این سوره رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را به دنبال تهمت‏هاى ناروایى که مشرکین به وى زده و او را دیوانه خوانده بودند، تسلیت و دلدارى مى‏دهد، و به وعده‏هاى جمیل و پاسدارى از خلق عظیمش دلخوش مى‏سازد، و آن جناب را به شدیدترین وجهى از اطاعت مشرکین و مداهنه با آنان نهى نموده، امر اکید مى‏کند که در برابر حکم پروردگارش صبر کند. [ نظرات / امتیازها ]

سیاق همه آیات این سوره سیاق آیات مکى است، و از ابن عباس و قتاده نقل شده (مجمع البیان، ج 10، ص 330) که گفته‏اند: اوایل این سوره تا آیه «سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ» (قلم/16) که شانزده آیه است- در مکه نازل شده، و ما بعد آن تا جمله «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» (قلم/33) که هفده آیه است در مدینه نازل شده، و نیز بعد از آن جمله تا جمله «یَکْتُبُونَ» (قلم/47) که پانزده آیه است در مکه و ما بعد آن تا آخر سوره که چهار آیه است در مدینه نازل شده (مجمع البیان، ج 10، ص 330).

علامه طباطبایی: این نقل نسبت به هفده آیه یعنى از جمله «إِنَّا بَلَوْناهُمْ» (قلم/17) تا جمله «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» (قلم/33) بى‏وجه نیست، زیرا به آیات مدنى شبیه‏تر است تا آیات مکى. [ نظرات / امتیازها ]

مصدر «سطر» (که فعل «یَسْطُرُونَ» مشتق از آن است) به فتحه سین و سکون طاء- و بنا به گفته راغب گاهى به دو فتحه نیز خوانده مى‏شود- به معناى صفى از کلمات نوشته شده، و یا از درختان کاشته شده، و یا از مردمى ایستاده است، و وقتى گفته مى‏شود: (سطر فلان کذا) معنایش این است که فلانى سطر سطر نوشت. [ نظرات / امتیازها ]

خداى سبحان در این آیه به قلم و آنچه با قلم مى‏نویسند سوگند یاد کرده، و از ظاهر سیاق برمى‏آید که منظور از قلم مطلق قلم، و مطلق هر نوشته‏اى است که با قلم نوشته مى‏شود، و از این جهت این سوگند را یاد کرده که قلم و نوشته از عظیم‏ترین نعمت‏هاى الهى است، که خداى تعالى بشر را به آن هدایت کرده، به وسیله آن حوادث غایب از انظار و معانى نهفته در درون دلها را ضبط مى‏کند، و انسان به وسیله قلم و نوشتن مى‏تواند هر حادثه‏اى را که در پس پرده مرور زمان و بعد مکان قرار گرفته نزد خود حاضر سازد، (مثل اینکه حادثه قرنها قبل، همین الآن دارد اتفاق مى‏افتد، و حوادث هزاران فرسنگ آن طرف‏تر در همین جا دارد رخ مى‏دهد) پس قلم و نوشتن هم در عظمت، دست کمى از کلام ندارد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

1-از سفیان بن سعید ثورى روایت شده که از امام صادق (علیه‌السلام) تفسیر حروف مقطعه اول سوره‏ها را پرسیده، و آن جناب فرموده: اما حرف «نون» که در اول سوره «ن» است، نهرى است در بهشت، که خداى تعالى به آن دستور داد منجمد شود، و منجمد گشته مداد شد، و به قلم فرمود تا بنویسد، قلم آنچه بوده و تا روز قیامت خواهد شد در لوح محفوظ سطر به سطر نوشت، پس مداد مدادى است از نور، و قلم هم قلمى است از نور، و لوح هم لوحى است از نور.
سفیان مى‏گوید به او گفتم: یا بن رسول اللَّه امر لوح و قلم و مداد را برایم بیشتر شرح بده، و از آنچه خدا به تو آموخته تعلیمم بفرما. فرمود: اى ابن سعید اگر نبود که تو اهلیت پاسخ را دارى پاسخت نمى‏دادم، بدانکه «نون» فرشته‏اى است که به قلم گزارش مى‏دهد، و قلم فرشته‏اى است که به لوح گزارش مى‏دهد، لوح هم فرشته‏اى است که به اسرافیل گزارش مى‏دهد، و او نیز فرشته‏اى است که به میکائیل گزارش مى‏دهد و میکائیل هم به جبرئیل، و جبرئیل به انبیا و رسولان. آن گاه فرمود اى سفیان برخیز برو که بیش از این را صلاحت نمى‏دانم.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امیر المؤمنین (علیه‌السلام) در تفسیر آیه «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ» فرمود: منظور از قلم، قلمى است از نور، و کتابى از نور که در لوح محفوظ قرار دارد، و مقربین درگاه خدا شاهد آنند، «وَ کَفى‏ بِاللَّهِ شَهِیداً» (نساء/79).

