخذ احکام واجبه و امثال اینها، آنهم در شب بروند.
و اما تفسیر آیه، یعنی کسانی که از شما مردان میمیرند و زنهایی میگذارند چه صغیره و چه کبیره و چه مدخوله و چه غیر مدخوله حتی مطلقه رجعیه که در حکم زوجه است، و چه در وطن و نزد زوجه بمیرند و چه در سفر و جدای از او، بلکه اگر در سفر بمیرند مدّت عده وفات از زمانی است که خبر بزن میرسد نه زمان فوت او.
یَتَرَبَّصن‌َ بِأَنفُسِهِن‌َّ أَربَعَةَ أَشهُرٍ وَ عَشراً باید انتظار بکشند و حبس نفس کنند تا چهار ماه و ده روز، و مراد چهار ماه هلالی تمام است و تعبیر به عشر بدون عشرة بمناسبت اینست که مراد شب است و البته روز هم داخل در آنست یعنی ده شبانه روز، و اختلافی است که اگر زوج در اثناء ماه بمیرد آیا بقیه ماه را باید جزو عده حساب نموده و از ماه پنجم کسر گذارد و یا اینکه در حساب نیاورد و ظاهر و مطابق با احتیاط اینست که اگر آن بقیه ده روز باشد جزو ده روز حساب کنند و چهار ماه تمام دیگر صبر کنند و اگر کمتر از ده روز باشد در حساب منظور ندارند و اگر بیشتر از ده روز باشد زیاده از ده روز را حساب نکنند.
فَإِذا بَلَغن‌َ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیکُم پس زمانی که مدت عده تمام شد
جلد 2 - صفحه 478
و بسر رسید مانعی نیست بر مردان که آنها را خطبه یا ازدواج کنند و بر خود زنها که شوهر یا زینت کنند و خطاب در علیکم بمسلمین است رجالا و نساء فِیما فَعَلن‌َ فِی أَنفُسِهِن‌َّ بِالمَعرُوف‌ِ در آنچه درباره خود انجام میدهند از نکاح یا زینت یا رغبت در نکاح مادامی که از حد معروف و میزان شرع خارج نشوند و مرتکب اعمال خلاف شرع نگردند.
وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ خَبِیرٌ خداوند از آنچه شما میکنید آگاه است و از جزئیات کارهای شما و اسرار پنهانی شما با خبر است و خبیر از صفات ذاتیه حق و برگشت آن بعلم یعنی عالم بوقایع و اموری است که در عالم تحقق پیدا میکند.
[ نظرات / امتیازها ]