(و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التی بارکنا فیها و تمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرائیل بما صبروا و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه وما کانوا یعرشون ):(و شرق و غرب آن سرزمین را که درآن برکت نهاده بودیم ،به کسانی که خوار شمرده می شدند، واگذاردیم و کلمه نیکوی پروردگارت در باره بنی اسرائیل به واسطه صبری که کرده بودند انجام شد و به نهایت رسید و آنچه را فرعون و قوم او می ساختند و بناهایی را که بالامی بردند،ویران و زیرو رو کردیم )،ظاهرا مراد از (ارض )در این آیه سرزمین شام وفلسطین است ، چون خداوند در قرآن کریم غیر از نواحی فلسطین و کعبه هیچ سرزمینی را به برکت یاد نکرده و می فرماید: ما بنی اسرائیل را که مردمی مستضعف و تحت ستم بودند در مشرق و مغرب سرزمین مقدس مستقر کردیم ،همچنانکه در قرآن فرمود:(نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثین )(39)،(اراده کردیم که بر مستضعفان زمین منت نهاده و آنها راپیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم ). لذا خداوند به منظور قدرت نمایی خود افراد ضعیف و خوار را قدرت می بخشد و آنها را وارثان زمین قرار می دهد و اینکه فرمود:(وتمت کلمت ربک ...)برای این بود که برساند به سلطنت رسیدن بنی اسرائیل و هلاک کردن دشمنان ایشان ، موافق قضای حتمی خداوند بوده که موسی (ع )نیز قبلا وعده آن را به بنی اسرائیل داده وبه آنها فرمود:(عسی ربکم ان یهلک عدوکم و یستخلفکم فی الارض ) و مراد از (تمامیت کلمه )خارج شدن آن از حالت قوه و استعداد و رسیدن به مرحله فعلیت و وقوع است و خداوند علت این قضای حتمی خود را صبربنی اسرائیل بر مصائب و دشواریها بیان می کند . و در آخر می فرماید:دشمنان آنها را به کلی زیر و رو کردیم و تمام ابنیه وقصوری که ساخته بودند ویران نمودیم . [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه چند مطلب است مطلب اول این است که ذات اقدس اله برابر آن اصل کلی که در آیه 128 همین سوره اعراف گذشت که موسای کلیم فرمود زمین برای خداست هر که را مصلحت بداند ارث می‌دهد شما اگر صابر و مستعین باشید از خدا کمک بخواهید و بردبار باشید زمین را ممکن است به شما ارث بدهد چون ﴿وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ﴾ اینجا دارد انجاز وعده الهی را بازگو می‌کند که خدا به وعده خود عمل کرده است ﴿وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ اْلأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا﴾ همین بنی اسرائیل محروم را که مستضعف بودند و استضعاف اینها هم ادامه داشت اینها مستضعف در عرض بودند سالیان متمادی که یستضعف قوما منهم یستضعفهم یستضعف ابنائهم و مانند آن ما مشرق و مغرب آن سرزمین پربرکت را به اینها ارث دادیم آیا منظور مصر و شام است یا خصوص شام است یا خصوص مصر در جریان شام آنجا که آیه سوره مبارکه اسراء دارد که ﴿سُبْحانَ الَّذی أَسْرى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ اْلأَقْصَى الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ﴾ نشان می‌دهد آن سرزمین، سرزمین پربرکتی است خُب اما درباره مصر هم یک هم چنین چیزی هست که پربرکت است یا نه این یک، باید بحث بشود مطلب دوم آن است وعده‌ای که خداوند به وسیله موسای کلیم به بنی اسرائیل داد که ﴿إِنَّ اْلأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ﴾ بعد هم وجود مبارک موسای کلیم را تتمیم کرد به اذن خدا فرمود ﴿عَسى رَبُّکُمْ أَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَ یَسْتَخْلِفَکُمْ فِی اْلأَرْضِ﴾ نشان می‌دهد که سرزمین مصر است از طرفی بعد از اینکه اینها از دریا گذشتند، از نیل گذشتند چگونه دوباره به مصر برگشتند چه وقت به مصر برگشتند خروجشان از مصر به وسیله معجزه الهی بود که ﴿فاضْرِبْ بِعَصاکَ الْبَحْرَ﴾ بود اینها چندین سال در آن سرزمین سرگردان بودند آیا در زمان موسای کلیم (سلام الله علیه) به مصر برگشتند یا بعد از ارتحال موسی و هارون (سلام الله علیهما) به مصر برگشتند آیا اینها به مصر برگشتند یا فرزندان اینها به مصر برگشتند اینها مطالبی است که این آیه عهده‌دار آنهاست ﴿وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ اْلأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتی بارَکْنا فیها﴾ البته وجود مبارک سلیمان و داود (سلام الله علیهما) بر آن فلات وسیع حکومت کرده‌اند اما حالا بعد از مدتهای فراوان که موسی و هارون (سلام الله علیهما) رحلت کردند سالیان متمادی طول کشید تا حکومت این پدر و پسر یعنی سلیمان و داود (سلام الله علیهما) ظهور کرد لکن می‌فرماید ﴿وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى عَلى بَنی إِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا﴾ چون موسای کلیم به اینها فرمود ﴿اسْتَعینُوا بِاللّهِ وَ اصْبِرُوا﴾ اینها هم به استعانت الهی صبر کردند اینها پیروز شدند و مالک سرزمین پربرکت شدند فرعون آنچه را که انجام می‌داد درباریان او آنچه را که انجام می‌دادند قصرهایی که می‌ساختند یا بحثهای کشاورزی که داشتند همه اینها تدمیر شدند، تخریب شدند، به هلاکت رسیدند ﴿وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ﴾ تدمیر کردیم، به هلاکت رساندیم، زیر و رو کردیم، ویران کردیم، تخریب کردیم، تخریب کردیم آنچه را که فرعون انجام می‌داد آنچه را که قوم فرعون انجام می‌دادند اول جریان فرعون را ذکر می‌فرمود بعد جریان قوم را که اینها جدای از همه‌اند کاخهای اختصاصی فرعون، باغهای اختصاصی فرعون اینها علی حده است و آنچه را که ابنیه مربوط به قوم و کشاورزی‌ها و باغداریهای مربوط به قوم بود جدا ذکر کرد بعد در پایان جمع بندی فرمود ﴿وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ﴾ این یعرشون هم شامل بنا می‌شود هم شامل عرش به معنای آن انگورهای داربست و اینها خواهد شد. [ نظرات / امتیازها ]

