این آیه و آیه بعدی از غرر آیات توحیدی سوره مبارکه «آل عمران»اند که ده وصف از اوصاف ذات اقدس خداوندی را درخود دارند.
در این آیه پنج وصف برای خدای سبحان آمده است: «اعطای ملک»؛ «نزع ملک»؛ «عزیز کردن»؛ «ذلیل ساختن»؛ «خیر تنها به دست خداست». برخی از این اوصاف، اعتباری و بعضی تکوینی است. در آیه بعدی نیز پنج وصف دیگر را مقارن با این اوصاف، آورده است که محور اصلی همگی مربوط به نظام تکوین است، هرچند شامل رزق اعتباری نیز می‏شود.
این دو آیه در این سوره، بسان «آیة الکرسی» در سوره مبارکه «بقره» و نیز همچون سوره مبارکه «فاتحة الکتاب» در قرآن است.
محتوای آیاتی چون ﴿شَهِدَ الله﴾ و ﴿قُلِ اللّهُمَّ ملِکَ المُلک﴾ که از جایگاهی ویژه برخوردارند، می‏تواند خط اصلی حاکم بر این سوره و به سخن دیگر، هدف سوره را بشناساند، زیرا آیه ﴿شَهِدَ الله﴾ در این سوره مانند «آیةالکرسی» در سوره «بقره»، در برابر دیگر آیات به خوبی می‏تابد و نشان می‏دهد که خط اصلی در این سوره، بیان توحید حق، به ویژه توحید افعالی اوست؛ یعنی حضور و ظهور خدای سبحان را در همه امور برمی‏شمرد.
جامعیت آیه
آیه ﴿قُلِ اللّهُمَّ ملِکَ المُلک﴾ جامع معارف فراوانی است؛ مثلاً درباره «علم» و «قدرت»، این آیه نه تنها خدای سبحان را «علیم» و «قدیر»، بلکه مالک علم و قدرت معرفی می‏کند؛ یعنی علم و قدرت هر کس از افاضه ذات اقدس خداوندی است، زیرا «علم» که نوعی سلطنت بر «وهم»، و «قدرت» که گونه‏ای «ملک و نفوذ» است، مملوک اوست. این معنای جامع را از ﴿اِنَّکَ عَلی کُلِّ شی‏ءٍ قَدیر﴾ در ذیل آیه به خوبی می‏توان دریافت.
بر این اساس، آیه ﴿قُلِ اللّهُمّ﴾ نسبت به دیگر آیات، در این باره جامعیت دارد، زیرا بخشی از آیات قرآن کریم، تنها از مملوک بودن آسمان‏ها و زمین برای خدا سخن می‏گویند: ﴿ولِلّهِ مُلکُ السَّموتِ والاَرض) 1 و پاره‏ای از انحصار مالکیت خداوند: ﴿لَهُ المُلکُ ولَهُ الحَمد) 1 ﴿تَبرَکَ الَّذی بِیَدِهِ المُلک) 2 و دسته‏ای به روشنی مالکیت غیر خدا را نفی می‏کنند؛ مانند ﴿وقُلِ الحَمدُ لِلّهِ الَّذی لَم یَتَّخِذ وَلَدًا ولَم یَکُن لَهُ شَریکٌ فِی المُلکِ ولَم یَکُن لَهُ ولِی مِنَ الذُّلِّ وکَبِّرهُ تَکبیرا) 3 آیات گروه یکم و دوم، در انحصار ظهور دارند؛ ولی آیات گروه سوم صراحت؛ لیکن آیه ﴿قُلِ اللّهُمَّ ملِکَ المُلک﴾ محتوای هر سه دسته آیات را دربرمی‏گیرد، زیرا در این آیه سخن تنها از ملک اعتباری زمین و آسمان یا دنیا و آخرت نیست، بلکه مفادش، گذشته از آن، ملک معنوی مانند رسالت، نبوّت و ولایت است، همان‏گونه که ملک ظاهری چون سلطنت را مخصوص خدای سبحان می‏داند و او به هر کس بخواهد می‏دهد و چون وی حکیم و اراده‏اش حکیمانه است، بر اساس حکمت کسی را مَلِک می‏کند یا مُلْک را از کسی می‏ستاند؛ همچنین به انسان هشدار می‏دهد تا داشته‏هایش را از آنِ خویش نپندارد.


[ نظرات / امتیازها ]