(و یوم یحشرهم جمیعا یا معشرالجن قداستکثرتم من الانس و قال اولیاؤهم من الانس ربنااستمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثوکم خالدین فیها الا ما شاءالله ان ربک حکیم علیم ):(و روزی که همه شمارا محشور می کند و می گوید: ای گروه جنیان شما افراد زیادی از آدمیان را پیروخود ساختید و دوستان ایشان از آدمیان می گویند: پروردگارا،بعضی از ما ازبعضی دیگر بهره مند شدند و ما به اجلی که برای ما معین کرده بودی رسیده ایم ،می فرماید: آتش جایگاه شماست و در آن جاودانه خواهید بود، جز آنچه خدابخواهد، همانا پروردگار تو درست کردار و داناست )، در قیامت خداوند آنکه حجت را بر همه تمام کند، آنها را گرد می آورد و خطاب به جنیان می فرماید:ای گروه جن ، شما بسیاری از انسانها را اغوا کردید و بر آنها ولایت داشتید و آنها رابه ذلت کشاندید،اما باید دانست که ولایت شیاطین بر انسانها ولایت یک طرفه وجبری نیست ، بلکه طرفینی است ، به این معنا که اگر انسانها از شیطانها متابعت می کنند به خاطر منافع و فوایدی است که در این کار تصور نموده و اگر شیطانهاهم آنان را می فریبند ،بخاطر منافعی است که در ولایت بر آنها و اداره شئون ایشان برای خود در نظر می گیرند،پس هر دوطرف ازایجاد این رابطه ولایی یک نوع لذتی را احساس می کنند و لذا آدمیان فریب خورده در قیامت به حقیقت این امر اعتراف می کنند که به وسیله پیروی از شیطانها و وسوسه های آنان به مادیات و تمتعات نفسانی رسیده اند و از زینتهای دنیا بهره مند گشته اند و از طرف دیگرشیطانها نیز از فریفتن انسانها و ولایت داشتن بر آنها و وسوسه ایشان یک نوع لذت و بهره ای می برند و در ادامه می گویند ما به آن حدی که خدا برای وجودمان قرار داده رسیده ایم ،یعنی به آن درجه و پایه ای که به وسیله اعمالشان به آن رسیده اند، نه به معنای سررسیدن مدت زندگی آنها . لذا معنای آیه چنین می شود که بعضی از ما به سوء اختیار و با عمل زشت خود از بعضی دیگر پیروی کردیم و این روش را تا آنجا که تو مقدر کرده بودی ادامه دادیم ، یعنی تا سرحد کفر و ظلم پیش رفتیم و خداوند در جواب آنان می فرماید: آتش قرارگاه شماست که همیشه در آن جاودان خواهید بود و بیرون شدن از آن برای شما مقدور نیست ، اما نه به این معنا که قدرت الهی هم نتواندآنها را از آتش بیرون کند، لذا فرمود: جز آنچه خدا بخواهد، لذا قدرت خدای تعالی بر نجات دادن آنها باقی است ، اگر چه آنها را نجات نمی دهد و در آخربرای تکمیل بیان می فرماید:ای پیامبر، پروردگار تو حکیم است ،یعنی امور را درمواضعش جریان می دهد و نسبت به اعمال بندگانش و آنچه بر آنها مترتب می شود،آگاهی دارد، ونکته دیگر اینکه اگر بگوئیم در این آیه شریفه مراد از(جن )شیاطین جنی است که در سینه های مردم وسوسه می کند، خیلی بیراهه نرفته ایم . [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 648
(آیه 128)- در این آیه مجددا قرآن به سرنوشت مجرمان گمراه و گمراه‏کننده باز مى‏گردد و بحثهاى آیات گذشته را با آن تکمیل مى‏کند.
آنها را به یاد روزى مى‏اندازد که رو در روى شیاطینى که از آنها الهام گرفته‏اند مى‏ایستند و از این پیروان و آن پیشوایان سؤال مى‏شود.
نخست مى‏گوید: «آن روز که خداوند همه را جمع و محشور مى‏سازد، ابتدا مى‏گوید: اى جمعیت جن و شیاطین اغواگر! شما افراد زیادى از انسانها را گمراه ساختید» (وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ).
منظور از کلمه «جن» در اینجا همان شیاطین است، زیرا جن در اصل به معنى هر موجود ناپیدا مى‏باشد و در آیه 50 سوره کهف در باره رئیس شیاطین «ابلیس» مى‏خوانیم: کانَ مِنَ الْجِنِّ یعنى او از جن بود.
اما شیاطین اغواگر گویا در برابر این سخن پاسخى ندارند و سکوت مى‏کنند، ولى «پیروان آنها از بشر چنین مى‏گویند: پروردگارا! آنها از ما بهره گرفتند و ما هم از آنها، تا زمانى که اجل ما پایان گرفت» (وَ قالَ أَوْلِیاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذِی أَجَّلْتَ لَنا).
منظور از «اجل» در این آیه پایان زندگى است، زیرا اجل به این معنى در بسیارى از آیات قرآن به کار رفته است.