سرانجام دردناک قوم فرعون
پس از نابودى قوم فرعون و درهم شکستن قدرت آنها، بنى اسرائیل که سالیان دراز در زنجیر اسارت و بردگى به سر مى بردند، وارث سرزمینهاى پهناور آنها شدند، آیه فوق به همین معنى اشاره کرده ، مى گوید: ((مشرقها و مغربهاى پر برکت زمین را در اختیار جمعیت مستضعف و استعمار شده قرار دادیم )) (و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التى
بارکنا فیها)
همانطور که سابقا هم اشاره کرده ایم ((ارث )) در لغت به معنى مالى است که بدون تجارت و معامله از کسى به کسى مى رسد، اعم از اینکه از مردگان باشد یا از زندگان .
((یستضعفون )) که از ماده استضعاف گرفته شده معادل کلمه استعمار است که در عصر و زمان ما به کار مى رود و مفهوم آن این است که قومى ستم پیشه جمعیتى را تضعیف کنند تا بتوانند از آنها در مسیر مقاصدشان بهره کشى نمایند، منتها این تفاوت را با کلمه استعمار دارد، که استعمار ظاهرش به معنى آباد ساختن است و باطنش به معنى ویرانگرى ، ولى استضعاف ظاهر و باطنش هر دو یکى است !. و تعبیر به کانوا یستضعفون اشاره به این است که فرعونیان به طور مداوم آنها را در ضعف و ناتوانى نگه مى داشتند، ضعف و ناتوانى فکرى ، و اخلاقى و اقتصادى از هر نظر و در تمام جهات .
و تعبیر به مشارق الارض و مغاربها (مشرقها و مغربهاى زمین ) اشاره به سرزمینهاى وسیع و پهناورى است که در اختیار فرعونیان بود، زیرا سرزمینهاى کوچک ، مشرقها و مغربهاى مختلف و به تعبیر دیگر افقهاى متعدد ندارد، اما یک سرزمین پهناور، حتما اختلاف افق و مشرقها و مغربها، به خاطر خاصیت کرویت زمین ، خواهد داشت ، به همین دلیل است که ما این تعبیر را کنایه از وسعت سرزمین فراعنه گرفتیم .
و جمله ((بارکنا فیها)) اشاره به آبادى فوق العاده این منطقه ، یعنى مصر و شام است ، که هم در آن زمان و هم در این زمان از مناطق پر برکت دنیا محسوب ، و بطورى که بعضى از مفسران نوشته اند در آن روز کشور فراعنه بقدرى وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر مى گرفت .
بنابراین منظور حکومت بر تمام کره زمین نبوده است ، زیرا این موضوع مسلما بر خلاف تاریخ است ، بلکه منظور حکومت بنى اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه مى باشد.
سپس مى گوید: وعده نیک پروردگار تو در زمینه پیروزى بنى اسرائیل - به خاطر صبر و استقامتى که نشان دادند - تحقق یافت (و تمت کلمة ربک الحسنى على بنى اسرائیل بما صبروا).
و این همان وعدهاى است که در آیات قبل (آیه 128 و 129 همین سوره ) به آن اشاره شده است .
گرچه در این آیه تنها سخن از بنى اسرائیل و سرانجام استقامت آنها در برابر فرعونیان به میان آمده ولى بطورى که از آیات دیگر قرآن استفاده مى شود، این موضوع اختصاص به قوم و ملتى ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفى بپاخیزند و براى آزادى خود از چنگال اسارت و استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردى نشان دهند سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمینهائى که بوسیله ظالمان و ستمگران اشغال شده است آزاد مى گردد.
