(اتبعوا ما انزل الیکم من ربکم و لا تتبعوا من دونه اولیاء قلیلا ماتذکرون ):(آنچه را از جانب پروردگارتان به شما نازل شده پیروی کنید و غیر ازآن را پیروی نکنید و به دوستی و سرپرستی مگیرید، اما چه اندکند کسانی که متذکر می شوند)،آنچه از جانب پروردگار نازل شده همان قرآن است که مردم رابه حقیقت اعتقاد و عمل دعوت می نماید و پیروی از قرآن کنایه از داخل شدن تحت ولایت خدای سبحان است و آنگاه می فرماید غیر از خدا اولیاء دیگر راپیروی نکنید چون اولیاء کثیر دیگر همه پوچ و خیالی می باشند و اما گروه اندکی متذکر این معنا هستند ،چون اگر متذکر می شدند می فهمیدند که خدا پروردگارآنهاست و جز او پروردگار و ولی دیگری وجود ندارد. [ نظرات / امتیازها ]

سپس روى سخن را به عموم مردم کرده، مى‏گوید: «از آنچه از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، پیروى کنید» (اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ). و به این ترتیب، سخن از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و مأموریت و رسالت او شروع مى‏شود و به وظیفه مردم منتهى مى‏گردد.

و براى تأکید اضافه مى‏کند: «از فرمان غیر خداوند پیروى نکنید و از انتخاب برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 25

ولىّ و سرپرستى جز او خوددارى نمایید» (وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ).

اما چون آنها که به تمام معنى در برابر حق تسلیمند و از تذکرات، متذکر مى‏گردند کمند، در پایان آیه مى‏گوید: «کمتر متذکر مى‏شوید» (قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ).

از این آیه ضمنا استفاده مى‏شود که انسان بر سر دو راهى است، یا پذیرش ولایت و رهبرى خداوند، و یا داخل شدن در (ولایت) دیگران، اگر مسیر اول را قبول کند، (ولىّ) او تنها خداست، اما اگر تحت ولایت دیگران قرار گیرد، هر روز باید بار کسى را بر دوش گیرد و ارباب تازه‏اى انتخاب کند. [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 25
(آیه 3)- سپس روى سخن را به عموم مردم کرده، مى‏گوید: «از آنچه از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، پیروى کنید» (اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ). و به این ترتیب، سخن از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و مأموریت و رسالت او شروع مى‏شود و به وظیفه مردم منتهى مى‏گردد.
و براى تأکید اضافه مى‏کند: «از فرمان غیر خداوند پیروى نکنید و از انتخاب ولىّ و سرپرستى جز او خوددارى نمایید» (وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ).
اما چون آنها که به تمام معنى در برابر حق تسلیمند و از تذکرات، متذکر مى‏گردند کمند، در پایان آیه مى‏گوید: «کمتر متذکر مى‏شوید» (قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ).
از این آیه ضمنا استفاده مى‏شود که انسان بر سر دو راهى است، یا پذیرش ولایت و رهبرى خداوند، و یا داخل شدن در (ولایت) دیگران، اگر مسیر اول را قبول کند، (ولىّ) او تنها خداست، اما اگر تحت ولایت دیگران قرار گیرد، هر روز باید بار کسى را بر دوش گیرد و ارباب تازه‏اى انتخاب کند. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(اتبعوا ما أنزل إلیکم ) من القرآن و السنة (و لا تتبعوا من دونه ) من دون الله (أولیاء) أی و لا تتولوا من دونه من شیاطین الجن و الإنس فیحملوکم علی عبادة الأوثان و الأهواء و البدع و یضلوکم عن دین الله و ما أنزل إلیکم ، و أمرکم باتباعه . و عن الحسن : یا ابن آدم ، أمرت باتباع کتاب الله و سنة محمد صلی الله علیه و سلم . و الله ما نزلت آیة إلا و هو یحب أن تعلم فیم نزلت و ما معناها. و قرأ مالک بن دینار : و لا تبتغوا ، من الابتغاء (و من یبتغ غیر الاسلام دینا) . و یجوز أن یکون الضمیر فی (من دونه ) لما أنزل ، علی : و لا تتبعوا من دون دین الله دین أولیاء (قلیلا ما تذکرون ) حیث تترکون دین الله و تتبعون غیره . و قری : تذکرون بحذف التاء و یتذکرون بالیاء . و (قلیلا) : نصب یتذکرون ، أی تذکرون تذکرا قلیلا . و (ما) مزیدة لتوکید القلة . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
آیه‏ى قبل، وظیفه‏ى پیامبر صلى الله علیه وآله را در انذار و تذکّر بیان کرد و این آیه وظیفه‏ى امّت را در اطاعت و تبعیّت. آن آیه از پیامبر صلى الله علیه وآله، «سعه صدر» مى‏خواست، اینجا از امّت، «تبعیّت» مى‏طلبد. آیه‏ى قبل، «أنزل الیک» بود، اینجا «اُنزل الیکم» است. پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمود: «فاذا التَبَست علیکم الفِتَن کقطع اللیل المظلِم فعلیکم بالقرآن... مَن جعله اَمامه قاده الى الجنّة و مَن جَعَله خلفه ساقه الى النّار» <2> ، هر گاه فتنه‏ها همچون پاره‏هاى شبِ تار شما را فرا گرفت، پس بر شما باد به قرآن، هرکس قرآن را امام خود قرار دهد به بهشت مى‏رسد و هر کس به آن پشت کند، به آتش دوزخ رهنمون مى‏شود. چنانکه حضرت على علیه السلام فرمود: «ففى اتّباع ماجائکم من اللّه الفوزالعظیم و فى ترکه الخطاء المبین» <3> ، رستگارى بزرگ در پیروى از قرآن است و در ترک آن، خطا و گمراهى آشکار مى‏باشد. 1- پیروى از آیات الهى، سبب رشد و تربیت بشر است. «اتّبعوا... ربّکم» 2- لازمه‏ى ربوبیّت و تربیت الهى، نزول دستورات و راهنمایى‏ها و تذکّرات است. «ما اُنزل الیکم من ربّکم» 3- نتیجه‏ى پیروى از وحى، قرار گرفتن تحت ولایت الهى است و ترک آن، قرار گرفتن تحت ولایت دیگران است. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء» 4- اطاعت و پیروى از دیگران، در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء» با آنکه مى‏توانست بگوید: «لاتتّبعوا من دونى احدا» 5 - کسى که ولایتِ خداى یکتا را نپذیرد، «ربّکم» باید چندین «ولىّ» را از خود راضى کند. «أولیاء» 6- پندپذیرى انسان، اندک است. «قلیلاً ما تذکّرون» [ نظرات / امتیازها ]