اما خداوند همه این پیشوایان و پیروان مفسد و فاسد را مخاطب ساخته مى‏گوید: «جایگاه همه شما آتش است و جاودانه در آن خواهید ماند مگر آنچه خدا بخواهد» (قالَ النَّارُ مَثْواکُمْ خالِدِینَ فِیها إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ).
و در پایان آیه مى‏فرماید: «پروردگار تو حکیم و داناست» (إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ).
هم کیفرش روى حساب است و هم عفو و بخشش، و به خوبى از موارد آنها آگاه مى‏باشد. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(و یوم نحشرهم ) منصوب بمحذوف ، أی واذکر یوم نحشرهم ، أو و یوم نحشرهم قلنا (یا معشر الجن ) أو و یوم نحشرهم و قلنا یا معشر الجن کان ما لا یوصف لفظاعته ، و الضمیر لمن یحشر من الثقلین و غیرهم ، و الجن هم الشیاطین (قد استکثرتم من الإنس ) أضللتم منهم کثیرا أو جعلتموهم أتباعکم فحشر معکم منهم الجم الغفیر ، کما تقول : استکثر الأمیر من الجنود ، و استکثر فلان من الأشیاع (و قال أولیاؤهم من الإنس ) الذین أطاعوهم و استمعوا إلی وسوستهم (ربنا استمتع بعضنا ببعض ) أی انتفع الإنس بالشیاطین حیث دلوهم علی الشهوات و علی أسباب التوصل إلیها ، و انتفع الجن بالإنس حیث أطاعوهم و ساعدوهم علی مرادهم و شهوتهم فی إغوائهم ، و قیل استمتاع الإنس بالجن ما فی قوله (و أنه کان رجال من الإنس یعوذون برجال من الجن ) و أن الرجل کان إذا نزل وادیا و خاف قال : أعوذ برب هذا الوادی ، یعنی به کبیر الجن . و استمتاع الجن بالإنس : اعتراف الإنس لهم بأنهم یقدرون علی الدفع عنهم و إجارتهم لهم (و بلغنا أجلنا الذی أجلت لنا) یعنون یوم البعث و هذا الکلام اعتراف بما کان منهم من طاعة الشیاطین و اتباع الهوی و التکذیب بالبعث و استسلام لربهم و تحسر علی حالهم (خالدین فیها إلا ما شاء الله ) إی یخلدون فی عذاب النار الأبد کله ، إلا ما شاء الله ، إلا الأوقات التی ینقلون فیها من عذاب النار إلی عذاب الزمهریر ، فقد روی أنهم یدخلون وادیا فیه من الزمهریر ما یمیز بعض أوصالهم من بعض ، فیتعاوون و یطلبون الرد إلی الجحیم . أو یکون من قول الموتور الذی ظفر بواتره و لم یزل یحرق علیه أنیابه و قد طلب إلیه أن ینفس عن خناقه . أهلکنی الله إن نفست عنک إلا إذا شئت ، و قد علم أنه لا یشاء إلا التشفی منه بأقصی ما یقدر علیه من التعنیف و التشدید ، فیکون قوله : إلا إذا شئت ، من أشد الوعید مع تهکم بالموعد لخروجه فی صورة الاستثناء الذی فیه إطماع (إن ربک حکیم ) لا یفعل شیئا إلا بموجب الحکمة (علیم ) بأن الکفار یستوجبون عذاب الأبد . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
در آیات قبل، به کارهاى شیاطین و وسوسه‏هایشان اشاره شد، در اینجا سرنوشت وسوسه‏پذیرى از شیاطین را که دوزخ است، بیان مى‏کند. ضمناً به گفته قرآن، شیطان از جنّ است و جنّى که مردم را گمراه کرده همان شیطان است. 1- به عاقبت کار خود بیندیشیم. «ویوم» (هر کجا کلمه «یوم» در آغاز آیه بکار رفته، مراد یادآورى چنین روزى است.) 2- جنّ، مکلّف و مختار است و مورد خطاب و توبیخ وکیفر و پاداش قرار مى‏گیرد. «یا معشر الجنّ» 3- شیطان، به گمراه کردن گروه کم راضى نیست و گروه زیادى از انسان‏ها را منحرف کرده است. «قد استکثرتم من الانس» در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «ولقد اضلّ منکم جبلاًّ کثیراً أفلم تکونوا تعقلون» <475> 4- دادگاه قیامت، علنى است. «یحشرهم، یا معشر الجنّ» 5 - در قیامت، جنِ‏ّ اغواگر پاسخى در برابر توبیخ ندارد و تنها پیروان انسانى او سخن مى‏گویند. «یا معشر الجنّ... قال اولیاؤهم من الانس» 6- بهره‏گیرى انسان و جنّ از یکدیگر طرفینى است. «استمتع بعضنا ببعض» 7- در قیامت، انسان و جنّ، یکجا جمع و محشور مى‏شوند. «جمعیاً» 8 - پیروى از وسوسه‏هاى شیطانى، به تدریج انسان را به ولایت‏پذیرى از او وامى‏دارد. «اولیاؤهم» 9- همه‏ى منحرفان، کیفر یکسان ندارند و باقى‏ماندن در آتش، وابسته به اراده‏ى خداوند است. «الاّ ماشاء اللَّه» 10- احکام دادگاه الهى، بر مبناى علم و حکمت است. «حکیم علیم» [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 128)- در این آیه مجددا قرآن به سرنوشت مجرمان گمراه و گمراه‏کننده باز مى‏گردد و بحثهاى آیات گذشته را با آن تکمیل مى‏کند.

