(و شاهد و مشهود):(و به همه بینندگان آن روز و به خود آن روز که مشهودهمه واقع می شود)(برج )به معنای هر چیز پیدا و آشکار است و اغلب در بناهای مرتفع استفاده می شودو منظور از بروج در این آیات ، موضع ستارگان در آسمان است .می فرماید: قسم به آسمانی که به وسیله برجها از آن محافظت می شود و شیاطین ازآن رانده می شوند، و در این کلام اشارتی وجود دارد که خداوند کید شیاطین و اولیاءآنها از کافران را از مؤمنین دفع می کند و آنان را رهایی می بخشد، آنگاه به روز قیامت که روزیست که خداوند آن را به بندگانش وعده داده و روزیست که در آن ، میان مردم بواسطه اعمالشان داوری می شود، سوگند می خورد و سپس به آینده مشهودی که همه آن را به زودی خواهند دید و آن همان روز قیامت است ، سوگند می خورد و جواب قسم این است که کافرانی که مؤمنان را عذاب می دهند، دچار عقوبت اعمال خودمی شوند و تا ابد در عذاب جهنم جاودان خواهند بود و مؤمنان صالح و صابر از کیدآنان نجات خواهند یافت .پس شهادت در دو کلمه (شاهد) و (مشهود)به یک معناست و آن عبارتست ازحاضر بودن و به چشم خود دیدن ، بنابراین (شاهد) قابل انطباق است بر رسولخدا ص چون آن حضرت شاهد اعمال امت است (8).و کلمه (مشهود) هم قابل انطباق بر شکنجه کفار نسبت به مؤمنان است و وضعی که در آخرت پیدا می کنند(9)،یا به عبارتی منطور از آن جزای آن رفتار ایشان و آنچه درروز قیامت برای این ظالمان و مظلومان رخ می دهد و عقاب و ثوابی که‌ می‌بینند،می‌باشد. [ نظرات / امتیازها ]

وَ شاهِدٍ وَ مَشهُودٍ (3)

وَ شاهِدٍ وَ مَشهُودٍ: و سوگند ‌به‌ ‌هر‌ ‌که‌ حاضر شود ‌در‌ ‌اینکه‌ روز ‌از‌ مکلّفان‌ و ‌غیر‌ ‌آن‌ و ‌به‌ آنچه‌ حاضر کرده‌ می‌شود ‌در‌ ‌آن‌ ‌از‌ عجائب‌ و غرایب‌.

بیان‌‌-‌ ‌در‌ ‌اینکه‌ دو کلمه‌ وجوهی‌ ‌است‌: 1‌-‌ شاهد، ‌خدا‌ و مشهود، بنده‌ ‌ یا ‌ ‌به‌ عکس‌. چه‌ بنده‌ شاهد ‌است‌ ‌به‌ وجود ‌او‌

و ‌فی‌ کل‌ّ شی‌ء ‌له‌ آیة. تدل‌ّ ‌علی‌ انّه‌ واحد.

2‌-‌ شاهد، اللّه‌ و مشهود، کلمه ‌لا‌ اله‌ الا اللّه‌.

3‌-‌ شاهد، حضرت‌ پیغمبر (انّا ارسلناک‌ شاهدا و مبشّرا) و مشهود، قیامت‌«2».

4‌-‌ ‌از‌ حضرت‌ باقر و صادق‌ علیهما السّلام‌ مروی‌ ‌است‌: شاهد، روز جمعه‌ و مشهود، روز عرفه‌ ‌است‌«3». زیرا جمعه‌ گواهی‌ دهنده‌ ‌است‌ ‌بر‌ ‌هر‌ عاملی‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ عملی‌ نماید. و ‌در‌ حدیث‌ ‌است‌ ‌که‌ طلوع‌ نکند آفتاب‌ ‌بر‌ روزی‌ وغروب‌ نکند ‌بر‌ روزی‌ افضل‌ ‌از‌ روز جمعه‌«1».

5‌-‌ شاهد، روز عید قربان‌ و مشهود روز عرفه‌.

6‌-‌ شاهد، ملک‌ موکل‌ ‌بر‌ بنی‌ آدم‌ ‌در‌ دنیا، و مشهود، قیامت‌ ‌است‌.

7‌-‌ شاهد کسانی‌ ‌که‌ ‌بر‌ مردمان‌ گواهی‌ دهند و مشهود، آنان‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ گواهی‌ دهند.

8‌-‌ شاهد، امّت‌ مرحومه‌ و مشهود، امم‌ سابقه‌.

