(وکم من قریه اهلکناها فجاءها باسنا بیاتا اوهم قائلون ):(و چه بسیارآبادیهایی که ما آنها را هلاک کردیم و عذاب ما در دل شب یا هنگام خواب نیمروز به نزد آنان بیامد)،اشاره به سنت الهی است که خداوند در باره مشرکین امم گذشته جاری ساخته و آن سنت این است که وقتی مردم ، غیر از خدا اولیاءدیگری اتخاذ می کردند خداوند آنها را به عذابی در شب یا روز مبتلا می ساخته وهلاک می نموده ، (بیات )به معنای شبیخون زدن به دشمن در هنگام شب و (قائلون )از ماده (قیلوله )به معنای خواب نیمروز است و اینکه به جای آنکه بفرماید (شب وروز) فرمود: (بیاتا اوهم قائلون )برای اشاره به این مطلب است که عذاب در حالی آنان را فرا می گرفته که با خیال راحت و غافل از عذابی که در کمینشان بوده آرمیده بودند. [ نظرات / امتیازها ]

اقوامى که نابود شدند! این آیه و آیه بعد در واقع «فهرستى» است، اجمالى از سرگذشت اقوام متعددى همچون قوم نوح و فرعون و عاد و ثمود و لوط که بعدا خواهد آمد.

قرآن در اینجا به آنهایى که از تعلیمات انبیاء سرپیچى مى‏کنند و به جاى اصلاح خویش و دیگران بذر فساد مى‏پاشند، شدیدا اخطار مى‏کند که نگاهى به زندگانى اقوام پیشین بیفکنید و ببینید «چقدر از شهرها و آبادیها را ویران کردیم» و مردم فاسد آنها را به نابودى کشانیدیم! (وَ کَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها).