و در پایان آیه اضافه مى کند که ما قصرهاى زیباى فرعون و فرعونیان و کاخهاى مجلل و بناهاى پر زرق و برق و جالب آنها و همچنان باغات پرشکوهشان را نابود ساختیم (و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه و ما کانوا یعرشون ).
صنع آنچنانکه ((راغب )) در کتاب مفردات گفته (غالبا) به معنى کارهاى جالب مى آید، و در آیه فوق به معنى معماریهاى زیبا و چشمگیر عصر فرعونیان آمده است .
و ما یعرشون در اصل به معنى درختان و باغهائى است که بوسیله نصب داربستها برپا میشوند و منظره زیبا و پرشکوهى دارند.
دمرنا از ماده ((تدمیر)) به معنى هلاک کردن و نابود ساختن است .
در اینجا این سؤ ال پیش مى آید که نابودى این کاخها و آن باغها اولا با
چه وسیله بوده ؟ و ثانیا چه ضرورتى داشته است ؟
در پاسخ مى گوئیم :بعید نیست زلزله ها و سیلابهاى جدیدى این وضع را ایجاد کرده باشد و ضرورت آن از اینجا روشن مى شود که تمام فرعونیان در دریا غرق نشدند بلکه خود فرعون و جمعى از خاصان و لشکریان او که در تعقیب موسى (علیه السلام ) بودند از میان رفتند، و مسلما اگر قدرت مالى و اقتصادى باقیماندگان که تعداد نفوس آنها در سراسر مصر بسیار زیاد بود بر جا مى ماند باز توانائى این را داشتند که بنى اسرائیل را درهم بکوبند و یا لااقل مزاحمتهاى بزرگى براى آنها فراهم سازند، اما تهى شدن دست آنها از این وسائل سبب شد که براى همیشه به طغیانگرى آنها خاتمه داده شود.
[ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 87
(آیه 137)- سر انجام دردناک قوم فرعون! پس از نابودى قوم فرعون و در هم شکستن قدرت آنها، بنى اسرائیل وارث سرزمینهاى پهناور آنها شدند، آیه مورد بحث به همین معنى اشاره کرده، مى‏گوید: «مشرقها و مغربهاى پربرکت زمین را در اختیار جمعیت مستضعف و استعمار شده قرار دادیم» (وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِی بارَکْنا فِیها).
یعنى، حکومت بنى اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه گسترده شد.
سپس مى‏گوید: «وعده نیک پروردگار تو در زمینه پیروزى بنى اسرائیل- به خاطر صبر و استقامتى که نشان دادند- تحقق یافت» (وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى‏ عَلى‏ بَنِی إِسْرائِیلَ بِما صَبَرُوا).
و در پایان آیه اضافه مى‏کند که: «ما قصرهاى زیباى فرعون و فرعونیان و کاخهاى مجلل و بناهاى پرزرق و برق و جالب آنها و همچنان باغات پرشکوهشان را نابود ساختیم» (وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(القوم الذین کانوا یستضعفون ) هم بنوإسرائیل کان یستضعفهم فرعون و قومه . و الأرض : أرض مصر و الشام ، ملکا بنوإسرائیل بعد الفراعنة و العمالقة ، و تصرفوا کیف شاؤا فی أطرافها و نواحیها الشرقیة و الغربیة (بارکنا فیها) بالخصب و سعة الأرزاق (کلمت ربک الحسنی ) قوله (و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض ) إلی قوله (ما کانوا یحذرون ) و الحسنی : تأنیث الأحسن صفة للکلمة . و معنی تمت علی بنی اسرائیل : مضت