علامه طباطبایی: در معانى گذشته روایاتى دیگر از امامان اهل بیت (علیهم‌السلام) وارد شده، و ما در تفسیر آیه «هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ» (جاثیه/29) حدیثى را که قمى از عبد الرحیم قصیر از امام صادق (علیه‌السلام) در باره لوح و قلم روایت کرده نقل کردیم، در آن آمده بود که سپس مهر بر دهان قلم زد، و دیگر از آن به بعد تا ابد قلم سخن نگفت، و نخواهد گفت، و آن عبارت است از کتاب مکنون که همه نسخه‏ها از آنجا است (تفسیر قمى، ج 2، ص 379. و تفسیر برهان ج 4، ص 368، ش 4).

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در معناى «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ» فرمود: لوحى از نور و قلمى از نور است که بر تمامى آنچه شده و تا قیامت مى‏شود جریان یافته و همه را نوشته است.

علامه طباطبایی: در معناى این حدیث روایاتى دیگر نیز هست و اینکه در حدیث فرمود: «جریان یافته»، منظور این است که آنچه از حوادث در متن کائنات رخ مى‏دهد، مطابق همان چیزى است که در آن کتاب نوشته شده. نظیر این تعبیر تعبیرى است که در روایت ابو هریره آمده، که فرمود: «سپس بر دهان قلم مهر نهاد، در نتیجه دیگر سخن نگفت، و تا قیامت هم سخن نخواهد گفت» (الدر المنثور، ج 6، ص 250).

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

وقتى قریش دیدند که رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) على (علیه‌السلام) را بر سایرین مقدم داشت، و او را تعظیم کرد، شروع کردند به بدگویى از على (علیه‌السلام) ، و گفتند: محمد مفتون على شده. خداى تعالى در پاسخ آنان این آیه را نازل کرد: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ»، و در آن خداى تعالى سوگند خورد به اینکه «ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ- تو به خاطر اینکه خدا انعامت کرده مجنون نیستى» (قلم/2)، «وَ إِنَّ لَکَ لَأَجْراً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ- و تو اجرى انقطاع ناپذیر دارى، و تو داراى خلقى عظیم هستى» (قلم/3-4)، که منظور همان قرآن است- تا آنجا که فرمود- «بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ» (قلم/7)، که منظور از این گمراه، عده‏اى بودند که آن سخن را گفته بودند، «وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ» (قلم/7)، (و او على بن ابى طالب را بهتر مى‏شناسد).

علامه طباطبایی: این روایت را صاحب تفسیر برهان نیز از محمد بن عباس نقل کرده، و او به سند خود از ضحاک که به همین منوال حدیث را ادامه داده تا در آخر گفته است: و سبیل خدا همان على بن ابى طالب است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

