(قال اهبطا منها جمیعا بعضکم لبعض عدو فاما یاتینکم منی هدی فمن اتبع هدای فلایضل ولا یشقی ) (فرمود: همگی پایین بروید، در حالیکه بعضی دشمن بعض دیگر خواهید بود، پس اگر هدایتی از من بسوی شما آمد، هر که آن را پیروی کندنه گمراه می شود و نه تیره بخت ) آیه شریفه به نحو التفات از تکلم به غیبت چنانچه مستلزم مقام حکم و راندن قضااست ، به آدم و همسرش امر می کند که برای زندگی زمینی به زمین هبوط کنند و این هبوط منزلتی و معنوی بود، نه آنکه تنها مراد نزول از بهشت و سقوط مادی باشد، آنگاه اشاره به این نکته می کند که زمین دار تزاحم است و مقتضای زندگی زمینی درگیری وعداوت می باشد و پس از آن می فرماید اگر از جانب من هدایتی برای شما آمد که حتماهم خواهد آمد، پس هر کس آن هدایتگری را که به هدایت من (که همان دین فطری است ) رهنمون می شود، پیروی کند، در طریق خود گمراه نگشته و در رسیدن به نتیجه ای که در عاقبت امرش هست ، شقی و بدبخت و ناامید نمی شود.یعنی چنین کسی هم ضلالت و شقاوت دنیایی به او نخواهد رسید و هم آخرتی ،چون هدایت الهی دین فطریی است که خدای متعال بوسیله انبیائش مردم را به آن دعوت نموده ، و دین فطری مجموع اعتقادات و اعمالیست که فطرت آدمی آن را اقتضاءمی کند و سعادت هر چیز در رسیدن به همان اهدافیست که خلقتش آن را اقتضاءمی نماید و غیر آن ، سعادت دیگری برایش متصور نیست . لذا کسی که از دین فطری پیروی کند هر آینه به سعادت خواهد رسید و طعم ضلالت و شقاوت را نخواهد چشید. [ نظرات / امتیازها ]

با این که توبه آدم پذیرفته شد، اما کارى کرده بود که بازگشت به حال نخستین امکان‏پذیر نبود و لذا خداوند «به او و حوّا دستور داد: هر دو (و همچنین شیطان همراه شما) از بهشت به زمین فرود آیید» (قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِیعاً). برگزیده تفسیر نمونه، ج‏3، ص: 148

«در حالى که دشمن یکدیگر خواهید بود» (بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ).

اما به شما اخطار مى‏کنم، راه سعادت و نجات به رویتان گشوده است «پس هر گاه هدایت من به سراغ شما بیاید هر یک از شما از این هدایت پیروى کند نه گمراه مى‏شود و نه شقاوتمند» (فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَ لا یَشْقى‏).

[ نظرات / امتیازها ]

قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَ لا یَشْقى‌ (123)
قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِیعاً: فرمود خداى تعالى به آدم و حوا، پائین روید از بهشت در حالتى که مجتمع باشید، یعنى همه با هم به زمین روید. بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ: در حالتى که بعض اولاد شما مر بعض دیگر را دشمن باشند. فَإِمَّایَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً‌: پس اگر بیاید شما را راهنمائى که رسالت و دلائل حق است. فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ‌: پس هر که پیروى کند هدایت مرا. فَلا یَضِلُّ وَ لا یَشْقى‌: پس گمراه نشود در دنیا و به رنج نیفتد در آخرت. ابن عباس گوید:
خداوند سبحان ضمانت فرموده که هر که قرائت کند قرآن را و عمل به آن نماید، اینکه در دنیا گمراه نشود و در آخرت به رنج نیفتد؛ بعد این آیه را تلاوت نمود «1».
تنبیه: بیرون شدن آدم و حوا از بهشت، بر وجه عقوبت نبوده؛ زیرا عقاب عبارت است از زجر و مضرتى که بالاستحقاق و مقرون به اهانت و استخفاف باشد. بنابراین فوت اجر و بهره و نفع از شخصى، عقاب نخواهد بود، و الّا لازم آید که انبیاء و اولیاء همیشه معاقب باشند؛ زیرا قدرت الهى نسبت به اجر و منافع که مى‌تواند به آنها رساند در دنیا و آخرت، غیر متناهى است. پس اخراج آدم و حوا از بهشت و اهباط به زمین، بر وجه مصلحت بوده، و آنچه تعلق به مصلحت دارد نسبت به اوقات و اشخاص، مختلف گردد؛ تا از میوه درخت تناول نکرده بودند، مصلحت ایشان آن بود که در بهشت باشند؛ و چون تناول کردند، صلاح آن بود که به زمین آیند، و خداى تعالى، آدم را براى زمین آفریده بود چنانچه فرماید: (إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً) «2».
نکته: قوله‌ (فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ) در وجه جمع بودن آن چند وجه ذکر شده: 1- خطاب به آدم و با او ذریه او، و ابلیس و با او ذریه‌اش بوده، و به اعتبار جنسین خطاب «اهبطا» و به اعتبار اشتمال هر یک از جنسین بر کثرت فرمایش‌ «فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ» واقع شده. 2- زمخشرى گفته: چون آدم و حوا اصل بشرند، گویا این دو نفس بشرند، لذا خطاب به جمع فرموده. 3- قاضى گفته: ابلیس و شیطان دشمن انسان، و مردم دشمن آنان، وقتى عداوت بعض از این دو فرقه به بعض دیگر اضافه شود، ممتنع نباشد دخول آن در کلام. [ نظرات / امتیازها ]