علیهم و استمرت من قولک : تم علی الأمر إذا مضی علیه (بما صبروا) بسبب صبرهم ، و حسبک به حاثا علی الصبر ، و دالا علی أن من قابل البلاء بالجزع وکله الله إلیه ، و من قابله بالصبر و انتظار النصر ضمن الله له الفرج . و عن الحسن : عجبت ممن خف کیف خف و قد سمع قوله . و تلا الَیة . و معنی خف : طاش جزعا و قلة صبر ، و لم یرزن رزانة أولی الصبر . و قرأ عاصم فی روایة : و تمت کلمات ربک الحسنی . و نظیره (من آیات ربه الکبری ) . (ما کان یصنع فرعون و قومه ) ما کانوا یعملون و یسوون من العمارات و بناء القصور (و ما کانوا یعرشون ) من الجنات (هو الذی أنشأ جنات معروشات ) أو و ما کانوا یرفعون من الأبنیة المشیدة فی السماء کصرح هامان و غیره . و قرئ : یعرشون ، بالکسر و الضم . و ذکر الیزیدی أن الکسر أفصح . و بلغنی أنه قرأ بعض الناس یغرسون ، من غرس الأشجار و ما أحسبه إلا تصحیفا منه . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«ارث»، به دارایى و مالى گفته مى‏شود که انسان بدون کسب و کار و معامله‏اى به آن برسد، خواه از مردگان باشد یا از زندگان. <243> داستان عبور حضرت موسى و پیروانش از دریا و غرق شدن و عذاب فرعونیان در آن، ترسیمى از قیامت است که همه وارد جهنّم مى‏شوند و سپس متّقین نجات پیدا مى‏کنند. «و ان منکم الاّ واردها... ثمّ ننجّى الّذین اتّقوا و نَذر الظالمین فیها جثیّاً» <244> سرزمین‏هایى که در اختیار فرعونیان بود، آنچنان وسیع بود که افق‏هاى متعدّد و طلوع و غروب‏هاى متفاوت داشت. «مشارق الارض و مغاربها» و همچنین داراى محصولات و برکات مادّى ومعنوى بسیارى بود، زیرا محلّ بعثت انبیاى الهى و مدفن بسیارى از آنان بود. پیش از اکتشافات بشر، قرآن، زمین را کروى معرّفى کرده است. زیرا لازمه‏ى تعدّد مشرق «مشارق» و مغرب «مغارب»، کروى و در حرکت بودن زمین است. خداوند در این آیه به پیامبر اسلام نیز نوید پیروزى مى‏دهد. به کار بردن لفظ «ربّک» در جمله‏ى «و تمّت کلمة ربّک»، به معناى آن است که تو نیز مشمول حمایت ما هستى. 1- حمایت خداوند از مستضعفان، مخصوص بنى‏اسرائیل نیست، بلکه‏یک سنّت دائمى است. «اورثنا القوم الّذین کانوا یستضعفون» و نفرمود: «اورثنا بنى‏اسرائیل» 2- بنى‏اسرائیل، در مدّت طولانى به دست فرعونیان به ضعف کشیده شده بودند. «و کانوا یستضعفون» 3- حکومت انبیا، حکومت مستضعفان است. «یستضعفون» 4- شرط پیروزى، صبر و مقاومت است. مستضعفان و ملّتى که صابر و مقاوم باشند، وارث زمین مى‏شوند. «أورثنا... بما صبروا» 5 - خداوند، بى‏کم وکاست به وعده‏هایش عمل مى‏کند. «وتمّت کلمة ربّک» 6- هلاکت فرعونیان و به حکومت رسیدن بنى‏اسرائیل، از سخنان و وعده‏هاى زیباى پروردگار است. «کلمة ربّک الحسنى» 7- تحوّلات اجتماعى و تاریخى، به دست خداوند است. «اورثنا... دمّرنا» 8 - همه‏ى مظاهر قدرت طاغوت باید از جامعه الهى حذف شود. «دمّرنا» 9- قوم فرعون از نظر صنعت و ساخت بنا، پیشرفته بودند. «یصنع... یعرشون» ولى رشد و توسعه‏اى که جدا از دین و ایمان باشد، سرانجام خوبى ندارد. [ نظرات / امتیازها ]