9‌-‌ شاهد، انبیاء و مشهود، پیغمبر ‌ما.

10‌-‌ شاهد، حجر الاسود و مشهود، حاجیان‌.

11‌-‌ شاهد ایّام‌ و لیالی‌ و مشهود، بنی‌ آدم‌.
‌-‌ شاهد، آدم‌ ابو البشر ‌علیه‌ السّلام‌ و مشهود، بنی‌ آدم‌. [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 3)- و در سومین و چهارمین سوگند، مى‏فرماید: «و قسم به شاهد و مشهود» (و شاهد و مشهود).
در این که منظور از «شاهد» و «مشهود» چیست؟ مفسران حدود سى تفسیر ذکر کرده‏اند که مهمترین آنها تفسیرهاى زیر است:
1- «شاهد» شخص پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله و «مشهود» روز قیامت است.
2- «شاهد» گواهان عمل انسانند، مانند اعضاى پیکر او و «مشهود» انسانها و اعمال آنها هستند.
3- «شاهد» به معنى روز جمعه است که شاهد اجتماع مسلمین در مراسم بسیار مهم نماز آن روز است. و «مشهود» روز عرفه است که زائران بیت اللّه الحرام شاهد و ناظر آن روزند.
4- «شاهد» روز عید قربان و «مشهود» روز عرفه مى‏باشد.
5- منظور از «شاهد» شبها و روزها، و «مشهود» بنى آدم است که به اعمال او گواهى مى‏دهد.
6- منظور از «شاهد» ملائکه و «مشهود» قرآن است.
7- منظور از «شاهد» حجر الاسود و «مشهود» حاجیانند که در کنار آن مى‏آیند و دست بر آن مى‏نهند.
8- «شاهد» خلق است، و «مشهود» حق است.
9- منظور از «شاهد» امت اسلامى است و «مشهود» امتهاى دیگر.
10- «شاهد» پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله و «مشهود» سایر انبیاء هستند.
11- «شاهد» پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و «مشهود» امیر مؤمنان على علیه السّلام است.
البته تناسب این آیه با آیات قبل ایجاب مى‏کند که «شاهد» اشاره به شهود روز قیامت باشد، اعم از پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله یا سایر پیامبران نسبت به امتهاى خود، و ملائکه و فرشتگان و اعضاى پیکر آدمى و شب و روز، و مانند آنها، و «مشهود» انسانها یا اعمال آنهاست.
و به این ترتیب بسیارى از تفاسیر فوق درهم ادغام مى‏شود و در یک مجموعه با یک مفهوم وسیع خلاصه مى‏گردد و تضادى میان آنها وجود ندارد.
چرا که «شاهد» هرگونه گواه را شامل مى‏شود، و «مشهود» هر چیزى را که بر آن گواهى مى‏دهند.
آرى! آسمان و ستارگان درخشان و برجهاى موزونش همگى نشانه نظم و حساب است و «یوم موعود» صحنه روشنى از حساب و کتاب، و شاهد و مشهود نیز وسیله‏اى است براى رسیدگى دقیق به این حساب، وانگهى همه این سوگندها براى آن است که به شکنجه گران ظالم هشدار دهد اعمال آنها در مورد مؤمنان راستین همگى ثبت و ضبط، و براى روز موعود نگهدارى مى‏شود. [ نظرات / امتیازها ]

- سوگند خداوند، به ناظران و امور مشهود در قیامت

و شاهد و مشهود

شهادة; یعنى، حاضر بودن همراه با مشاهده بصرى یا بصیرتى و گاه به حضور بدون آن نیز گفته مى شود (مفردات راغب). لفظ «شاهد و مشهود» ـ به قرینه سوگند بر آنهاـ نکره هایى اند که از آنها عموم اراده شده است تا سوگند به آن بیهوده نباشد و بعید نیست که عظمت آن دو نیز استفاده شود. در این صورت مراد عظمت شهادت مربوط به آنها است تا بر احتمالات گوناگونى که درباره مصداق آن دو گفته شده است، قابل تطبیق باشد.

2 - ناظران صحنه قیامت و حوادث آن روز، داراى عظمتى در خور سوگند خداوند

و شاهد و مشهود

3 - قیامت، روز حضور گواهان اعمال و شهادت دادن آنها است.