قال‌َ اهبِطا مِنها جَمِیعاً بَعضُکُم‌ لِبَعض‌ٍ عَدُوٌّ فَإِمّا یَأتِیَنَّکُم‌ مِنِّی‌ هُدی‌ً فَمَن‌ِ اتَّبَع‌َ هُدای‌َ فَلا یَضِل‌ُّ وَ لا یَشقی‌ (123)
فرمود: بآدم‌ و حوّا هبوط کنید ‌از‌ بهشت‌ ‌پس‌ ‌از‌ هبوط و کثرت‌ نسل‌ جمیعا ‌در‌ روی‌ زمین‌ بعض‌ ‌شما‌ ‌با‌ بعضی‌ دیگر عداوت‌ میورزید ‌پس‌ زمانی‌ ‌که‌ میآید ‌شما‌ بنی‌ آدم‌ ‌را‌ ‌از‌ جانب‌ ‌من‌ هدایت‌ کننده ‌پس‌ کسی‌ ‌که‌ متابعت‌ کرد هدایت‌ مرا ‌پس‌ گمراه‌ نمیشود و بد عاقبت‌ نمیگردد.
(قال‌َ اهبِطا) هبوط تنزّل‌ ‌است‌ ‌از‌ بهشت‌ ‌که‌ هیچگونه‌ عیب‌ و نقصی‌ ‌در‌ ‌او‌ نبود و هیچگونه‌ بلا و مصیبتی‌ نداشت‌ نزول‌ ‌در‌ دنیا ‌که‌ دار محنت‌ و بلیّة ‌است‌ و دار فناء و زوال‌ ‌است‌ و دار مجاز ‌است‌ باید ‌از‌ دروازه رحم‌ وارد شد و ‌از‌ دروازه قبر خارج‌ شد.
(مِنها) ‌از‌ ‌آن‌ بهشتی‌ ‌که‌ فرمود: قبلا (إِن‌َّ لَک‌َ أَلّا تَجُوع‌َ فِیها وَ لا تَعری‌ وَ أَنَّک‌َ لا تَظمَؤُا فِیها وَ لا تَضحی‌).
(جَمِیعاً) جمله‌ ‌در‌ تقدیر ‌است‌ ‌یعنی‌ ‌پس‌ ‌از‌ هبوط و تناکح‌ و تناسل‌ و کثرت‌ نسل‌ ‌در‌ اولاد آدم‌ جمیع‌ ‌شما‌ ‌در‌ زمین‌ و دنیا هستید حافظ میگوید:
(‌من‌ ملک‌ بودم‌ فردوس‌ برین‌ جایم‌ ‌بود‌
آدم آورد در این دیر خراب آبادم).

تمام ولد آدم تا دامنه قیامت در صلب آدم بودند و خداوند تمام آنها را اخراج فرمود و از آنها عهد و میثاق گرفت بدلیل آیه شریفه (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلى‏ الآیة) اعراف آیه 171 و از این جهت پس از این جمله خطاب جمعى میفرماید:
(بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ) عداوت در اولاد آدم از زمان خود آدم شروع شد قضیّه هابیل و قابیل که میفرماید: (وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ الآیات) مائده آیه 30 و تا انقراض عالم باقیست چه عداوت دینى مسلم و کافر موافق و مخالف موالى و معاند مؤمن و ضال متّقى و عاصى عادل و فاسق و غیر اینها و چه عداوت دنیوى غنى و فقیر ظالم و مظلوم رئیس و مرءوس متکبّر و متواضع و غیر اینها بسیار است.
(فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً) بارسال رسل و انزال کتب و جعل احکام و ارائه طریق و ارشاد و دلالت بسعادت و انذار از شقاوت.
(فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ) بایمان و تقوى و عمل صالح و اطاعت انبیاء و اوصیاء و نماینده‏گان آنها از علماء اعلام.
(فَلا یَضِلُّ) گمراه نمیشود.
(وَ لا یَشْقى‏) شقى و بد عاقبت نمیگردد در دنیا و آخرت سعادتمند و رستگار میشود. [ نظرات / امتیازها ]