«ارث»، به دارایى و مالى گفته مى‏شود که انسان بدون کسب و کار و معامله‏اى به آن برسد، خواه از مردگان باشد یا از زندگان. [243]
داستان عبور حضرت موسى و پیروانش از دریا و غرق شدن و عذاب فرعونیان در آن، ترسیمى از قیامت است که همه وارد جهنّم مى‏شوند و سپس متّقین نجات پیدا مى‏کنند. «و ان منکم الاّ واردها... ثمّ ننجّى الّذین اتّقوا و نَذر الظالمین فیها جثیّاً» [244]
سرزمین‏هایى که در اختیار فرعونیان بود، آنچنان وسیع بود که افق‏هاى متعدّد و طلوع و غروب‏هاى متفاوت داشت. «مشارق الارض و مغاربها» و همچنین داراى محصولات و برکات مادّى ومعنوى بسیارى بود، زیرا محلّ بعثت انبیاى الهى و مدفن بسیارى از آنان بود.
پیش از اکتشافات بشر، قرآن، زمین را کروى معرّفى کرده است. زیرا لازمه‏ى تعدّد مشرق «مشارق» و مغرب «مغارب»، کروى و در حرکت بودن زمین است.
خداوند در این آیه به پیامبر اسلام نیز نوید پیروزى مى‏دهد. به کار بردن لفظ «ربّک» در جمله‏ى «و تمّت کلمة ربّک»، به معناى آن است که تو نیز مشمول حمایت ما هستى.
243) تفسیر نمونه‏
244) مریم، 71 تا 72
پیام ها
1- حمایت خداوند از مستضعفان، مخصوص بنى‏اسرائیل نیست، بلکه‏یک سنّت دائمى است. «اورثنا القوم الّذین کانوا یستضعفون» و نفرمود: «اورثنا بنى‏اسرائیل»
2- بنى‏اسرائیل، در مدّت طولانى به دست فرعونیان به ضعف کشیده شده بودند. «و کانوا یستضعفون»
3- حکومت انبیا، حکومت مستضعفان است. «یستضعفون»
4- شرط پیروزى، صبر و مقاومت است. مستضعفان و ملّتى که صابر و مقاوم باشند، وارث زمین مى‏شوند. «أورثنا... بما صبروا»
5 - خداوند، بى‏کم وکاست به وعده‏هایش عمل مى‏کند. «وتمّت کلمة ربّک»
6- هلاکت فرعونیان و به حکومت رسیدن بنى‏اسرائیل، از سخنان و وعده‏هاى زیباى پروردگار است. «کلمة ربّک الحسنى»
7- تحوّلات اجتماعى و تاریخى، به دست خداوند است. «اورثنا... دمّرنا»
8 - همه‏ى مظاهر قدرت طاغوت باید از جامعه الهى حذف شود. «دمّرنا»
9- قوم فرعون از نظر صنعت و ساخت بنا، پیشرفته بودند. «یصنع... یعرشون» ولى رشد و توسعه‏اى که جدا از دین و ایمان باشد، سرانجام خوبى ندارد. [ نظرات / امتیازها ]

