شان نزول ] از عـلـى بـن ابراهیم بن هاشم از پدرش از عبداللّه بن میمون از حضرت صادق (ع )روایت شده که فرمود: مقدارى جو در نزد فاطمه (ع ) بود پس آن را [آرد کرده ] باروغن و آب بیامیخت و نان پخت و چـون در بـرابر خود نهادند که بخورند مسکینى آمد و گفت : خدا شما را ببخشاید پس على (ع ) برخاست و یک سوم آن را به اوبخشید و طولى نکشید که یتیمى آمد و گفت : خدا شما را ببخشاید پس على (ع )برخاست و یک سوم را به او داد آنگاه اسیرى آمد و همان سخن را گفت : پس على (ع ) یک سوم باقیانده را به او بخشید.
و از آن چـیزى بخشیدند پس خداوند آیات فوق را در شان آنها نازل فرمود و حکم این آیات درباره هر مؤمنى که براى خدا چیزى ببخشد جارى است .
هـمـچـنـین روایت شده که این خاندان [على , فاطمه , فضه , به پیشنهاد رسول خدابراى بهبودى حسن و حسین ] نذر کردند سه روز روزه بگیرند و به نذر خود وفا کرده روزه گرفتند و در هر سه شب [هنگام افطار] غذاى خود را به مسکین و یتیم و اسیربخشیدند و خود به آن افطار نکردند پس این آیات در مدح آنان نازل شد و چه فضیلت و شرفى بالاتر از این است .
کـاسـا مـنـظـور از ایـن کلمه شیشه است هرگاه در آن شراب باشد و به خود شراب نیزکاس مى گویند.
کان مزاجها کافورا, آبى که کافور با آن مخلوط شود.
ماء کافور, نام چشمه اى در بهشت است که آب آن در سفیدى مانند کافور است و بوو سردى کافور را دارد و عینا بدل از کافور است .
از مجاهد روایت شده که این کافور مانند کافور دنیا نیست .
از قتاده روایت است که آن شراب را با کافور مى آمیزند و با مشک مهر مى زنند.
بـعـضـى گـفـتـه اند: در آن شراب , بو و سفیدى و سردى کافور آفریده مى شود و گویى باکافور آمـیـخـتـه شـده است , بنابراین دو قول عینا بدل از کاسا است به تقدیر حذف مضاف و گویى فرموده است : و یسقون فیها خمرا خمرعین , در بهشت شرابى مى نوشند که شراب چشمه اى است یا بنابر اختصاص منصوب شده است .
یـشـرب بـهـا عـباداللّه , یعنى بندگان خدا از ان چشمه مى نوشند چنان که مى گویى شربت الماء بالعسل , آب را با عسل نوشیدم .
یفجرونها تفجیرا, بهشتیان آن چشمه را به هر جایى از منزلهایشان بخواهند به آسانى مى برند.
یـوفـون باالنذر, این جمله , حال یا جمله مستانفه است گویند: وفى بنذره , به نذرخود وفا کرد, و اوفى نبذره , نذر خود را وفا کرد.
کـان شـره مـسـتـطـیرا, [روزى که ] شر آن فاش و پراکنده است و مقصود از شر هول ووحشت و سختیهاى روز قیامت است .
و یـطمعون الطعام على حبه , ضمیر حبه به طعام بر مى گردد یعنى در عین اشتها ونیاز به غذا آن را به [نیازمندان ] مى خورانند, نظیر همین آیه است و آتى المال على حبه [که ضمیر حبه به مال بر مى گردد ((247))
] بعضى گفته اند: ضمیر در حبه به خدا بر مى گردد.
از حـسـن روایـت اسـت کـه اسـیـرى را خدمت رسول خدا مى آوردند پس حضرت او رابه یکى از مسلمانها مى داد و مى فرمود به او نیکى کن و او دو روز یا سه روز در نزدآن مسلمان مى ماند.
از قـتاده روایت است که اسیر مسلمانها در آن روز مشرک بود پس برادر مسلمانت به اطعام کردن سزاوارتر است .
از ابوسعید خدرى روایت است که منظور از اسیر برده و زندانى است .
انـهـا نطعمکم , بنابر اراده قول است [یعنى اهل بیت (ع ) قصد داشتند سخنى بگویندولى نگفتند و خداوند آنچه را آنان را در دل داشتند به منزل قول قرار داده است ].
از سـعـیـد بـن جبیر و مجاهد روایت است که خاندان على (ع ) سخنى نگفتند ولى خدااز دل آنان آگـاه بـود از این رو آنان را ستود, یعنى با بخشیدن این طعام قصد پاداش دنیوى و سپاسگزارى بر آن را نداریم زیرا اطعام مفعول وجه است و پاداش دادن مردم معنایى ندارد
[ نظرات / امتیازها ] .
(سندى بزرگ بر فضیلت اهل بیت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم )).