آنها را به یاد روزى مى‏اندازد که رو در روى شیاطینى که از آنها الهام گرفته‏اند مى‏ایستند و از این پیروان و آن پیشوایان سؤال مى‏شود.

نخست مى‏گوید: «آن روز که خداوند همه را جمع و محشور مى‏سازد، ابتدا مى‏گوید: اى جمعیت جن و شیاطین اغواگر! شما افراد زیادى از انسانها را گمراه ساختید» (وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ).

منظور از کلمه «جن» در اینجا همان شیاطین است، زیرا جن در اصل به معنى هر موجود ناپیدا مى‏باشد و در آیه 50 سوره کهف در باره رئیس شیاطین «ابلیس» مى‏خوانیم: کانَ مِنَ الْجِنِّ یعنى او از جن بود. برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 648

اما شیاطین اغواگر گویا در برابر این سخن پاسخى ندارند و سکوت مى‏کنند، ولى «پیروان آنها از بشر چنین مى‏گویند: پروردگارا! آنها از ما بهره گرفتند و ما هم از آنها، تا زمانى که اجل ما پایان گرفت» (وَ قالَ أَوْلِیاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذِی أَجَّلْتَ لَنا).

منظور از «اجل» در این آیه پایان زندگى است، زیرا اجل به این معنى در بسیارى از آیات قرآن به کار رفته است.