سرانجام دردناک قوم فرعون
پس از نابودى قوم فرعون و درهم شکستن قدرت آنها، بنى اسرائیل که سالیان دراز در زنجیر اسارت و بردگى به سر مى بردند، وارث سرزمینهاى پهناور آنها شدند، آیه فوق به همین معنى اشاره کرده ، مى گوید: ((مشرقها و مغربهاى پر برکت زمین را در اختیار جمعیت مستضعف و استعمار شده قرار دادیم )) (و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التى
بارکنا فیها)
همانطور که سابقا هم اشاره کرده ایم ((ارث )) در لغت به معنى مالى است که بدون تجارت و معامله از کسى به کسى مى رسد، اعم از اینکه از مردگان باشد یا از زندگان .
((یستضعفون )) که از ماده استضعاف گرفته شده معادل کلمه استعمار است که در عصر و زمان ما به کار مى رود و مفهوم آن این است که قومى ستم پیشه جمعیتى را تضعیف کنند تا بتوانند از آنها در مسیر مقاصدشان بهره کشى نمایند، منتها این تفاوت را با کلمه استعمار دارد، که استعمار ظاهرش به معنى آباد ساختن است و باطنش به معنى ویرانگرى ، ولى استضعاف ظاهر و باطنش هر دو یکى است !. و تعبیر به کانوا یستضعفون اشاره به این است که فرعونیان به طور مداوم آنها را در ضعف و ناتوانى نگه مى داشتند، ضعف و ناتوانى فکرى ، و اخلاقى و اقتصادى از هر نظر و در تمام جهات .
و تعبیر به مشارق الارض و مغاربها (مشرقها و مغربهاى زمین ) اشاره به سرزمینهاى وسیع و پهناورى است که در اختیار فرعونیان بود، زیرا سرزمینهاى کوچک ، مشرقها و مغربهاى مختلف و به تعبیر دیگر افقهاى متعدد ندارد، اما یک سرزمین پهناور، حتما اختلاف افق و مشرقها و مغربها، به خاطر خاصیت کرویت زمین ، خواهد داشت ، به همین دلیل است که ما این تعبیر را کنایه از وسعت سرزمین فراعنه گرفتیم .
و جمله ((بارکنا فیها)) اشاره به آبادى فوق العاده این منطقه ، یعنى مصر و شام است ، که هم در آن زمان و هم در این زمان از مناطق پر برکت دنیا محسوب ، و بطورى که بعضى از مفسران نوشته اند در آن روز کشور فراعنه بقدرى وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر مى گرفت .
بنابراین منظور حکومت بر تمام کره زمین نبوده است ، زیرا این موضوع مسلما بر خلاف تاریخ است ، بلکه منظور حکومت بنى اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه مى باشد.
سپس مى گوید: وعده نیک پروردگار تو در زمینه پیروزى بنى اسرائیل - به خاطر صبر و استقامتى که نشان دادند - تحقق یافت (و تمت کلمة ربک الحسنى على بنى اسرائیل بما صبروا).
و این همان وعدهاى است که در آیات قبل (آیه 128 و 129 همین سوره ) به آن اشاره شده است .
گرچه در این آیه تنها سخن از بنى اسرائیل و سرانجام استقامت آنها در برابر فرعونیان به میان آمده ولى بطورى که از آیات دیگر قرآن استفاده مى شود، این موضوع اختصاص به قوم و ملتى ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفى بپاخیزند و براى آزادى خود از چنگال اسارت و استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردى نشان دهند سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمینهائى که بوسیله ظالمان و ستمگران اشغال شده است آزاد مى گردد.
و در پایان آیه اضافه مى کند که ما قصرهاى زیباى فرعون و فرعونیان و کاخهاى مجلل و بناهاى پر زرق و برق و جالب آنها و همچنان باغات پرشکوهشان را نابود ساختیم (و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه و ما کانوا یعرشون ).
[ نظرات / امتیازها ]