ابن عباس مى گوید حسن و حسین (علیهماالسلام ) بیمار شدند پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با جمعى از یاران به عیادتشان آمدند، و به على (علیه السلام ) گفتند: اى ابوالحسن ! خوب بود نذرى براى شفاى فرزندان خود مى کردى ، على (علیه السلام ) و فاطمه (علیهاالسلام ) و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند (طبق بعضى از روایات حسن و حسین (علیهماالسلام ) نیز گفتند ما هم نذر مى کنیم روزه بگیریم ).
چیزى نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالى که از نظر مواد غذائى دست خالى بودند على (علیه السلام ) سه من جو قرض نمود، و فاطمه (صلى الله علیه و آله ) یک سوم آن را آرد کرد، و نان پخت ، هنگام افطار سائلى بر در خانه آمد و گفت : السلام علیکم اهل بیت محمد (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) سلام بر شما اى خاندان محمد! مستمندى از مستمندان مسلمین هستم ، غذائى به من بدهید خداوند به شما از غذاهاى بهشتى مرحمت کند، آنها همگى مسکین را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.
روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتى که غذا را آماده کرده بودند (همان نان جوین ) یتیمى بر در خانه آمد آن روز نیز ایثار کردند و غذاى خود را به او دادند (بار دیگر با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند).
در سومین روز اسیرى به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذاى خود را به او دادند هنگامى که صبح شد على (علیه السلام ) دست حسن (علیه السلام ) و حسین (علیه السلام ) را گرفته بود و خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمدند هنگامى که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آنها را مشاهده کرد دید از شدت گرسنگى مى لرزند! فرمود! این حالى را که در شما مى بینم براى من بسیار گران است ، سپس برخاست و با آنها حرکت کرد هنگامى که وارد خانه فاطمه (علیهاالسلام ) شد دید در محراب عبادت ایستاده ، در حالى که از شدت گرسنگى شکم او به پشت چسبیده ، و چشمهایش به گودى نشسته پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) ناراحت شد.
در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت اى محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانى به تو تهنیت مى گوید، سپس سوره ((هل اتى )) را بر او خواند (بعضى گفته اند که از آیه ((ان الابرار)) تا آیه کان سعیکم مشکورا که مجموعا هیجده آیه است در این موقع نازل گشت ).
آنچه را در بالا آوردیم نص حدیثى است که با کمى اختصار در ((الغدیر)) به عنوان ((قدر مشترک )) میان روایات زیادى که در این باره نقل شده آمده است ، و در همان کتاب از 34 نفر از علماى معروف اهل سنت نام مى برد که این حدیث را در کتابهاى خود آورده اند (با ذکر نام کتاب و صفحه آن ).
به این ترتیب روایت فوق از روایاتى است که در میان اهل سنت مشهور بلکه متواتر است .
و اما علماى شیعه همه اتفاق نظر دارند که این هیجده آیه یا مجموع این سوره ، در ماجراى فوق نازل شده است ، و همگى بدون استثناء در کتب تفسیر یا حدیث ، روایت مربوط به آن را به عنوان یکى از افتخارات و فضائل مهم على (علیه السلام ) و فاطمه زهرا و فرزندانشان آورده اند.
حتى چنانکه در آغاز سوره گفتیم این مطلب به قدرى معروف و مشهور است که در اشعار شعرا، و حتى در شعر معروف ((امام شافعى )) آمده است .
در اینجا بهانه جویانى که هر وقت به فضائل على (علیه السلام ) مى رسند حساسیت فوق العاده اى نشان مى دهند منتهاى دقت را در اشکال تراشى به عمل آورده و خرده گیریهائى بر این شاءن نزول دارند از جمله :
1 - این سوره ((مکى )) است در حالى که داستان شاءن نزول مربوط به بعد از تولد امام حسن (علیه السلام ) و امام حسین (علیه السلام ) است که قطعا در مدینه واقع شده !
ولى چنانکه در آغاز این سوره مشروحا بیان کردیم دلائل روشنى در دست داریم که نشان مى دهد تمام سوره ((هل اتى )) و یا لااقل ((هیجده آیه )) در مدینه نازل شده است .
2 - لفظ آیه عام است چگونه مى توان آن را تخصیص به افراد معینى داد.
ولى ناگفته پیدا است که عام بودن مفهوم آیه منافاتى با نزول آن در مورد خاصى ندارد، بسیارى از آیات قرآن مفهوم عام و گسترده اى دارد، ولى شاءن نزول که مصداق اتم و اعلاى آن است مورد خاصى مى باشد، و این عجیب است که عمومیت مفهوم آیه اى را کسى دلیل بر نفى شاءن نزول آن بگیرد.
3 - بعضى ، شاءن نزولهاى دیگرى نقل کرده اند که با شاءن نزول فوق سازگار نیست ، از جمله اینکه ((سیوطى )) در ((در المنثور)) نقل کرده که مرد سیاه پوستى خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمد و از ((تسبیح )) و ((تهلیل )) سؤ ال کرد.