سپس چگونگى هلاکت آنها را چنین تشریح مى‏کند: «عذاب دردناک ما، در دل شب (در ساعاتى که در آرامش فرو رفته بودند) یا در وسط روز، به هنگامى که پس از فعالیتهاى روزانه به استراحت پرداخته بودند به سراغ آنها آمد» (فَجاءَها بَأْسُنا بَیاتاً أَوْ هُمْ قائِلُونَ). [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه :
(آیه 4)- اقوامى که نابود شدند! این آیه و آیه بعد در واقع «فهرستى» است، اجمالى از سرگذشت اقوام متعددى همچون قوم نوح و فرعون و عاد و ثمود و لوط که بعدا خواهد آمد.
قرآن در اینجا به آنهایى که از تعلیمات انبیاء سرپیچى مى‏کنند و به جاى اصلاح خویش و دیگران بذر فساد مى‏پاشند، شدیدا اخطار مى‏کند که نگاهى به زندگانى اقوام پیشین بیفکنید و ببینید «چقدر از شهرها و آبادیها را ویران کردیم» و مردم فاسد آنها را به نابودى کشانیدیم! (وَ کَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها).
سپس چگونگى هلاکت آنها را چنین تشریح مى‏کند: «عذاب دردناک ما، در دل شب (در ساعاتى که در آرامش فرو رفته بودند) یا در وسط روز، به هنگامى که پس از فعالیتهاى روزانه به استراحت پرداخته بودند به سراغ آنها آمد» (فَجاءَها بَأْسُنا بَیاتاً أَوْ هُمْ قائِلُونَ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فجاءها) فجاء أهلها (بیاتا) مصدر واقع موقع الحال ، بمعنی بائتین . یقال : بات بیاتا حسنا و بیتة حسنة . و قوله (هم قائلون ) حال معطوفة علی بیاتا ، کأنه قیل : فجاءهم بأسنا بائتین أو قائلین . فإن قلت : هل یقدر حذف المضاف الذی هو الأهل قبل (قریة) أو قبل الضمیر فی (أهلکناها) ؟ قلت : إنما یقدر المضاف للحاجة و لا حاجة ، فإن القریة تهلک کما یهلک أهلها . و إنما قدرناه قبل الضمیر فی (فجاءها) لقوله (أو هم قائلون ) فإن قلت : لا یقال : جاءنی زید هو فارس ، بغیر واو ، فما بال قوله (هم قائلون ) ؟ قلت : قدر بعض النحویین الواو محذوفة ، ورده الزجاج و قال : لو قلت جاءنی زید راجلا ، أو هو فارس . أو جاءنی زید هو فارس ، لم یحتج فیه إلی واو ، لأن الذکر قد عاد إلی الأول . و الصحیح أنها إذا عطفت علی حال قبلها حذفت الواو استثقالا . لاجتماع حرفی عطف ، لأن واو الحال هی واو العطف استعیرت للوصل ، فقولک : جاءنی زید راجلا أو هو فارس ، کلام فصیح وارد علی حده . و أما جاءنی زید هو فارس ، فخبیث . فإن قلت : فما معنی قوله (أهلکناها فجاءها بأسنا) و الإهلاک إنما هو بعد مجی ء البأس ؟ قلت : معناه أردنا إهلاکها کقوله (إذا قمتم إلی الصلاة) و إنما خص هذان الوقتان وقت البیات و وقت القیلولة ، لأنهما وقت الغفلة و الدعة ، فیکون نزول العذاب فیهما أشد و أفظع ، و قوم لوط أهلکوا باللیل وقت السحر ، و قوم شعیب وقت القیلولة . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قَریة»، به معناى روستا نیست، بلکه مرکز اجتماع مردم است، چه شهر، چه روستا. «بیات»، شب هنگام و شبانه است، و «قائلون» از «قیلولة»، به معناى خواب یا استراحت نیمروز است. «اقاله» به معناى پس گرفتن جنس فروخته شده از همین باب است، چون خریدار، از نگرانى معامله راحت مى‏شود. هر ستمگرى، روزى در مواجهه با قهر خدا به اشتباه خود اعتراف مى‏کند، «انّا کنّا ظالمین» ولى این اعترافات ثمرى ندارد. چنانکه در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: هنگامى که عذاب ما را دیدند، گفتند: به خداى یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شرک‏ورزیدیم، کافر شدیم، امّا ایمان به هنگام عذاب سودى براى آنان نداشت. «فلمّا رأوا بأسنا قالوا آمنّا باللّه و کفرنا بما کنّا مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لمّا رأوا بأسنا...» <4> 1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم» 2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها» 3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها» 4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها» 5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها» 6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها» 7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها» 8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون» 9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» 10- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...» 11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین» 12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین» 13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین» [ نظرات / امتیازها ]