مقصود از قلم همین قلمهایى است که بآن حروف و کلمات و مطالب نوشته میشود و امر قلم بسیار مهم است زیرا اگر بواسطه قلم مطالب از ممکن غیب و ذهن بشر در خارج ظهور و بروز پیدا نمیکرد و در دفاتر نوشته و ثبت نمیشد که هر طبقه بعدى از طبقه پیشین مطالبى و معلوماتى استفاده نمایند و آنها را تکمیل نموده بکار بندند هیچ کمال و دانشى براى انسان میسّر نبود پس میتوان گفت قوام دین و دنیاى مردم بقلم است.
آرى اگر قلم نبود چگونه آیات قرآنى و احادیث و کلمات بزرگان دین تا حال در دسترس بشر باقى میماند پس اگر مقصود از قلم همین قلم معهود باشد میتوان گفت شاید مقصود از، نون، مداد باشد و مقصود از وَ ما یَسْطُرُونَ آن چیزى و آن مطالبى است که بتوسط قلم و مداد نوشته میشود. مقصود از قلم عقل است که اول (ما خلق اللَّه) بشمار میرود. [ نظرات / امتیازها ]

قلم اولین وسیله نشر و کتابت است،اولین شیوه گسترش فکر و اندیشه است. گرچه امروزه این ابزار و شیوه، متناسب با زمان تکامل یافته و گونه های دیگری نیز بر ان افزوده شده است،( نقاشی، معماری، سینما ،رسانه های گروهی ،اینترنت و.... ) اما هنوز، قلم حرف اول در این شیوه هاست. با بیان قرانی، ابزار و شیوه نشر اگاهی، مقدس است و باید از حریم آن پاسداری شود. این پاسداری از یکسو، متوجه صاحبان قلم و اندیشه است تا قلم خویش را در راهی که به سود انسانیت و کمال معرفت اوست بکارگیرند و از سویی متوجه صاحبان قدرت و حاکمیت است تا از آزادی و گسترش اندیشه حمایت کنند. هرگونه فشار و محدودیت نسبت به صاحبان قلم، بیحرمتی به آیینی است که شرفش در سوگند به قلم و نوشتار است. نوع دیگری از نشر آگاهی، بیان است. کلام و بیان قطعا قبل از قلم و کتابت وسیله نشر آگاهی بوده، اما نقش قلم و کتابت در ماندگاری و قابلیت گسترش، بیشتر از کلام و بیان است . تقسیم دوره حیات بشر به
"دوران قبل و بعد از تاریخ" نیز، ناشی از حضور خط و کتابت درحیات بشری است. قران بر اهمیت این شیوه نیز کلام ارزشمندی دارد: "الرحمن–علم القران- خلق الانسان- علمه البیان- الرحمن/1تا 4"
مرحوم دکترشریعتی در توصیف قلم، تعبیر زیبایی دارد:" قلم توتم من است" . توتم به عنوان یک اسطوره، روح جاری دریک قبیله و مظهر هویت و اقتدار قبیله است.(نگارنده مقاله ای در همین خصوص با عنوان "قلم حقیقت مطلق است" ، منتشر کرده است- به وبلاگ رهجوی مراجعه شود)
در روایات رسیده از پیامبر ص و ائمه ع نیز بر نقش قلم تاکید فراوانی شده که یک نمونه از آن گواه ارزشمندی بر این باور است:
در کلامی منسوب به رسول اکرم ص (وزن حبر العلماء بدم الشهداء فرجح) مقایسه شده بین مرکب قلم دانشمندان و خون شهدا که همسنگ کردند و اولی برتری داشت. و در تعبیری مشابه" مداد العلماء افضل من دماء شهدا"
[ نظرات / امتیازها ]

نقش قلم از نقش زبان، شمشیر، درهم و دینار، شهرت و فرزند بیشتر است. زیرا قلم تجربه قرنها را به هم منتقل مى‏کند و فرهنگ را رشد مى‏دهد. افراد را با قلم مى‏توان خواب یا بیدار کرد. ملّتى را مى‏توان با قلم، عزیز یا ذلیل کرد. قلم یک فریاد ساکت است. قلم سند رسمى است. قلم گزارشگر تاریخ است.
سوگند به قلم، نشانه فرهنگ و تمدن است. تکیه بر قلم، تکیه بر سند و استدلال است. رابطه با قلم رابطه با علم است. در میان تمام صداها، سه صدا امتیاز دارد: صداى قلم دانشمندان، صداى پاى مجاهدان و صداى چرخ ریسندگان. آرى، امّتى عزیز است که علم و قدرت و اقتصادش پویا باشد و اگر امروز بخواهیم این سه صدا را نقل کنیم، باید بگوییم: صداى چاپخانه، توپخانه و کارخانه، یعنى قدرت فرهنگى، نظامى و اقتصادى.
قلم‏ها و نوشته‏ها، حافظ علومند. در حدیث مى‏خوانیم: «قیّدوا العلم بالکتابةِ»(
کسى به قلم و نوشته سوگند یاد مى‏کند که در تمام عمرش یک سطر ننوشت: «لا تخطّه بیمینک». به قول حافظ:
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت‏
به غمزه مسئله‏آموز صد مدرّس شد
[ نظرات / امتیازها ]