1- پیروى از آیات الهى، سبب رشد و تربیت بشر است. «اتّبعوا... ربّکم»
2- لازمه‏ى ربوبیّت و تربیت الهى، نزول دستورات و راهنمایى‏ها و تذکّرات است. «ما اُنزل الیکم من ربّکم»
3- نتیجه‏ى پیروى از وحى، قرار گرفتن تحت ولایت الهى است و ترک آن، قرار گرفتن تحت ولایت دیگران است. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء»
4- اطاعت و پیروى از دیگران، در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء» با آنکه مى‏توانست بگوید: «لاتتّبعوا من دونى احدا»
5 - کسى که ولایتِ خداى یکتا را نپذیرد، «ربّکم» باید چندین «ولىّ» را از خود راضى کند. «أولیاء»
6- پندپذیرى انسان، اندک است. «قلیلاً ما تذکّرون»
[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
1- پیروى از آیات الهى، سبب رشد و تربیت بشر است. «اتّبعوا... ربّکم»
2- لازمه‏ى ربوبیّت و تربیت الهى، نزول دستورات و راهنمایى‏ها و تذکّرات است. «ما اُنزل الیکم من ربّکم»
3- نتیجه‏ى پیروى از وحى، قرار گرفتن تحت ولایت الهى است و ترک آن، قرار گرفتن تحت ولایت دیگران است. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء»
4- اطاعت و پیروى از دیگران، در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء» با آنکه مى‏توانست بگوید: «لاتتّبعوا من دونى احدا»
5 - کسى که ولایتِ خداى یکتا را نپذیرد، «ربّکم» باید چندین «ولىّ» را از خود راضى کند. «أولیاء»
6- پندپذیرى انسان، اندک است. «قلیلاً ما تذکّرون» [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(اتبعوا ما أنزل إلیکم ) من القرآن و السنة (و لا تتبعوا من دونه ) من دون الله (أولیاء) أی و لا تتولوا من دونه من شیاطین الجن و الإنس فیحملوکم علی عبادة الأوثان و الأهواء و البدع و یضلوکم عن دین الله و ما أنزل إلیکم ، و أمرکم باتباعه . و عن الحسن : یا ابن آدم ، أمرت باتباع کتاب الله و سنة محمد صلی الله علیه و سلم . و الله ما نزلت آیة إلا و هو یحب أن تعلم فیم نزلت و ما معناها. و قرأ مالک بن دینار : و لا تبتغوا ، من الابتغاء (و من یبتغ غیر الاسلام دینا) . و یجوز أن یکون الضمیر فی (من دونه ) لما أنزل ، علی : و لا تتبعوا من دون دین الله دین أولیاء (قلیلا ما تذکرون ) حیث تترکون دین الله و تتبعون غیره . و قری : تذکرون بحذف التاء و یتذکرون بالیاء . و (قلیلا) : نصب یتذکرون ، أی تذکرون تذکرا قلیلا . و (ما) مزیدة لتوکید القلة [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 3)- سپس روى سخن را به عموم مردم کرده، مى‏گوید: «از آنچه از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، پیروى کنید» (اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ). و به این ترتیب، سخن از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و مأموریت و رسالت او شروع مى‏شود و به وظیفه مردم منتهى مى‏گردد.
و براى تأکید اضافه مى‏کند: «از فرمان غیر خداوند پیروى نکنید و از انتخاب ولىّ و سرپرستى جز او خوددارى نمایید» (وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ).
اما چون آنها که به تمام معنى در برابر حق تسلیمند و از تذکرات، متذکر مى‏گردند کمند، در پایان آیه مى‏گوید: «کمتر متذکر مى‏شوید» (قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ).
از این آیه ضمنا استفاده مى‏شود که انسان بر سر دو راهى است، یا پذیرش ولایت و رهبرى خداوند، و یا داخل شدن در (ولایت) دیگران، اگر مسیر اول را قبول کند، (ولىّ) او تنها خداست، اما اگر تحت ولایت دیگران قرار گیرد، هر روز باید بار کسى را بر دوش گیرد و ارباب تازه‏اى انتخاب کند [ نظرات / امتیازها ]