قٰالَ اِهْبِطٰا مِنْهٰا جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمّٰا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنِ اِتَّبَعَ هُدٰایَ فَلاٰ یَضِلُّ وَ لاٰ یَشْقىٰ لفظ «اهبطا» در اینجا تثنیه است خطاب به آدم و زنش، ولى در سورۀ بقره و اعراف «اهبطوا» به لفظ جمع است، ظاهرا جمع آمدن براى آن است که هبوط آن دو هبوط همه انسانها بود، قرآن مجید به جمله بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ در هر سه سوره تکیه کرده است، به نظر مى آید این جمله، اشاره به رقابتها و تصادمها و تضادها است که انسان در زندگى خواهد داشت به نظر مى آید: این جمله در هر سه آیه، حال باشد از فاعل «اهبطوا» یعنى: در همچو حال فرود آئید و از همین حالا خصومت میان شما شروع مى شود به نظر المیزان «لا یشقى» دنباله «لا یضل» است یعنى هر که تابع هدایت من شد گمراه نمى شود و عاقبت امرش به بدبختى نمى رسد و چون هر دو فعل مطلق است شامل دنیا و آخرت هر دو مى شود، یعنى نه در دنیا گمراه و بدبخت مى شود و نه در آخرت امّا دیگران گفته اند: «فلا یضل فی الدنیا و لا یشقى فی الاخرة» ولى کلمه «ضنکا» در آیه بعدى قول المیزان را تایید مى کند زیرا بى ایمان در دنیا هم بدبخت است و در زندگى تنگ بسر مى برد در روایات اهل بیت علیهم السّلام دربارۀ فَمَنِ اِتَّبَعَ هُدٰایَ فرموده اند «من قال بالائمة و اتبع امرهم» آن از باب تعیین و تطبیق است «امّا» در آیه «ان» شرطیه است با «ماء» زائد و تأکید، «ما» در «امّا» و نون تأکید در «یأتینکم» حاکى است که شرط حتما عملى است، یعنى هدایت خواهد آمد قضاء حتمى خداست که پیرو هدایت مطلقا گمراه و شقى نباشد [ نظرات / امتیازها ]

پس از آن خطاب رسید که از بهشت هبوط کنید(جمیعا) بااینکه آدم و حوّاء دو نفر بودند،و همچنین از ضمائر بعد(بعضکم،یأتینکم) که اشاره به جماعت دارد،معلوم مى شود که مقصود آدم و حوّاء و شیطان مى باشد، و شاید ضمائر جمع اشاره بآدم و حوّاء و اولادان آنها باشد چنانچه از سیاق کلام چنین متبادر مى گردد،و(به فاء تفریع)تذکر مى دهد که شما پس از هبوطتان بعضى دشمن بعضى دیگر مى گردید و شما بااینکه از طرف حق تعالى که اسباب هدایت را براى شما آماده نموده هدایت مى گردید و به راه حق و حقیقت رهسپار مى شوید آن وقت هرگز نه گمراه مى گردید و نه به مشقّت و رنج مى افتید [ نظرات / امتیازها ]

قٰالَ اِهْبِطٰا مِنْهٰا جَمِیعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمّٰا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنِ اِتَّبَعَ هُدٰایَ فَلاٰ یَضِلُّ وَ لاٰ یَشْقىٰ ضمیر «قال» به خدا برمى گردد و ضمیر «اهبطا» به آدم و همسرش و مراد از «بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ » نسل آدم و ابلیس است و مقصود از «هدى» فرمان و نهى خدا مى باشد هرکس که از امرونهى خدا پیروى کند، از هدایت یافتگان در دنیا و از خوشبختان و آسودگان در آخرت خواهد بود نظیر این سخن در آیۀ 36 سورۀ بقره بیان شد [ نظرات / امتیازها ]