فرجام بیداد گرى و خود کامگى پس از نمایش نمونه‏ هایى از بهانه جویى‏ ها و حق ستیزى‏ ها و بیداگرى‏ ها و پیمان شکنى‏ هاى فرعونیان، وکیفرها و بلاها و گرفتارى‏ هاى هشدار دهنده و بیدار کننده و پیاپى و رنگارنگى که بر آنان فرود آمد، اینک در این آیه شریفه به فرجام سیاه آنان اشاره دارد که به امواج آبها سپرده شدند و آفریدگار هستى قدرت و امکانات آنان را به بنى اسرائیل واگذار کرد.
وَاَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْاَرْضِ وَمَغارِبَها الَّتى‏ بارَکْنا فیها
و فرزندان اسرائیل را که بر اثر بیدادگرى و حق کشى فرعونیان به ناتوانى و ذلّت کشیده شده بودند، قدرت بخشیدیم، و پس از نابودى فرعون و نظام گورستانى او، سراسر قلمرو قدرت وى و سرزمین‏هایى که در آنها با جارى ساختن چشمه‏ سارها و جویبارها و پدید آوردن مزارع سرسبز و بوستان‏هاى پرمیوه برکت‏ نهاده بودیم، همه را در اختیار آنان قرار دادیم.
«حسن» مى‏ گوید: قلمرو کشور پهناور فرعون، مصر و شام را شامل مى‏ شد؛ امّا «قتاده» مى‏ گوید: خاور و باختر شام را شامل مى‏ شد.
از دیدگاه «جبایى» او بر سرزمین مصر حکومت مى‏ کرد؛ و از دیدگاه «زجاج»، داود و سلیمان از بنى اسرائیل بودند و بر سراسر قلمرو قدرت فرعون حکومت کردند.
وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى‏ عَلى‏ بَنى‏ اِسْرآئیلَ بِما صَبَرُوا
و به پاس شکیبایى و پایدارى بنى اسرائیل در ایستادگى در برابر فشار فرعون، وعده نیکو و نوید خوشى که پروردگارت به آنان داده بود تحقّق یافت، و سرانجام دشمن تجاوز کارشان نابود گردید و اینان بر سرزمین او تسلّط یافتند.
گفتنى است که وفاى به عهد و پیمان بدان دلیل که همراه با ارزانى داشتن نعمت است، به منزله کمال و تمام سخن است. پاره‏اى بر آنند که منظور از «کلمه حسنى» یا وعده نیک خدا، این آیه شریفه است که مى‏فرماید: «ونرید اَن نمنّ على الّذین استضعفوا فى الأرض...»(21)
و بر آن شدیم که بر کسانى که در آن سرزمین به ناتوانى کشیده شده بودند منت نهاده و آنان را پیشوایان مردم گردانیم و وارث زمین و زمانشان سازیم.
«حسن» مى‏گوید همه کلمات خدا نیکوست؛ چرا که در کران تا کران آنها به کارهاى شایسته فرمان داده و به انجام دهندگان پراخلاص وعده بهشت و نعمت‏هاى آن را مى‏دهد.
آرى، آیه شریفه روشن مى‏سازد که بنى اسرائیل بدان دلیل در خور این نعمت و پاداش شدند و بدان جهت لطف و مهر خدا بر آنان فرود آمد که در برابر استبداد فرعون به دستور موسى پایدارى ورزیدند و تا پیروزى و سرفرازى از پاى ننشستند.
وَدَمَّرْنا ماکانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَما کانُوا یَعْرِشُونَ‏
و ما خانه‏ها و کاخهاى فرعون و فرعونیان و باغها و بوستان‏هاى پردار و درخت آنان و آنچه را ساخته و بر افراشته بودند، - و به باور «ابن عباس» سقف خانه‏هایشان - همه را ویران ساخیتم.
[ نظرات / امتیازها ]