عمر گفت : بس است زیاد از رسول خدا سؤ ال کردى ، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود عمر خاموش باش ، و در این هنگام سوره ((هل اتى )) بر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نازل شد!.
در حدیث دیگرى در همان کتاب آمده است که مردى از حبشه خدمت رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمد و مى خواست از او سؤ ال کند، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود سؤ ال کن و فرا گیر، عرض کرد اى رسول خدا گروه شما از نظر رنگ و صورت و نبوت به ما برترى دارید، اگر من به آنچه تو ایمان آورده اى ایمان بیاورم ، و همانند آنچه عمل مى کنى عمل کنم ، من با تو در بهشت خواهم بود؟ فرمود آرى ، سوگند به کسى که جانم به دست او است سفیدى سیاه پوستان در بهشت از هزار سال راه دیده مى شود، سپس پیامبر ثوابهاى مهمى براى گفتن لا اله الا الله و سبحان الله و بحمده بیان فرمود و در این هنگام سوره هل اتى نازل شد!
ولى با توجه به اینکه این روایات تقریبا هیچگونه تناسبى با مضمون آیات سوره ((هل اتى )) ندارد، به نظر مى رسد که براى پایمال کردن شاءن نزول سابق از سوى عمال بنى امیه یا مانند آنان جعل شده باشد.
4 - بهانه دیگر که ممکن است در اینجا مطرح شود این است که چگونه انسان مى تواند سه روز گرسنه بماند و تنها با آب افطار کند؟!
ولى این ایراد عجیبى است براى اینکه خود ما افراد متعددى را دیده ایم که براى بعضى از معالجات طبى سه روز که سهل است امساک معروف ((چهل روز)) را انجام داده اند، یعنى چهل روز تمام تنها آب نوشیده اند! و مطلقا غذائى نخورده اند! و همین امر باعث درمان بسیارى از بیماریهاى آنها شده ،
حتى یکى از اطباى معروف غیر مسلمان بنام ((الکسى سوفورین )) کتابى در زمینه آثار درمانى مهم چنین امساکى با ذکر برنامه دقیق آن نوشته است .
حتى اگر تعجب نکنید بعضى از همکاران در تفسیر نمونه ، این امساک را تا 22 روز عملا انجام داده اند.
5 - بعضى دیگر براى اینکه به سادگى از کنار این فضیلت بگذرند از طریق دیگرى وارد شده اند، مثلا ((آلوسى )) مى گوید: اگر بگوئیم این سوره درباره على (علیه السلام ) و فاطمه (علیهاالسلام ) نازل نشده چیزى از قدر آنها نمى کاهد، زیرا داخل بودن آنها در عنوان ((ابرار)) مطلب آشکارى است که هر کس مى داند، سپس به بیان بعضى از فضائل آنها پرداخته ، مى گوید: انسان چه درباره این دو بزرگوار مى تواند بگوید جز اینکه على (علیه السلام ) مولاى مؤ منان و وصى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و فاطمه (علیهاالسلام ) پاره تن رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و جزء وجود محمدى (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و حسنین (علیهماالسلام ) روح و ریحان ، و آقایان جوانان بهشتند، اما مفهوم این سخن ترک دیگران نیست ، بلکه هر کس غیر این راه را بپوید گمراه است .
ولى ما مى گوییم اگر بنا شود فضیلتى را با این شهرت نادیده بگیریم ، بقیه فضائل نیز تدریجا به چنین سرنوشتى دچار مى شود، و روزى فرا خواهد رسید که بعضى اصل فضیلت على و بانوى اسلام و حسنین (علیهم السلام ) را نیز انکار کنند!
قابل توجه اینکه در بعضى از روایات از خود على (علیه السلام ) نقل شده که در موارد متعدد به نزول این آیات در مورد خود و فرزندانش در مقابل مخالفان استدلال کرده است .
این نکته نیز قابل توجه است که ((اسیر)) معمولا در ((مدینه )) وجود داشت ، و در مکه به حکم آن که هنوز غزوات اسلامى شروع نشده بود کمتر اسیر دیده مى شد، و این گواه دیگرى بر مدنى بودن این سوره است .
آخرین نکته اى را که در اینجا لازم به یاد آورى مى دانیم این است که به گفته جمعى از دانشمندان اسلامى از جمله ((آلوسى )) مفسر معروف اهل سنت بسیارى از نعمتهاى بهشتى در این سوره بر شمرده شده است ولى از ((حورالعین )) که غالبا در قرآن مجید در عداد نعمتهاى بهشتى آمده مطلقا سخنى مطرح نیست ، ممکن است این امر به خاطر نزول این سوره درباره فاطمه زهرا و همسر و فرزندانش مى باشد که به احترام بانوى اسلام (علیهاالسلام ) ذکرى از ((حور)) به میان نیامده !.
گرچه بحث ما در زمینه این شاءن نزول طولانى شد ولى در برابر اشکال - تراشیهاى بهانه جویان چاره اى جز این نبود.
[ نظرات / امتیازها ]