وَ لا یَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَ السَّعَةِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبى وَ الْمَساکِینَ وَ الْمُهاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ «22»
وَ لا یَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْکُمْ: و باید سوگند نخورد صاحبان فضل از شما به حسب حسب و نسب، یا صاحبان ثروت و توانگرى از شما، وَ السَّعَةِ: و صاحبان دستگاه فراخى در جاه و مال و عزت، أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبى: اینکه ندهند نفقه را، یا باید تقصیر نکنند اغنیا و اهل وسعت در آنکه انفاق کنند خویشان خود را، وَ الْمَساکِینَ: و فقرا را، وَ الْمُهاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ: و هجرت کنندگان در راه خدا. این صفات موصوف واحد باشد، یعنى کسانى که جامع این صفات هستند؛ زیرا کلام در کسى است که به این صفات متصف باشد.
وَ لْیَعْفُوا: و باید که عفو کنند جرمى را که از گناهان صادر شده، وَ لْیَصْفَحُوا: و باید روى بگردانند از انتقام و اغماض فرمایند.
پس از غیبت به خطاب التفات نموده بر سبیل ترغیب بر غفران مى‌فرماید: أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ: آیا دوست نمى‌دارید اینکه بیامرزد خدا مر شما را و
از گناه شما بگذرد، پس شما نیز از گناه دیگران درگذرید. وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ: و خدا آمرزنده است با وجود کمال قدرت بر انتقام، مهربان بر اصحاب جرایم و گناهکاران، پس شما نیز متخلق به اخلاق الهى شوید.
تنبیه: آیه شریفه شمه‌اى از مکارم اخلاق را بیان مى‌فرماید از جمله آنکه:
صاحبان فضل به حسب و نسب و صاحبان دستگاه فراخى و وسعت، باید قسم نخورند بر آنکه نفقه ندهند جامعین صفات سه گانه را که هم خویشاوند باشند و هم فقیر و هم مهاجر در راه خدا، زیرا عقلا و شرعا و عرفا این اشخاص مورد ترحم خواهند بود. دیگر اینکه باید عفو کنند گناهى را که از دیگران صادر شده و چشم پوشى نموده در صدد انتقام برنیایند. و چون این طریقه حسنه رضاى الهى است، از این جهت براى ترغیب و تحریص فرماید: آیا دوست نمى‌دارید اینکه خداى تعالى گناهان شما را بیامرزد و از گناهان شما بگذرد، شما هم از خطاى همدینان خود بگذرید و عفو نمائید. و همین قدر در فضل و شرافت عفو و گذشت کافى است که از صفات پروردگار عالم و در مقام ثنا و ستایش، ذات یگانه سبحانى را به این صفت جمیله یاد کنند: «یا عفوّ یا غفور».
در معراج السعاده از حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله مروى است که فرمود: به خدائى که جان من در قبضه قدرت اوست، سه چیز است که اگر از من قسم خواهند بر آنها قسم مى‌خورم: 1- آنکه صدقه دادن از مال هیچ کم نمى‌کند. 2- آنکه هیچکس از ظلمى که به او شده عفو نمى‌کند از براى خدا مگر اینکه خدا عزت او را در قیامت زیاد مى‌فرماید. 3- آنکه هیچکس نیست که درى از سؤال را بر خود بگشاید مگر اینکه یک درى از فقر و احتیاج بر او گشوده مى‌شود. «1» در کافى- فرمود حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله: الا اخبرکم بخیر اخلاق الدّنیا و الآخرة العفو عمّن ظلمک و تصل من قطعک و الاحسان الى من اساء الیک
«1». معراج السعاده، ملا احمد نراقى، باب چهارم، مقام سوّم، صفت دهم، فصل چهارم، ص 80 چاپ قدیم.
و الاعطاء من حرمک.
مى‌خواهید خبر دهم شما را به افضل اخلاق اهل دنیا و آخرت: نزدیکى کن به هر که از تو دورى کند، و بخشش کن به کسى که تو را محروم سازد، و گذشت کن به کسى که به تو ظلم نماید، و نیکى کن به کسى که به تو بدى نماید. «1» و اخبار در این قسمت بسیار است، و اگر شخص عاقل در این آداب حسنه تأمل کند، هر آینه دریابد جامعیت و اکملیت شریعت حضرت خاتم صلّى اللّه علیه و آله را که تمام جزئیات و فروعات عادات شریفه و آداب محسنه را بیان فرموده که عمل به آنها موجب اتحاد و داد جامعه، و آسایش عموم را فراهم نمود.
