دقت در این آیه شکى باقى نمى‏گذارد در اینکه آیه شریفه اشاره به جنگ بدر مى‏کند، و جمله «ما رمیت ... » هم اشاره به آن مشت ریگى است که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به طرف مشرکین پاشید، و منظور از «قتل» کشتار کفار بدست مسلمین در همان جنگ است. [ نظرات / امتیازها ]

ذیل آیه که مى‏فرماید: «وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً» دلالت دارد که سیاق آیه سیاق منت‏گذارى است، و خداى تعالى مى‏خواهد نصرت خود را بر مسلمین منت بگذارد، و به همین جهت نیز عین آن عملى را که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نفى کرده براى وى اثبات نموده و مى‏فرماید: «تو نپاشیدى وقتى که پاشیدى».

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در جمله «وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً» از ظاهرش برمى‏آید که ضمیر «منه» به خداى تعالى برمى‏گردد. [ نظرات / امتیازها ]

جمله «وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً» از ظاهرش برمى‏آید که غایت و نتیجه حاصله از این واقعه را بیان مى‏کند، و نیز بر مى‏آید که جمله مزبور معطوف باشد به یک مقدرى محذوف که اگر ظاهرش کنیم چنین مى‏شود: «انما فعل ذلک لمصالح عظیمة و لیبلى المؤمنین- اگر خداوند ایشان را کشت و سنگ‏ریزه به سویشان پاشید براى مصالحى بود که در نظر داشت، و براى این بود که مؤمنین را بنحو شایسته‏اى امتحان کند (اگر بلاء را به معناى امتحان بگیریم) و یا به مؤمنین نعمت شایسته‏اى ارزانى بدارد که عبارت است از نابودى دشمنان و اعلاء کلمه توحید به دست ایشان و بى نیاز شدن آنان از راه به دست آوردن غنیمت». [ نظرات / امتیازها ]

در تفسیر البرهان (ج 2 ص 70) از ابن شهرآشوب از ثعلبى از ضحاک از عکرمه از ابن عباس نقل مى‏کند که در ذیل جمله «وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ» گفته است: رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به على (علیه السّلام) فرمود: مشتى ریگ به من بده، على (علیه السّلام) مشتى ریگ به آن جناب داد، و او آن ریگها را بطرف لشکر قریش پاشید، و احدى از ایشان نماند مگر اینکه چشمانش از آن ریگها پر شد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در الدر المنثور (ج 3 ص 175) است که ابن جریر از محمد بن قیس و محمد بن کعب (رضى اللَّه عنهما) روایت کرده که گفتند: وقتى دو لشگر به یکدیگر نزدیک شدند رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) مشتى خاک برگرفت و آن را بطرف دشمن پاشید و فرمود: «شاهت الوجوه- زشت باد صورتها» خاک در چشمان همه ایشان فرو رفت و اصحاب رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) مشغول کشتار ایشان شدند، و شکست خوردنشان بخاطر همان خاکى بود که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) بطرف آنان پاشید، و در این باره خداوند آیه «وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ ... سَمِیعٌ عَلِیمٌ» را نازل کرد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در روز جنگ بدر، پیامبر صلى الله علیه وآله به على علیه السلام فرمود: مشتى خاک و سنگریزه از زمین بردار و به من بده. على علیه السلام چنین کرد وپیامبر با خواندن دعایى آنها را به‏سوى دشمن پرتاب کرد واین کار اثر معجزآسایى داشت، طوفانى به پا کرد وباعث وحشتى عجیب در دل دشمن شد. <449> آرى، عامل مهم پیروزى در جنگ بدر، اراده و امداد الهى بود، نه نیروى مادّى و قواعد و تاکتیک‏هاى نظامى و گرنه لشگرى اندک و تنها با یک یا دو اسب‏سوار، چگونه بر سپاهى انبوه و کاملاً مجهّز و داراى یکصد اسب‏سوار، پیروز مى‏شد؟ «بلاء»، به معناى آزمایش است که اگر با نعمت و پیروزى باشد، «بلاء حَسَن» است و اگر به وسیله‏ى مصیبت و مجازات باشد «بلاء سیّى‏ء» است، چنانکه قرآن درباره‏ى بنى‏اسرائیل مى‏فرماید: «و بَلَوناهم بِالحَسنات و السیّئات» <450> انسان اگر با اعتقاد صحیح و در مسیر حقّ حرکت کرده و به فرمان الهى تلاش و کوشش کند، امدادهاى خداوند را در پى خود دارد، «لیبلى المؤمنین منه بلاء حسناً» و وجود او وجودى خدایى مى‏گردد، چنانکه در روایتى خداوند مى‏فرماید: بنده با نافله و کارهاى مستحب به مقام قرب رسیده و دست او دست من، گوش او گوش من و تمام اعضا و جوارح او خدایى مى‏شود و آنچه بخواهد، همان مى‏شود. «انّه لیتقرّب الىّ بالنافلة حتّى اُحبّه فاذا احببتُه کنتُ سمعه الّذى یسمع به و بصره الّذى یبصر به و لسانه الّذى ینطق به و یده الّذى یبطش بها اِن دعانى أجبتُه و اِن سألنى أعطیتُه...» <451> پس اگر حرکتى نیز انجام مى‏دهد، در واقع آن حرکت از خداوند است. «و ما رمیتَ اذ رمیت و لکنّ اللّه رَمى» امّا در مقابل اگر در مسیر غیر الهى و به فرمان دیگران حرکت کند، در حقیقت وجودى شیطانى پیدا نموده است، چنانکه عایشه در رویارویى با سپاه امیرالمؤمنین على علیه السلام در جنگ جمل، به تأسّى از پیامبر صلى الله علیه وآله مشتى خاک به سوى آنان پرتاب کرد و دعا نمود، پس از آن حضرت على علیه السلام به او فرمودند: این شیطان بود که چنین کرد. «و ما رمیتِ اذ رمیتِ و لکنّ الشیطان رمى». <452> 1- پیروزى در جنگ موجب غرور و عُجب شما نشود، خداوند و امدادهاى او را فراموش نکنید. «فلم تقتلوهم و لکنّ اللّه قَتَلهم...» 2- انسان در افعال خود، نه مستقل از اراده‏ى خداوند است و نه مجبور. کارها، از آن جهت که با اختیار از انسان سر مى‏زند، به او نسبت داده مى‏شود، ولى چون نیرو وتأثیر از خداست، به خدا نسبت داده مى‏شود. «مارمیتَ... ولکنّ اللّه رَمى» 3- وجود پیامبر و رهبر، نقش به سزایى در جلب امدادهاى غیبى خداوند دارد. «وما رمیتَ اذ رمیتَ...» 4- جنگ وجهاد، یکى از وسایل آزمایش الهى است، تا مؤمنان واقعى از افراد ضعیف‏الایمان و یا بى‏ایمان شناخته شوند. «بلاء حسناً» 5 - امداد الهى و پیروزى مؤمنان و شکست دشمنان اتّفاقى و بى‏حساب نیست، بلکه از روى علم وآگاهى خداوند است. «اِنّ اللّه سمیع علیم» [ نظرات / امتیازها ]