اتبعوا ما انزل الیکم من ربکم و لا تتبعوا من دونه اولیاء قلیلا ما تذکرون
پس از آنکه به پیغمبرش فرمود کتابى که به وى نازل شده براى انذار بوده اینک خود قرآن شروع به انذار مردم نموده، خطاب را متوجه آنان مى کند؛ چون در انذار مردم باید خطاب متوجه خود آنان شود.

مردم را خطاب مى کند به اینکه باید پیروى کنند آنچه را که از پروردگارشان نازل گردیده و آن قرآنى است که امر مى کند به اعتقاد صحیح و عمل صحیح، یعنى اعتقاد به خدا و آیات او و عمل صالح.

و جمله (اتبعوا ما انزل الیکم ) به منزله کنایه از دخول در تحت ولایت خداى سبحان است ؛ بدلیل اینکه به دنبالش فرمود: (و بغیر از خدا اولیاى دیگر را پیروى مکنید) و نفرمود: (پیروى مکنید غیر آنچه را که به سوى تان نازل شده ).

بنابراین، معناى آیه این مى شود که : غیر از خداى تعالى کسى را پیروى مکنید - در حالى که آنها زیادند - تا آنها اولیاى شما نگردند. چه کم شما متذکر مى شوید! اگر متذکر مى شدید مى فهمیدید که خدا پروردگار شما است و جز او پروردگار و اولیاى دیگرى براى شما وجود ندارد.
[ نظرات / امتیازها ]

آیه‏ى قبل، وظیفه‏ى پیامبر صلى الله علیه وآله را در انذار و تذکّر بیان کرد و این آیه وظیفه‏ى امّت را در اطاعت و تبعیّت. آن آیه از پیامبر صلى الله علیه وآله، «سعه صدر» مى‏خواست، اینجا از امّت، «تبعیّت» مى‏طلبد. آیه‏ى قبل، «أنزل الیک» بود، اینجا «اُنزل الیکم» است.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمود: «فاذا التَبَست علیکم الفِتَن کقطع اللیل المظلِم فعلیکم بالقرآن... مَن جعله اَمامه قاده الى الجنّة و مَن جَعَله خلفه ساقه الى النّار» [2] ، هر گاه فتنه‏ها همچون پاره‏هاى شبِ تار شما را فرا گرفت، پس بر شما باد به قرآن، هرکس قرآن را امام خود قرار دهد به بهشت مى‏رسد و هر کس به آن پشت کند، به آتش دوزخ رهنمون مى‏شود. چنانکه حضرت على علیه السلام فرمود: «ففى اتّباع ماجائکم من اللّه الفوزالعظیم و فى ترکه الخطاء المبین» [3] ، رستگارى بزرگ در پیروى از قرآن است و در ترک آن، خطا و گمراهى آشکار مى‏باشد.