پس از هلاکت فرعون و فرعونیان، خداوند بنى‏اسرائیل را وارثان سرزمین فرعون قرار داد و حاکمیت به دست آنها افتاد.

در این آیه خاطر نشان مى‏سازد که پس از غرق شدن فرعونیان در دریا، مشارق و مغارب سرزمین آنها را که جاى پر برکتى بود، به کسانى که مورد ظلم و استضعاف قرار گرفته بودند دادیم و آنان را وارثان فرعونیان کردیم. منظور از مستضعفان همان قوم بنى‏اسرائیل است که سالیان دراز زیر ستم فرعونیان بودند، و منظور از سرزمینى که به آنها به ارث رسید، مصر و شام و فلسطین است، و منظور از «مشارق و مغارب=مشرقها و مغربها» همه آن سرزمین و اطراف آن مى‏باشد. آن سرزمین، سرزمین پربرکتى بود هم از این جهت که مصر و شام و فلسطین خاستگاه پیامبران متعددى است و هم از این جهت که داراى آب و هواى مطبوع و درختان گوناگون و منطقه‏اى سرسبز مى‏باشد. در قرآن کریم چندین بار از این سرزمین به عنوان سرزمین مبارک یادشده است.

ولسلیمان الریح تجرى بامره الى الارض التى بارکنا فیها (انبیاء / 81)

و براى سلیمان باد را مسخر کردیم که به امر او مى‏وزید، به سوى سرزمینى که در آنجا برکت قرار داده بودیم.

الى المسجد الاقصى الذى بارکنا حوله (اسراء / 1)

به سوى مسجد اقصى که اطراف آن را برکت دادیم.

باید دید که حاکمیت بنى‏اسرائیل در آن سرزمین در چه زمانى بوده‏است؟ گاهى گفته مى‏شود که این مربوط به زمان داود و سلیمان است؛ ولى ظاهر آیه نشان مى‏دهد که مربوط به زمان موسى و معاصران فرعون است. البته مشهور این
است که بنى‏اسرائیل پس از چهل سال آوارگى در بیابان بالاخره در فلسطین حاکمیت یافتند؛ ولى آنچه از این آیه و آیات دیگرى که خواهیم آورد استفاده مى‏شود این است که موسى و بنى‏اسرائیل پس از غرق فرعون، در خود مصر حاکمیت یافتند و بعضى از تواریخ قدیمى این مطلب را تأیید مى‏کند. ظاهر بعضى از آیات نیز به این موضوع دلالت دارد.

فاخرجنا هم من جنّات و عیون و کنوز و مقام کریم کذلک و اورثناها بنى‏اسرائیل(شعراء / 57-59)

آنان (فرعونیان) را از باغها و چشمه‏ها و گنجینه‏ها و مقام نیکو بیرون کردیم و اینچنین آنها را به بنى‏اسرائیل به میراث دادیم.

در آیه مورد بحث پس از بیان جانشینى بنى‏اسرائیل از فرعونیان، اظهار مى‏دارد که بدینگونه سخن نیکوى پروردگارت بر بنى‏اسرائیل تحقق یافت و این بدانجهت بود که آنان صبر و مقاومت کردند، و بدینگونه رمز پیروزى بنى‏اسرائیل را به‏دست مى‏دهد.

«کلمه حسنى» یا همان سخن نیکوى خداوند که درباره قوم بنى‏اسرائیل تحقق یافت همان سخن خداوند است که در آیه دیگر آمده و در آن وعده پیروزى و رهبرى به بنى‏اسرائیل داده شده است:

و نرید ان نمنّ على الذین استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین(قصص / 5)

این وعده هر چند که درباره بنى‏اسرائیل است؛ ولى اختصاص به آنها ندارد و یک سنت حاکم در تاریخ است که هر قومى که مورد ظلم و تعدى قرار گرفتند بالاخره بر ظالمان پیروز خواهند شد و وارثان حکومت آنان خواهند گردید، مشروط بر این‏که ایمان داشته باشند و صبر و مقاومت پیشه کنند.

در آیه مورد بحث اضافه مى‏کند که ما آنچه را که فرعون و قوم او ساخته بودند و سقفهایى که درست کرده بودند، در هم کوبیدیم.
[ نظرات / امتیازها ]