1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم»
2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها»
3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها»
4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها»
5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها»
6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها»
7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها»
8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون»
9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فجاءها) فجاء أهلها (بیاتا) مصدر واقع موقع الحال ، بمعنی بائتین . یقال : بات بیاتا حسنا و بیتة حسنة . و قوله (هم قائلون ) حال معطوفة علی بیاتا ، کأنه قیل : فجاءهم بأسنا بائتین أو قائلین . فإن قلت : هل یقدر حذف المضاف الذی هو الأهل قبل (قریة) أو قبل الضمیر فی (أهلکناها) ؟ قلت : إنما یقدر المضاف للحاجة و لا حاجة ، فإن القریة تهلک کما یهلک أهلها . و إنما قدرناه قبل الضمیر فی (فجاءها) لقوله (أو هم قائلون ) فإن قلت : لا یقال : جاءنی زید هو فارس ، بغیر واو ، فما بال قوله (هم قائلون ) ؟ قلت : قدر بعض النحویین الواو محذوفة ، ورده الزجاج و قال : لو قلت جاءنی زید راجلا ، أو هو فارس . أو جاءنی زید هو فارس ، لم یحتج فیه إلی واو ، لأن الذکر قد عاد إلی الأول . و الصحیح أنها إذا عطفت علی حال قبلها حذفت الواو استثقالا . لاجتماع حرفی عطف ، لأن واو الحال هی واو العطف استعیرت للوصل ، فقولک : جاءنی زید راجلا أو هو فارس ، کلام فصیح وارد علی حده . و أما جاءنی زید هو فارس ، فخبیث . فإن قلت : فما معنی قوله (أهلکناها فجاءها بأسنا) و الإهلاک إنما هو بعد مجی ء البأس ؟ قلت : معناه أردنا إهلاکها کقوله (إذا قمتم إلی الصلاة) و إنما خص هذان الوقتان وقت البیات و وقت القیلولة ، لأنهما وقت الغفلة و الدعة ، فیکون نزول العذاب فیهما أشد و أفظع ، و قوم لوط أهلکوا باللیل وقت السحر ، و قوم شعیب وقت القیلولة . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قَریة»، به معناى روستا نیست، بلکه مرکز اجتماع مردم است، چه شهر، چه روستا. «بیات»، شب هنگام و شبانه است، و «قائلون» از «قیلولة»، به معناى خواب یا استراحت نیمروز است. «اقاله» به معناى پس گرفتن جنس فروخته شده از همین باب است، چون خریدار، از نگرانى معامله راحت مى‏شود. هر ستمگرى، روزى در مواجهه با قهر خدا به اشتباه خود اعتراف مى‏کند، «انّا کنّا ظالمین» ولى این اعترافات ثمرى ندارد. چنانکه در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: هنگامى که عذاب ما را دیدند، گفتند: به خداى یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شرک‏ورزیدیم، کافر شدیم، امّا ایمان به هنگام عذاب سودى براى آنان نداشت. «فلمّا رأوا بأسنا قالوا آمنّا باللّه و کفرنا بما کنّا مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لمّا رأوا بأسنا...» <4> 1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم» 2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها» 3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها» 4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها» 5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها» 6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها» 7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها» 8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون» 9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» 10- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...» 11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین» 12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین» 13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین [ نظرات / امتیازها ]

سنتى را خاطرنشان آنان مى سازد که خداوند در مشرکین امم گذشته جارى مى ساخته است، و آن این بوده که وقتى مردم غیر از خدا اولیاى دیگرى اتخاذ مى کردند خداوند آنان را به عذابى که در روز یا در شب نازل مى کرده هلاک شان مى ساخته، و پس از دیدن عذاب به ظلم خود اعتراف مى نمودند.

(بیات ) و (تبییت ) به معناى شبیخون زدن به دشمن در شب است. و کلمه (قائلون ) از ماده (قیلوله ) و به معناى خواب نیمروز است. و اینکه فرمود: (بیاتا او هم قائلون ) و نفرمود: (لیلا او نهارا) گویا براى اشاره به این است که عذاب در حالى آنان را مى گرفته که با خیال راحت و غافل از عذابى که در کمین شان بوده آرمیده بودند. [ نظرات / امتیازها ]

«قَریة»، به معناى روستا نیست، بلکه مرکز اجتماع مردم است، چه شهر، چه روستا.
«بیات»، شب هنگام و شبانه است، و «قائلون» از «قیلولة»، به معناى خواب یا استراحت نیمروز است. «اقاله» به معناى پس گرفتن جنس فروخته شده از همین باب است، چون خریدار، از نگرانى معامله راحت مى‏شود.
1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم»
2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها»
3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها»
4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها»
5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها»
6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها»
7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها»
8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون»
9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» [ نظرات / امتیازها ]

بعد از امر به متابعت اوامر و نواهى ترک آن را تحذیر مى فرماید: وَ کَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنٰاهٰا :و چه بسیار از شهرهائى که کفار و فجار بودند، اراده نمودیم یا حکم فرمودیم به هلاکت ایشان، فَجٰاءَهٰا بَأْسُنٰا بَیٰاتاً : پس آمد اهل آن شهرها و قریه ها را عذاب ما، در حالتى که بیتوته کرده بودند، مانند: قوم لوط که هفت یا پنج شهر با اهل آنها را تماما در شب هلاک نمودیم، أَوْ هُمْ قٰائِلُونَ :یا در حالتى که آنها خفتگان نیمروز و در خواب قیلوله بودند، مانند: قوم شعیب