--------------------------------------------------------------------------------
2) تفسیر اثنى عشرى‏
3) تفسیر نورالثقلین‏
پیام ها
1- پیروى از آیات الهى، سبب رشد و تربیت بشر است. «اتّبعوا... ربّکم»
2- لازمه‏ى ربوبیّت و تربیت الهى، نزول دستورات و راهنمایى‏ها و تذکّرات است. «ما اُنزل الیکم من ربّکم»
3- نتیجه‏ى پیروى از وحى، قرار گرفتن تحت ولایت الهى است و ترک آن، قرار گرفتن تحت ولایت دیگران است. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء»
4- اطاعت و پیروى از دیگران، در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست. «ولا تتّبعوا من دونه أولیاء» با آنکه مى‏توانست بگوید: «لاتتّبعوا من دونى احدا»
5 - کسى که ولایتِ خداى یکتا را نپذیرد، «ربّکم» باید چندین «ولىّ» را از خود راضى کند. «أولیاء»
6- پندپذیرى انسان، اندک است. «قلیلاً ما تذکّرون» [ نظرات / امتیازها ]

991. This is added in order that men might not be puffed up with such little knowledge as they possessed, for there are great heights to be scaled in the spiritual kingdom. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه خطاب به آنان گفته مى‏شود: از آنچه بر شما نازل شده پیروى کنید سپس اضافه مى‏کند که جز خدا براى خود سرپرست و دوست نگیرید یعنى بتها و معبودهاى باطل را به خدایى نگیرید و آنها را پرستش نکنید.

شرک و بت پرستى از هر نوع که باشد آفت بزرگى است که سعادت انسان را نابود مى‏کند و شخصیت او را مى‏رباید و از او انسانى پست و حقیر مى‏سازد و جلوى درک درست او را مى‏گیرد، به گونه‏اى که او دیگر نمى‏تواند حق را از باطل تشخیص بدهد و راه را از چاه بشناسد.

اصرار و تاکید قرآن در مبارزه با شرک از هر نوع آن، براى رها ساختن انسان از قید و بندهایى است که فهم و اندیشه و بینش و بصیرت او را محدود مى‏کند و مانع رشد فکرى و بلوغ عقلانى او مى‏گردد و این آیه درصدد بیان همین معناست؛ چون بلافاصله مى‏فرماید: شما اندک پند مى‏گیرید یا شما چه اندک پند مى‏گیرید و بدینگونه روشن مى‏کند که میان پرستش غیرخدا و پند نگرفتن رابطه‏اى وجود دارد؛ یعنى اینکه شرک مانع پندگیرى و عبرت آموزى و یادآورى است.
[ نظرات / امتیازها ]

بعد از آن خطاب به عامه مکلفان فرماید: اِتَّبِعُوا مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ :متابعت کنید اى مکلفان آنچه نازل شده بسوى شما از جانب پروردگار شما یعنى پیروى قرآن نمائید و به اوامر و نواهى آن رفتار و در محافظت آن بکوشید یا تابع پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم شوید در هرچه به شما فرماید از قرآن و سنت و معتقد آن شوید لقوله: وَ مٰا یَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوىٰ إِنْ هُوَ إِلاّٰ وَحْیٌ یُوحىٰ

بعد نهى از پیروى غیر قرآن و پیغمبر فرماید: وَ لاٰ تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیٰاءَ : و پیروى نکنید غیر خدا اولیائى را از اصنام کفار یا شیاطین جن و انس که خلق را در گمراهى مى اندازند یا پیروى مکنید به غیر دین الهى، دین دوستان دیگر را از کفره که گمراه شوید آنگاه بر سبیل ملاحت فرماید: قَلِیلاً مٰا تَذَکَّرُونَ : عده کمى و اندکى پند پذیرند به حق، و تابع آن گردند

تنبیه: آیۀ شریفه اشعار به سستى، و امر است به تذکر و یادآورى، یعنى بسیار متذکر شوید آنچه ملزم فرموده از امر دین شما و آنچه واجب نموده خداى تعالى بر شما