"بلاء" به معنای آزمایش است که اگر با نعمت و پیروزی باشد، "بلاء حَسَن" است و اگر به وسیله مصیبت و مجازات باشد، "بلاء سیّیء" است، چنان که قرآن درباره بنی اسرائیل می فرماید: "و بَلَوناهم بِااحسنات و السیّئات".

- انسان اگر با اعتقاد صحیح و در مسیر حق حرکت کرده وبه فرمان الهی تلاش و کوشش کند، امدادهای خداوند را در پی خود دارد "لیبلی المومنین منه بلاء حسناً" و وجود او وجودی خدایی می گردد، چنان که در روایتی خداوند می فرماید: بنده با نافله و کارهای مستحب به مقام قرب رسیده و دست او دست من، گوش او گوش من و تمام اعضا و جوارح او خدایی می شود و آنچه بخواهد، همان می شود "انّه لیتقرّب الیّ بالنافلة حتّی اُحبّه فاذا احببتُه کنتُ سمعه الّذی سیمع به و بصره الّذی یبصر به ولسانه الّذی ینطق به و یده الّذی یبطش بها اِن دعانی اجبتُه و اِن سالنی اعطیتُه..." پس اگر حرکتی نیز انجام می دهد، در واقع آن حرکت از خداست " و ما رمیتَ اذا رمیت و لکنّ الله رَمی" اما در مقابل اگر در مسیر غیر الهی و به فرمان دیگران حرکت کند، در حقیقت وجودی شیطانی پیدا نموده است، چنان که عایشه در رویارویی با سپاه امیرالمومنین علی(ع) در جنگ جمل، به تاسی از پیامبر(ص) مشتی خاک به سوی آنان پرتاب کرد و دعا نمود، پس از آن حضرت علی(ع) به او فرمودند: این شیطان بود که چنین کرد "و ما رمیتِ اذا رمیتِ و لکنّ الشیطان رمی".

پیام هاپیروزی در جنگ موجب غرور و عجب شما نشود، خداوند و امدادهای غیبی او را فرموش نکنید.

- انسان در افعال خود، نه مستقل از اراده خداوند است و نه مجبور.

- جنگ و جهاد، یکی از وسایل آزمایش الهی است، تا مومنان واقعی از افراد ضعیف الایمان و یا بی ایمان شناخته شوند.

- امداد الهی و پیروزی مومنان و شکست دشمنان اتفاقی و بی حساب نیست، بلکه از روی علم و آگاهی خداوند است.

[ نظرات / امتیازها ]

سپس براى این که مسلمانان از پیروزى بدر مغرور نشوند و تنها بر نیروى جسمانى خودشان تکیه نکنند بلکه همواره دل و جان خود را به یاد خدا و مددهاى او گرم و روشن نگاه دارند مى‏گوید: «این شما نبودید که دشمنان را در میدان بدر کشتید بلکه خداوند آنها را به قتل رساند» (فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ).

«و تو اى پیامبر! نیز خاک و ریگ در صورت آنها نپاشیدى بلکه خدا پاشید» (وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى‏).

در دنباله آیه اشاره به نکته مهم دیگرى مى‏کند و آن این که: میدان بدر یک میدان آزمایش براى مسلمانان بود «و خدا مى‏خواست مؤمنان را از سوى خود به وسیله این پیروزى امتحان خوبى کند» (وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً).

و با این جمله آیه را تمام مى‏کند که «خداوند هم شنوا و هم داناست» (إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ).

یعنى خدا صداى استغاثه پیامبر و مؤمنان را شنید و از صدق نیّت و اخلاص آنها آگاه و با خبر بود، و به همین دلیل همگى را مشمول لطف قرار داد و بر دشمن
پیروز ساخت، و در آینده نیز خدا بر طبق نیّات و میزان اخلاص و اندازه پایمردى و استقامت مسلمانان با آنها رفتار خواهد کرد.

[ نظرات / امتیازها ]

این آیه نشانگر کوچکترین اثرات توکل است . [ نظرات / امتیازها ]

قتال = در لغت عرب تنها به معنای جنگ نیست .

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]