[ نظرات / امتیازها ] وَ لا یَأتَل‌ِ أُولُوا الفَضل‌ِ مِنکُم وَ السَّعَةِ أَن یُؤتُوا أُولِی القُربی وَ المَساکِین‌َ وَ المُهاجِرِین‌َ فِی سَبِیلِ اللّه‌ِ وَ لیَعفُوا وَ لیَصفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَن یَغفِرَ اللّه‌ُ لَکُم وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِیمٌ «22»
و قسم نخورند صاحبان فضل و سعه اغنیاء، از شما مؤمنین باید عطا کنند یعنی بدهند به صاحبان قرابت و فقراء و مهاجرین در سبیل اللّه و باید عفو کنند و گذشت کنند.
آیا دوست نمیدارید اینکه بیامرزد خداوند برای شما و حال آنکه خداوند آمرزنده و رحیم است.
(وَ لا یَأتَل‌ِ) یعنی قسم یاد نکنند که بذل نکنند کسانی که دارایی دارند که بآنها
جلد 13 - صفحه 511
تفضل شده و توسعه داده شده باید بدهند باولی القربی و مساکین و کسانی که مهاجرت کردند در سبیل الهی و باید عفو کنند از تقصیراتی که در حق آنها شده و باید گذشت کنند آیا دوست نمیدارید که خداوند بیامرزد شما را و حال آنکه خداوند آمرزنده و مهربان است.
(وَ لا یَأتَل‌ِ أُولُوا الفَضل‌ِ مِنکُم وَ السَّعَةِ) مراد اغنیاء هستند که بآنها مال و ثروت عنایت شده از راه تفضل و توسعه پیدا کردند قسم نخورند که احسان و انفاق نکنند مثل قارون نباشند که باو گفتند (وَ أَحسِن کَما أَحسَن‌َ اللّه‌ُ إِلَیک‌َ) جواب داد.
(إِنَّما أُوتِیتُه‌ُ عَلی عِلم‌ٍ عِندِی) قصص آیه 77 و مثل کسانی نباشید که [إِذا قِیل‌َ لَهُم أَنفِقُوا مِمّا رَزَقَکُم‌ُ اللّه‌ُ] جواب دهند [أَ نُطعِم‌ُ مَن لَو یَشاءُ اللّه‌ُ أَطعَمَه‌ُ] یس آیه 47.
[أَن یُؤتُوا أُولِی القُربی] مفسرین گفتند ان لا یؤتوا بوده کلمه لا حذف شده و جواب.
(وَ لا یَأتَل‌ِ) است لکن جواب آن محذوف است بدلالت جمله و ان یؤتوا یعنی باید و واجب است اینکه به اولی القربی عطا کنند و مفسرین اولوا القربی را ارحام و خویشاوندان گفتند که صله رحم باشد و لکن صله رحم و لو عبادت بسیار بزرگیست و قطع رحم معصیت کبیره است و لکن صله واجب نیست و مراد چنانچه در خبر ابی الجارود از حضرت باقر علیه السلام است که مراد اولی القربی حضرت رسول است که اشاره به خمس باشد که میفرماید:
(وَ اعلَمُوا أَنَّما غَنِمتُم مِن شَی‌ءٍ فَأَن‌َّ لِلّه‌ِ خُمُسَه‌ُ وَ لِلرَّسُول‌ِ وَ لِذِی القُربی الایة) انفال آیه 42.
(وَ المَساکِین‌َ) اشاره بزکوة و صدقات است.
(وَ المُهاجِرِین‌َ فِی سَبِیلِ اللّه‌ِ) اشاره به جهاد است (أَ لا تُحِبُّونَ أَن یَغفِرَ اللّه‌ُ لَکُم)
که اینکه بذلها باعث مغفرت ذنوب میشود (وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِیمٌ) هم می‌آمرزد هم رحمت شامل حال آنها میشود.
[ نظرات / امتیازها ]