تخصیص این دو وقت به جهت آنست که زمان آسایش و استراحتند و تصور و توقع وقوع عذاب در آن نیست پس بلیۀ غیر منتظره که بر طریق فجئه و ناگهانى است، دشوارتر و سخت تر، و رسوائى آن بیشتر؛ چنانچه نعمت غیر مترقبه نیکوتر و لذیذتر است [ نظرات / امتیازها ]

وَ کَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنٰاهٰا فَجٰاءَهٰا بَأْسُنٰا بَیٰاتاً أَوْ هُمْ قٰائِلُونَ (بیات و تبییت)بمعنى شبیخون زدن است(قائلون)از قیلوله بمعنى خواب نیمروز است

و چنانچه بعضى از مفسرین گفته اند اشاره به این است که وقتى عذاب آنها را مى گرفت که با خیال راحت آرمیده بودند و هیچ منتظر هلاکت خود نبودند و آیه مشرکین را خاطر نشان مى کند که چه بسیار مردمانى از اهل قریه ها بودند که در اثر اعمال نکوهیده شان غافل گیر مى شدند و دفعة عذاب آنان را مى گرفت که شاید آنها متذکر گردند و از کفر و شرک بایمان آیند [ نظرات / امتیازها ]

وَ کَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنٰاهٰا فَجٰاءَهٰا بَأْسُنٰا بَیٰاتاً أَوْ هُمْ قٰائِلُونَ پس ازآن که خدا به پیامبرش دستور داد که با قرآن مردم را بیم دهد و آنان نیز از او پیروى کنند، در این آیه براى آنان از محلّ هلاکت درگذشتگانى یاد مى کند که خدا آنان را براثر اینکه از او روى برتافتند و پیامبرانش را تکذیب کردند هلاک کرد خداوند عذاب را در هنگام شب و یا وقتى در وسط روز که در خواب بودند بر آنها فروفرستاد؛ یعنى درست در هنگام استراحت و امنیت، تا عذاب، سخت تر و دشوارتر بر آنان وارد شود بسیارى از مفسران گفته اند: عذاب بر قوم لوط هنگام شب نازل شد امّا من نمى دانم که آنان از کجا به این موضوع آگاهى پیدا کردند! درحالى که خدا مى گوید: «إِنَّ مَوْعِدَهُمُ اَلصُّبْحُ أَ لَیْسَ اَلصُّبْحُ بِقَرِیبٍ »

گروهى از مفسران گفته اند: در آیه، نوعى قلب [ جابه جایى] صورت گرفته است؛ زیرا هلاک شدن پس از آمدن عذاب مى باشد و حق آن بود که عبارت بدین ترتیب باشد: «و کم من قریة جاءها بأسنا فأهلکناها » رازى براى تأویل این آیه سه وجه بیان کرده است و طبرسى وجه چهارم را نیز افزوده است درست آن است که بگوییم: لازم نیست ترتیب سخن برطبق ترتیب واقعى معنا باشد، درصورتى که این ترتیب واقعى، روشن و شناخته شده براى همگان باشد؛ چنان که در آیه همین طور است حرف «فاء» همان گونه که براى تعقیب مى آید، زاید، در اوّل کلام و براى تفسیر هم مى آید واژۀ «بأس» که فاء بر سر آن [ فجاءها بأسنا] داخل شده، نوع هلاک شدن مشرکان را تفسیر مى کند [ نظرات / امتیازها ]

چه بسیار از اهالى بلاد که بعذاب الهى براى مخالفت با انبیاء و اوامر ایشان گرفتار شدند در وقت غیر مترقب مانند قوم لوط که در شب عذاب بر آنها نازل شد و مانند قوم شعیب که نیمه روز وقتى که در خواب قیلوله بودند بعذاب الهى گرفتار شدند با آنکه انتظار نداشتند و به استراحت مشغول بودند و بیا تا مصدر است در موضع حال و بمعنى بائتین استعمال شده یعنى درحالى که بیتوته کنندگان یا قیلوله کنندگان بودند و معلوم است که عذاب غیر مترقب ناگوارتر چنانچه نعمت غیر مترقبه گواراتر است [ نظرات / امتیازها ]