اما خداوند همه این پیشوایان و پیروان مفسد و فاسد را مخاطب ساخته مى‏گوید: «جایگاه همه شما آتش است و جاودانه در آن خواهید ماند مگر آنچه خدا بخواهد» (قالَ النَّارُ مَثْواکُمْ خالِدِینَ فِیها إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ).

و در پایان آیه مى‏فرماید: «پروردگار تو حکیم و داناست» (إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ).

هم کیفرش روى حساب است و هم عفو و بخشش، و به خوبى از موارد آنها آگاه مى‏باشد.

[ نظرات / امتیازها ]

1- به عاقبت کار خود بیندیشیم. «ویوم» (هر کجا کلمه «یوم» در آغاز آیه بکار رفته، مراد یادآورى چنین روزى است.)
2- جنّ، مکلّف و مختار است و مورد خطاب و توبیخ وکیفر و پاداش قرار مى‏گیرد. «یا معشر الجنّ»
3- شیطان، به گمراه کردن گروه کم راضى نیست و گروه زیادى از انسان‏ها را منحرف کرده است. «قد استکثرتم من الانس» در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «ولقد اضلّ منکم جبلاًّ کثیراً أفلم تکونوا تعقلون» [475]
4- دادگاه قیامت، علنى است. «یحشرهم، یا معشر الجنّ»
5 - در قیامت، جنِ‏ّ اغواگر پاسخى در برابر توبیخ ندارد و تنها پیروان انسانى او سخن مى‏گویند. «یا معشر الجنّ... قال اولیاؤهم من الانس»
6- بهره‏گیرى انسان و جنّ از یکدیگر طرفینى است. «استمتع بعضنا ببعض»
7- در قیامت، انسان و جنّ، یکجا جمع و محشور مى‏شوند. «جمعیاً»
8 - پیروى از وسوسه‏هاى شیطانى، به تدریج انسان را به ولایت‏پذیرى از او وامى‏دارد. «اولیاؤهم»
9- همه‏ى منحرفان، کیفر یکسان ندارند و باقى‏ماندن در آتش، وابسته به اراده‏ى خداوند است. «الاّ ماشاء اللَّه»
10- احکام دادگاه الهى، بر مبناى علم و حکمت است. «حکیم علیم»

--------------------------------------------------------------------------------
475) یس، 62.
[ نظرات / امتیازها ]

در آیات قبل، به کارهاى شیاطین و وسوسه‏هایشان اشاره شد، در اینجا سرنوشت وسوسه‏پذیرى از شیاطین را که دوزخ است، بیان مى‏کند. ضمناً به گفته قرآن، شیطان از جنّ است و جنّى که مردم را گمراه کرده همان شیطان است.




پیام ها

1- به عاقبت کار خود بیندیشیم. «ویوم» (هر کجا کلمه «یوم» در آغاز آیه بکار رفته، مراد یادآورى چنین روزى است.)
2- جنّ، مکلّف و مختار است و مورد خطاب و توبیخ وکیفر و پاداش قرار مى‏گیرد. «یا معشر الجنّ»
3- شیطان، به گمراه کردن گروه کم راضى نیست و گروه زیادى از انسان‏ها را منحرف کرده است. «قد استکثرتم من الانس» در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «ولقد اضلّ منکم جبلاًّ کثیراً أفلم تکونوا تعقلون» [475]
4- دادگاه قیامت، علنى است. «یحشرهم، یا معشر الجنّ»
5 - در قیامت، جنِ‏ّ اغواگر پاسخى در برابر توبیخ ندارد و تنها پیروان انسانى او سخن مى‏گویند. «یا معشر الجنّ... قال اولیاؤهم من الانس»
6- بهره‏گیرى انسان و جنّ از یکدیگر طرفینى است. «استمتع بعضنا ببعض»
7- در قیامت، انسان و جنّ، یکجا جمع و محشور مى‏شوند. «جمعیاً»
8 - پیروى از وسوسه‏هاى شیطانى، به تدریج انسان را به ولایت‏پذیرى از او وامى‏دارد. «اولیاؤهم»
9- همه‏ى منحرفان، کیفر یکسان ندارند و باقى‏ماندن در آتش، وابسته به اراده‏ى خداوند است. «الاّ ماشاء اللَّه»
10- احکام دادگاه الهى، بر مبناى علم و حکمت است. «حکیم علیم»

--------------------------------------------------------------------------------
475) یس، 62.