و شاهد

راغب پس از آن که شهادت را به معناى حضور با مشاهده آورده است، معناى گواهى را براى آن ذکر کرده و مى گوید: شهادت، گفتارى است که از روى علم سرزده باشد. (مفردات راغب)

4 - سوگند خداوند، به گواهان اعمال انسان ها در قیامت

و شاهد

5 - گواهان صحنه قیامت، داراى مقامى ارجمنداند.

و شاهد

6 - سوگند خداوند، به مضمون گواهى شاهدان در قیامت

و مشهود

چنانچه شهادت به معناى گواهى دادن باشد; نه مشاهده و نظارت، کلمه «مشهود» نیاز به متعلق محذوفى خواهد داشت که مى توان گفت: مراد «مشهود به» است.

7 - سوگند خداوند به مؤمنانى که در ملأ عام شکنجه شده و در برابر چشمان دشمن، سوزانده مى شوند.

و مشهود

داستان اصحاب «اخدود» ـ که پس از این آیه مطرح شده است ـ به ویژه آیه «و هم على ما یفعلون بالمؤمنین شهود» قرینه بر احتمالى است که درباره مصداق «مشهود» گفته شده است. در این نظر تقدیر آن «مشهود علیهم» است.

8 - «عن محمّد بن هاشم عمن روى عن أبى جعفر(ع) قال: سأله الأبرش الکلبى عن قول اللّه عزّوجلّ «و شاهد و مشهود» فقال أبوجعفر(ع): ما قیل لک؟ فقال: قالوا: الشاهد یوم الجمعة و المشهود یوم عرفة، فقال أبوجعفر(ع): لیس کما قیل، الشاهد یوم عرفة و المشهود یوم القیامة أما تقرأ القرآن؟ قال اللّه عزّوجلّ: «ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود;(1)

محمد بن هاشم از کسى که از امام باقر(ع) روایت کرده، نقل مى کند: ابرش کلبى از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ «و شاهد و مشهود» سؤال کرد، حضرت فرمود: [در این باره] براى تو چه گفته شده؟ عرض کرد: گفته اند: «شاهد» روز جمعه و «مشهود» روز عرفه است. حضرت فرمود: این چنین که براى تو گفته شده است نیست; بلکه «شاهد» روز عرفه و مشهود روز قیامت است. مگر قرآن نخوانده اى که خداى عزّوجلّ فرموده است: ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود».

9 - «عن علىّ(ع) قال: ... و الشاهد یوم الجمعة و المشهود یوم النحر;(2)

از امام على(ع) روایت شده که فرمود: شاهد روز جمعه و مشهود روز قربانى (دهم ذى الحجه) است».

10 - «روى عن الحسن بن على(ع) و هو یُحِدِّثُ عن رسول اللّه(ص) فقیل له أخبرنى عن «شاهد و مشهود» فقال: أمّا الشاهد فمحمّد و أما المشهود فیوم القیامة. أما سمعته سبحانه یقول: «یا أیّها النبى إنّا أرسلناک شاهدًا و مبشّرًا و نذیرًا» و قال : «ذلک یوم مجموع له الناس ذلک یوم مشهود;(3)

از امام حسن(ع) روایت شده که از رسول خدا نقل حدیث مى کرد، به او عرض شد: مرا از [تفسیر] شاهد و مشهود خبر ده، حضرت فرمود: امّا شاهد محمّد(ص) است و امّا مشهود روز قیامت است. آیا کلام خداى سبحان را نشنیده اى که مى فرماید: «یا أیّها النبى إنّا أرسلناک شاهداً و مبشّراً و نذیراً» و فرموده: ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود». [ نظرات / امتیازها ]

[3] سپس‌ انسان‌ ‌به‌ محاکمه‌ ‌در‌ حضور گواهان‌ کشیده‌ می‌شود. ‌هر‌ مکانی‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ زیسته‌، و ‌هر‌ زمانی‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌او‌ گذشته‌، ‌علیه‌ ‌او‌ گواهی‌ می‌دهد، و ‌هر‌ اندامی‌ ‌که‌ ‌به‌ کار برده‌، و ‌هر‌ انسانی‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌او‌ ‌به‌ سر برده‌، درباره‌ ‌او‌ شهادت‌ می‌دهد، و ‌در‌ مقدمه‌ گواهان‌ پیامبران‌ و اوصیا و دعوت‌کنندگان‌ ‌به‌ ‌خدا‌ قرار دارند و گواهی‌ می‌دهند ‌که‌ رسالتهای‌ پروردگارش‌ ‌را‌ ‌به‌ ‌او‌ ابلاغ‌ کرده‌اند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نپذیرفته‌ ‌است‌.