عیاشى از حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله در حدیثى فرماید: فاذا التبست علیکم الفتن کقطع اللّیل المظلم فعلیکم بالقرآن فانّه شافع مشفّع و ما حل مصدّق من جعله امامه قاده الى الجنّة و من جعله خلفه ساقه الى النّار فرمود: هرگاه فراگرفت شما را فتنه مانند شب تاریک، پس بر شما باد به قرآن؛ به درستى که قرآن شافعى است که شفاعت او قبول، و مجادلى است تصدیق شونده هرکه قرار دهد قرآن را پیشواى خود، برنده است او را به بهشت

و هرکه قرار دهد قرآن را پشت سر خود، کشاننده است او را به جهنم [ نظرات / امتیازها ]

«اِتَّبِعُوا» 3 طبرى: یعنى اى پیغمبر به مردم بگو: پیروى کنید، و بعضى گفته اند خطاب به مردم است در ضمن خطاب به پیغمبر یعنى اى پیغمبر تو متابعت کن و هم دیگران

مجمع: خطاب به مردم است و ممکن است خطاب به پیغمبر ما باشد بگو به مردم پیروى کنید

«وَ لاٰ تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ » 3 تفسیر بیضاوى: یعنى پیرو غیر خدا نشوید از قبیل جنّ و بعضى انسانها که شما را گمراه مى کنند و بعضى گفته اند: یعنى پیروى نکنید غیر آنچه نازل شده که از دین دوستان دیگر پیروى کنید، و بعضى این جمله را «لاٰ تَتَّبِعُوا» خوانده اند «یعنى باغین معجمه از مصدر بغیة»

طبرى: پیرو غیر قرآن نشوید و غیر آن را دوست خود قرار ندهید که فرمان کنند شما را به بت پرستى و نافرمانى خدا

«قَلِیلاً مٰا تَذَکَّرُونَ » 3 مجمع: ابن عامر خوانده است «یتذکرون» با یاء و تاء و مردم کوفه «تذکرون» با تاء و یک ذال خوانده اند و دیگران با تشدید کاف و ذال «تذکرون» قرائت کرده اند

ابو الفتوح: «ما» مصدریّه است و «قلیلا» حال است پس نتیجه ى معنى چنین است: تذکر شما بصورتى و حالتى کم و اندک است [ نظرات / امتیازها ]

اِتَّبِعُوا مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لاٰ تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیٰاءَ قَلِیلاً مٰا تَذَکَّرُونَ خطاب متوجه بعموم مسلمین است که باید متابعت کنید آنچه را که از پروردگارتان متوسط رسولش بر شما نازل گردیده و آن کتابى است جامع تمام وظائف و دستور العمل روزانه شما از اصول و فروع،و آن کتابى است که تر و خشکى نیست مگر اینکه در آن بیان شده،گویا اشاره به این است که خود را در قید بندگى و ولایت خداى تعالى درآورید و تابع او گردید و پیروى نکنید بجز از خدا دوستان را یعنى اصنام یا شیاطین را،اندکى از شما پند مى گیرید در متابعت حق [ نظرات / امتیازها ]

اِتَّبِعُوا مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ در آیۀ پیشین خداوند به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله دستور داد که تبلیغ کند و به لجاجت دشمنان اهمیّت ندهد در این آیه به مردم دستور مى دهد که از پیامبر تبعیت و به قرآن عمل کنند على علیه السّلام فرمود: «خداوند به اندازه اى که دانشمندان را به سبب آموزش ندادن مؤاخذه مى کند، نادان را به سبب نیاموختن مؤاخذه نمى کند» البتّه، عکس این سخن هم درست است وَ لاٰ تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیٰاءَ؛ زیرا پیروى از غیر قرآن جز گمراهى و هواپرستى نیست قَلِیلاً مٰا تَذَکَّرُونَ ؛ اندکى از شما از اندرزها و نصیحت هاى خدا پند مى گیرید؛ زیرا از چیزى پرهیز نمى کنید و از مجازات ها هراسى ندارید و تنها کسانى پند مى گیرند که از مجازات مى ترسند، جملۀ إِلاّٰ قَلِیلاً اشاره بدین نکته دارد که کسانى که پند مى گیرند بسیار اندکند [ نظرات / امتیازها ]

مراد از آنچه نازل شده است بسوى مردم قرآن است که متابعت احکام آن واجب است و مراد از سواى قرآن که جائز نیست متابعت آن دوستان صورى از جنّ و انس است که آمر بمنکر و ناهى از معروف و ضالّ و مضلّ باشند و تذکّر و اتّعاظ مردم از پند و موعظه کم است پس قلیلا صفت تذکرا محذوف است که مقدم شده و ماء زائده براى تاکید قلّت است [ نظرات / امتیازها ]