[ نظرات / امتیازها ]

و یوم نحشرهم جمیعا :و یاد کن روزى را که حشر کنم جن و انس را تماما و حفص «یَحْشُرُهُمْ » خوانده ،یعنى حشر مى فرماید خداوند همۀ مکلفان را و گوئیم: یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ قَدِ اِسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ :اى گروه جن، بتحقیق بسیار خواستید گمراهى آدمیان را، یا بسیار یافتید ایشان را که پیرو شما باشند و بدان جهت محشور شدند با شما وَ قٰالَ أَوْلِیٰاؤُهُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ :و گویند دوستان شیاطین از آدمیان و آنها که تابع شدند رَبَّنَا اِسْتَمْتَعَ بَعْضُنٰا بِبَعْضٍ :پروردگار ما، منتفع و بهره مند شدند برخى از آدمیان به بعض از جن به این وجه که پیروى ایشان کردند بر شهوات و مستلذات نفسانیه: 1 نفع گرفتند جن از انس به این طریق که آنها را مطیع خود ساختند 2 مراد استمتاع آنکه در معصیت معاون یکدیگرند که جن آدمیان را به گناه وسوسه نمایند و آدمیان پیروى کنند وَ بَلَغْنٰا أَجَلَنَا اَلَّذِی أَجَّلْتَ لَنٰا :و گویند بار خدایا رسیدیم به وقتى که مقرر کرده بودى، یعنى مرگ یا بعث از قبور این اعتراف آنهاست به آنچه نموده باشند از طاعت ایشان و اتباع هوى و تکذیب بعث و تحسر بر حال خود پس گویند اکنون حال ما چگونه خواهد بود قٰالَ اَلنّٰارُ مَثْوٰاکُمْ خٰالِدِینَ فِیهٰا :جواب فرماید: اى گمراهان، جهنم جاى شما است در حالتى که دائم و مخلد باشید در آن إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ

تنبیه در این استثناء چند قول است: 1 آنکه خواهد از یک نوع عذاب به نوعى دیگر منتقل سازد 2 به مقدار حشر و مدت محاسبۀ اعمال 3 ابن عباس گفته: استثناء از وعید کفار است که مبهم واقع شده و بعد مقطوع نموده به آیۀ «إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ » 4 استثناء از روز قیامت، زیرا آیۀ «وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً» روز قیامت است إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ :به درستى که پروردگار تو حکیم است در آنچه فرماید با جن و انس، و علیم است به افعال و اعمال ایشان [ نظرات / امتیازها ]

قوله تعالى: وَ هٰذٰا صِرٰاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً یعنى این قرآن که راه راست پروردگار تست اعوجاج و کجى در او نیست و براى آنهائیکه متذکر بخدا هستند و تفکر و تدبر در آیات او بنمایند بهشت که خانه امن و امان است میباشد و خدا ولى و ناصر ایشان است براى خاطر طاعات و عباداتى که انجام داده اند، سپس میفرماید اى طایفه جن روز که شما را محشور گردانیم گوئیم شما بر انسانى فزونى یافتید و بیشتر آنها را گمراه کردید پیروان شما گویند پروردگارا بعضى از ما ببعض دیگر بهره مند شده و استفاده و بهره مند شدن انس از جن بچند صورت میشود: یکى آنکه اجنه را بزرگ و پیشواى خود قرار میدهند و پیرو آنها در بعضى امورات خود میشوند ایشان هم لذات و شهوات دنیا را در نظر اینان جلوه میدهند دیگر آنکه در کارهاى خود بجن پناه میبرند و از آنها قضاء حوائج خود را میخواهند چنانچه میفرماید خداوند در آیه شریفه وَ أَنَّهُ کٰانَ رِجٰالٌ مِنَ اَلْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجٰالٍ مِنَ اَلْجِنِّ فَزٰادُوهُمْ رَهَقاً همانا طایفه اى از بشر پناه میبرند بگروهى از جن

