آیه شریفه در بیان حکم قسم دیگر از زنان مطلقه غیر مدخوله است یعنی آنهایی که مهرشان معین شده باشد چون مستفاد از جمله مَتِّعُوهُن‌َّ در آیه قبل به مقتضای اطلاقش اعطاء متعه است به زنان غیر مدخوله خواه تعیین مهر شده باشد یا نشده باشد؛ و به مقتضای این آیه زنان غیر مدخوله که مهرشان معین شده باشد باید نصف مهرشان داده شود. بنابر این مورد *آیه متعه منحصر می شود به زنان غیر مدخوله که مهر آنان معین نشده باشد*.
و آنچه بعضی توهم کرده‌اند که این آیه ناسخ آیه قبل است فاسد است؛ زیرا تنافی بین این آیه و آن نیست. بلکه آیه اول شامل دو حکم است یکی رفع جناح از طلاق دادن مطلق زنان غیر مدخوله اعم از مفروضة الفریضه و غیر مفروضة، و دیگر اعطاء متعه به آنهاست. و به مقتضای اطلاق، عدم فرق بین آنهاست. ولی این اطلاق را آیه شریفه مقید می فرماید به قوله تعالی: وَ إِن طَلَّقتُمُوهُن‌َّ مِن قَبل‌ِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَ قَد فَرَضتُم لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصف‌ُ ما فَرَضتُم. و البته این حکم مختص به طلاق است ولی اگر زوج وفات کند باید تمام مهر به زوجه داده شود اگر چه غیر مدخوله باشد.چنانچه صریح اخبار مأثوره از ائمه اطهار (ع)است.
إِلّا أَن یَعفُون‌َ :مگر این که زوجه در صورتی که بالغه و رشیده و حره باشد از تمام نصف مهر که محق‌ّ است یا بعض آن گذشت کند؛ در این صورت بر زوج لازم نیست بدهد.
أَو یَعفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقدَةُ النِّکاحِ : یا آن کسی که ولی و صاحب اختیار زوجه است و نکاح به دست او و به نظر او واقع شده از نصف مهر یا بعضی از نصف گذشت کند. و *بنا بر مذهب شیعه الَّذِی بِیَدِهِ عُقدَةُ النِّکاحِ منحصر است به پدر و جدّ پدری و قیّمی که از طرف پدر یا جدّ پدری تعیین شود و یا حاکم شرع و یا قیّمی که از طرف حاکم شرع برای صغیره یا غیر رشیده معیّن گردد یا کسی که زوجه اختیار تامّه و وکالت مطلقه به او داده باشد*.
و اما سایر اقارب زوجه مانند برادر و عم‌و و دایی و غیره هیچگونه اختیاری ندارند. و در بعض اخبار که از آنها ذکری شده یا به واسطه قیمومیتی است که از طرف پدر یا جدّ یا حاکم دارند و یا به واسطه احترام و بزرگی و سرپرستی آنها نسبت به کوچکتران است، و إلا هیچگونه ولایتی نه بر صغیره و نه بر بالغه دارند.
وَ أَن تَعفُوا أَقرَب‌ُ لِلتَّقوی : این جمله دلیل بر استحباب عفو و ترغیب و تشویق به عفو است چون مهر در ازای بضع است؛ و در غیر مدخوله زوج استفاده از بضع نکرده لذا بهتر این است که زوجه هم از مهر گذشت کند.
وَ لا تَنسَوُا الفَضل‌َ بَینَکُم: امر واجب بر طرفین، اداء نصف مهر از طرف زوج و عدم مطالبه زائد بر نصف از طرف زوجه است؛ و فضل عبارت از احسان‌های دیگر است که زوج علاوه بر نصف مهر نسبت به زوجه روا دارد و یا گذشتی است که زوجه از گرفتن نصف مهری که حق اوست بنماید، و در این جمله خداوند همه مردم را عموما و چنین مرد و زنی را خصوصا به رعایت فضل امر می فرماید.
أَن‌َّ اللّه‌َ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِیرٌ : این جمله نیز در مقام ترغیب به فضل است که بندگان بدانند هر عمل خیری که انجام دهند خداوند می‌بیند و به آن جزای خیر می‌دهد. (اطیب البیان، ج٢ ص٤٨٤-٤٨٥)
[ نظرات / امتیازها ]