از مهمترین رویدادهاى زندگى بشر پیدایش خط، و راه افتادن قلم بر صفحه کاغذها یا سنگها بود، و همان بود که دوران تاریخ را از ما قبل از تاریخ جدا کرد.
گردش نیش قلم بر صفحه کاغذ، سرنوشت بشر را رقم مى زند، لذا پیروزى و شکست جوامع انسانى به نوک قلمها بسته است .
((قلم )) حافظ علوم و دانشها، پاسدار افکار اندیشمندان ، حلقه اتصال فکرى علما، و پل ارتباطى گذشته و آینده بشر است ، و حتى ارتباط آسمان و زمین نیز از طریق لوح و قلم حاصل شده است !
قلم انسانهائى را که جدا از هم ، از نظر زمان و مکان ، زندگى مى کنند پیوند مى دهد، گوئى همه متفکران بشر را در تمام طول تاریخ ، و در تمام صفحه روى زمین در یک کتابخانه بزرگ جمع مى بینى !
((قلم )) رازدار بشر، و خزانه دار علوم ، و جمع آورى کننده تجربیات قرون و اعصار است ، و اگر قرآن به آن سوگند یاد مى کند به همین دلیل است زیرا همیشه سوگند به یک امر بسیار عظیم و پرارزش یاد مى شود.
و البته ((قلم )) وسیله اى است براى ((ما یسطرون )) و نوشته ها که قرآن به هر دو سوگند یاد کرده است ، هم به ((ابزار)) و هم به ((محصول )) ابزار. در بعضى از روایات آمده است که (ان اول ما خلق الله القلم ) ((نخستین چیزى را که خدا آفرید قلم بود)).
این حدیث را محدثان شیعه از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده اند و در کتب اهل سنت به عنوان یک خبر معروف نیز آمده است .
و در حدیث دیگرى آمده است : اول ما خلق الله تعالى جوهرة ) ((نخستین چیزى را که خدا آفرید گوهرى بود))
و در بعضى از اخبار نیز آمده است : (ان اول ما خلق الله العقل ) ((نخستین چیزى را که خدا آفرید عقل و خرد بود)).
توجه به پیوند ویژه اى که در میان ((گوهر)) و ((قلم )) و ((عقل )) است مفهوم ((اول بودن )) همه آنها را روشن مى کند.
در ذیل حدیثى که در بالا از امام صادق (علیه السلام ) نقل کردیم آمده است که خداوند بعد از آفرینش قلم به او فرمود: بنویس ! و او آنچه را بوده و خواهد بود تا روز قیامت نوشت !
گرچه قلم در این روایت اشاره به قلم تقدیر و قضا و قدر است ، ولى هر چه هست نقش قلم را در سرنوشت بشر و مقدرات او روشن مى سازد.
پیشوایان اسلام در احادیث متعددى به یاران خود تاءکید مى کردند که به حافظه خود قناعت نکنند، و احادیث اسلامى و علوم الهى را به رشته تحریر درآورند، و براى آیندگان به یادگار بگذارند.
بعضى از دانشمندان گفته اند: البیان بیانان : بیان اللسان ، و بیان البنان و بیان اللسان تدرسه الاعوام ، و بیان الاقلام باق على مر الایام ! ((بیان دو گونه است : بیان زبان ، و بیان قلم ، بیان زبان با گذشت زمان کهنه مى شود و از بین مى رود، ولى بیان قلمها تا ابد باقى است ))!
و نیز گفته اند: (ان قوام امور الدین و الدنیا بشیئین القلم و السیف و السیف تحت القلم : ((پایه امور دین و دنیا بر دو چیز است : ((قلم )) و ((شمشیر)) و شمشیر زیر پوشش قلم قرار دارد))!