(و هنگامیکه اجنه دیدند بعضى بآنها پناه برده و اعتقاد نمودند که ایشان نفع باینان میرسانند یا میتوانند ضرر و زیان برسانند خوشوقت شده و بیشتر موجب گمراهى را فراهم میکنند) خداوند در پاسخ آنها میفرماید آتش جهنم منزل و قرار شماست و همیشه در آن باقى خواهید ماند مگر آنکه خدا بخواهد. [ نظرات / امتیازها ]

وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ قَدِ اِسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ وَ قٰالَ أَوْلِیٰاؤُهُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ رَبَّنَا اِسْتَمْتَعَ بَعْضُنٰا بِبَعْضٍ (واو)جمله را بآیات جلو عطف داده و بیان اجتماع جن و انس است در روز محشر که به جماعت جنّیان خطاب مى رسد اى جماعت جنّیان شما بسیارى از افراد بشر را گمراه گردانیدید آن وقت دوستان شیاطین اعتراف مى نمایند که پروردگارا بعضى از ما از بعض دیگر تمتع بردیم در مجمع البیان گفته در این آیه چند قول گفته شده: 1 استمتاع جن از انس این است که افراد بشر جن را پیشوا و رؤساء خود قرار دادند،پس تابع آنها گردیدند،و استمتاع انس از جن انتفاع آنها است در دنیا که شیطان دنیا را براى انسان زینت مى دهد و مى آراید و آنها را بسوى شهواتشان مى خوانند

[این قول زجاج است که مأخوذ از قول ابن عباس مى باشد] 2 استمتاع انس از جن این است که وقتى مردى مسافرت مى نمود و در راه سلوکش از جن مى ترسید مى گفت که بسید و بزرگ این وادى پناه مى برم پس حرکت مى کرد و نمى ترسید و چنین گمان مى کرد که در پناه جن قرار گرفته و وى را جن پناه مى دهد کما قال تعالى (وَ أَنَّهُ کٰانَ رِجٰالٌ مِنَ اَلْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجٰالٍ مِنَ اَلْجِنِّ فَزٰادُوهُمْ رَهَقاً) و جنیان به این عمل آنها فریفته مى گردیدند،و استمتاع جن از انس این است که وقتى جن دید انسان به او پناهنده مى شود و معتقدند که از آنها نفع مى برند مسرور و خوشحال مى گردند و منتفع مى گردند

[حسن و ابن جریح و زجاج و غیر آنها] 3 مقصود از استمتاع نمودن بعضى از آنها است بعض دیگر را و موافقت کردن بعضى بعض دیگر را [محمد بن کعب] و احتمال دارد که استمتاع منحصر براى انس باشد که بعضى افراد بشر از بعض دیگر استمتاع نمایند نه از جن و جن از بشر

[پایان] وَ بَلَغْنٰا أَجَلَنَا اَلَّذِی أَجَّلْتَ لَنٰا قٰالَ اَلنّٰارُ مَثْوٰاکُمْ خٰالِدِینَ فِیهٰا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (بلغنا)مقول قول جماعت انس است که گویند ما چنین بودیم تا وقتى که اجل ما رسید یعنى عمر ما به سر آمد(قال)جواب آنها است که چون چنین بودید آتش مأوا و جایگاه شما است که مخلّد در آنید (إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ ) جاوید بودن آنها را در جهنّم معلّق به مشیت مى گرداند،شاید مقصود چنین باشد که هرکس را خدا بخواهد و مشیتش اقتضاء نماید از تابعین جن در جهنّم مخلّد مى گردد و هرکس را از اینها بخواهد نجات مى بخشد همانا پروردگار تو درست کار و دانا است که هرکسى را مطابق عملش پاداش مى دهد (جَزٰاءً وِفٰاقاً) [ نظرات / امتیازها ]

وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً؛ یعنى انس و جن را گرد مى آورد و مى گوییم: یٰا مَعْشَرَ اَلْجِنِّ قَدِ اِسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ ؛ بسیارى از آنان را فریفتید و گمراه ساختید وَ قٰالَ أَوْلِیٰاؤُهُمْ مِنَ اَلْإِنْسِ ضمیر «أَوْلِیٰاؤُهُمْ » به جنّ برمى گردد: انسان هایى که جنیان را دوست داشتند و از آنها پیروى کردند به خدا مى گویند: رَبَّنَا اِسْتَمْتَعَ بَعْضُنٰا بِبَعْضٍ ؛ یعنى جنیان از آدمیان بهره مند شدند و آدمیان از جنّیان رازى این بهره گیرى را چنین بیان داشته است:

«آدمیان از جنیان پیروى مى کردند و جنیان به سان سرکردگان آنها شدند و این بهره مندى جنیان از آدمیان بود امّا بهره گیرى آدمیان از جنیان بدین ترتیب بود که جنیان آدمیان را به انواع شهوت رانى ها، لذّت جویى ها راهنمایى مى کردند و دسترسى به آنها را برایشان آسان مى ساختند»

وَ بَلَغْنٰا أَجَلَنَا اَلَّذِی أَجَّلْتَ لَنٰا سخن همچنان نقل قول از آدمیانى است که از جنیان اطاعت کردند معناى آیه این است: بهره جستن برخى از ما از برخى دیگر تا وقتى معین و مدّت مشخصى بود و این وقت عبارت بود از: روزى که ما از زندگى دنیا جدا شدیم و اینک ما در پیشگاه تو، به گناهان خود اعتراف مى کنیم پس آنچه را مى خواهى دربارۀ ما حکم کن

قٰالَ اَلنّٰارُ مَثْوٰاکُمْ خٰالِدِینَ فِیهٰا إِلاّٰ مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ این است حکمى که حق را از باطل جدا مى کند و این است کیفرى عادلانه إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ قضاوت او دربارۀ مردم بر پایۀ حکمت و آگاهى است [ نظرات / امتیازها ]

روز قیامت که تمام جنّ و انس در پیشگاه الهى حاضر و مجتمع مى گردند خطاب عتاب آمیز از مصدر جلال نسبت بشیاطین جن صادر مى شود باین مضمون که شما چه بسیار از مردم را گمراه نمودید و پیرو خود کردید و کسانى که دوست و پیرو آنها بودند در دنیا از مردم از طرف خودشان و آنها عرضه مى دارند پروردگارا ما از آنها بهره بردیم در دنیا که به دلالت و امر آنها بشهوات خودمان نائل شدیم و آنها هم بهره بردند از ما که ما را مطیع خودشان نمودند و به مقصودشان رسیدند و بالاخره همگى در موقع مقرر در پیشگاه تو حاضر شدیم و منتظر فرمانیم جواب مى رسد مقرّ شما جهنم است که باید همیشه در آن باشید مگر وقتى که خدا بخواهد شما را از جهنم بیرون بیاورد و به بهشت ببرد اگر مؤمن باشید همانا خداوند افعالش بر وفق حکمت و عدالت است و عالم است که بمقدار استحقاق هرکس را عذاب مى فرماید و زیاده را روا ندارد و قمى ره فرموده است هرکس دوست بدارد قومى را او از آنها است اگرچه از جنس آنها نباشد و مراد از اجل بالغ قیامت است و بعضى گفته اند استثناء باعتبار زمان محاسبه یا انتقال بزمهریر است که از شدت سرما مایل بعود در جهنم مى شوند و نحشرهم بصیغه متکلّم مع الغیر نیز قرائت شده است [ نظرات / امتیازها ]