همین معنى را بعضى از شعراى عرب چنین به نظم آورده :
کذا قضى الله للاقلام مذ بریت
ان السیوف لها مذ ارهفت خدم !
((خداوند اینگونه براى قلم از آن روز که تراشیده شد مقدر کرده است که شمشیرهاى تیز خدمتگزار آن باشند))! (این تعبیر اشاره لطیفى است به تراشیدن قلم به وسیله چاقو و قرار گرفتن تیغهاى تیز در خدمت قلم از آغاز کار).
شاعر دیگرى با استناد به آیات مورد بحث در این زمینه مى گوید:
اذا اقسم الابطال یوما بسیفهم
و عدوه مما یجلب المجد و الکرم
کفى قلم الکتاب فخرا و رفعة
مدى الدهر ان الله اقسم بالقلم !
((آن روز که جنگجویان قهرمان به شمشیرهاى خود سوگند یاد کنند.
و آن را اسباب بزرگى و افتخار بشمرند.
براى قلم نویسندگان همین افتخار و سربلندى در تمام دوران جهان بس ‍ که خداوند سوگند به قلم یاد کرده است (و نه به شمشیر))). و راستى چنین است چرا که پیروزیهاى نظامى اگر از ناحیه فرهنگ نیرومندى تضمین نگردد هرگز پایدار نخواهد بود، مغولها در تاریخ ایران بزرگترین پیروزى را کسب کردند ولى چون ملت بى فرهنگى بودند به زودى در فرهنگ اسلام و ایران حل شدند و مسیر خود را تغییر دادند.
گرچه این بحث بسیار دامنه دار است ولى براى اینکه از روش تفسیرى خارج نشویم سخن را با حدیث بسیار پرمعنائى از پیغمبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) در این زمینه پایان مى دهیم :
ثلاث تخرق الحجب ، و تنتهى الى ما بین یدى الله : صریر اقلام العلماء، و وطى اقدام المجاهدین ، و صوت مغازل المحصنات : ((سه صدا است که حجابها را پاره مى کند و به پیشگاه با عظمت خدا مى رسد: صداى گردش قلمهاى دانشمندان به هنگام نوشتن ، و صداى قدمهاى مجاهدان در میدان جهاد، و صداى چرخ نخریسى زنان پاکدامن ))!
البته تمام آنچه گفته شد درباره قلمهائى است که در مسیر حق و عدالت ، و در صراط مستقیم ، گردش مى کند، اما قلمهاى مسموم و گمراه کننده بزرگترین بلا، و عظیمترین خطر براى جوامع انسانى محسوب مى شود. [ نظرات / امتیازها ]

اگر ما در ما یسطرون مصدریه باشد معنی قسم این گونه است: سوگند به قلم و به نوشتن. شاید این معنا بهتر باشد چون به خود فن و استعداد نوشتن اشاره می کند؛ یعنی بفهمید که قلم و قدرت نوشتن چه نعمت بزرگی است، اما اگر ما را موصوله بگیریم این گونه معنا می دهد: سوگند به قلم و نوشته ها.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

سوره قلم در مکه نازل شده و شامل پنجاه و دو آیه و سیصد کلمه و هزار و دویست و پنجاه و دو حرف میباشد.

در خواص و ثواب تلاوت این سوره ابن بابویه از حضرت صادق(ع) روایت کرده فرمود: هر کس قرائت کند سوره ن و قلم را در نمازهای واجب و مستحب خداوند او را از فقر و فشار قبر محفوظ بدارد.

در خواص القرآن از پیغمبر اکرم(ص) روایت کرده فرمود هر که این سوره را قرائت کند خداوند ثواب کسانیکه به آنها حلم بسیاری عطا نموده مرحمت فرماید.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]