چه‌ مسکین‌ و بیچاره‌ ‌است‌ ‌اینکه‌ طغیانگر گردنکشی‌ ‌که‌ همه‌ گواهان‌ ‌از‌ ‌هر‌ گوشه‌ ‌بر‌ می‌خیزند و ‌علیه‌ ‌او‌ گواهی‌ می‌دهند!؟ سپس‌ ‌او‌ ‌را‌ می‌بینی‌ ‌که‌ ‌در‌ دنیا ‌با‌ غفلت‌ زندگی‌ می‌کند و پیوسته‌ ‌به‌ ارتکاب‌ گناهان‌ ‌بر‌ می‌خیزد و تو گویی‌ ‌که‌ هیچ‌ حساب‌ و عقابی‌ ‌در‌ کار نیست‌.

وَ شاهِدٍ وَ مَشهُودٍ‌-‌ و ‌به‌ گواه‌ و ‌به‌ ‌آن‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌او‌ گواهی‌ دهند.»

بعضی‌ گفته‌اند ‌که‌ شاهد روز جمعه‌ ‌است‌ و مشهود و روز عرفه‌، و ‌اینکه‌ ‌را‌ ‌از‌ امام‌ ‌علی‌‌-‌ ‌علیه‌ ‌السلام‌‌-‌ روایت‌ کرده‌اند، و بعضی‌ دیگر گفته‌اند ‌که‌ ‌هر‌ روز ‌با‌ کاری‌ ‌که‌ آدمی‌ می‌کند، ‌علیه‌ ‌او‌ گواهی‌ می‌دهد، و ‌از‌ ‌رسول‌ اللّه‌‌-‌ ‌صلی‌ اللّه‌ ‌علیه‌و آله‌‌-‌ روایت‌ ‌شده‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌گفت‌: «هیچ‌ روزی‌ ‌بر‌ آدمی‌ وارد نمی‌شود مگر ‌اینکه‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ بانگ‌ دهند ‌که‌: ای‌ پسر آدم‌؟ ‌من‌ آفریده‌ای‌ تازه‌ام‌، و ‌در‌ ‌آن‌ چه‌ می‌کنی‌ ‌بر‌ تو گواهی‌ خواهم‌ داد، ‌پس‌ ‌در‌ ‌من‌ ‌به‌ انجام‌ دادن‌ کار خیر بپرداز ‌تا‌ فردا درباره‌ ‌آن‌ ‌برای‌ تو گواهی‌ دهم‌، چه‌ ‌اگر‌ ‌من‌ بروم‌ دیگر هرگز مرا نخواهی‌ دید، و ‌هر‌ شب‌ نیز مثل‌ ‌اینکه‌ ‌را‌ می‌گوید».«1» [ نظرات / امتیازها ]

و به آن گواه ارجمند و مورد گواهى سوگند که همه شما در روز موعود برانگیخته شده و به پاداش و کیفر خویش خواهید رسید.

در مورد دو واژه «شاهد» و «مشهود» میان مفسران و قرآن پژوهان بحث و گفت گو است:

1 - به باور گروهى از جمله «ابن عباس»، «شاهد»، روز «جمعه» مى باشد و «مشهود» روز «عرفه». از حضرت باقر و امام صادق نیز این دیدگاه روایت شده است.

از پیامبر گرامى آورده اند که فرمود: روز جمعه را بدان دلیل «شاهد» نامیده اند که هرکس در آن روز کارهاى نیک و یا ظالمانه و نادرست انجام دهد، آن روز به سود و یا به زیان او گواهى خواهد داد «و سمى یوم الجمعة شاهداً لانّه یشهد على کلّ عامل بما عمل فیه»(113)

و نیز در روایتى آورده اند که: خورشید بر روزى برتر از روز جمعه چشم نگشود و غروب ننمود؛ چرا که در روز جمعه ساعت ها و فرصت هایى است که هر کس موفق گردد در آن فرصت ها دعا کند و یا از شرارت و بیدادى به خدا پناه برد، جز اینکه دعاى او پذیرفته شده و خدا او را پناه خواهد داد. روز «عرفه» را نیز «مشهود» یا مورد گواهى گفته اند، چرا که فرشتگان و مردم در آن روز در صحراى «عرفات» در هنگام برگزارى مراسم «حج» حضور مى یابند.

2 - امّا به باور پاره اى دیگر منظور از «شاهد» روز «عید قربان» و منظور از واژه «مشهود» روز «عرفه» است.

3 - از دیدگاه برخى دیگر منظور از «شاهد» وجود گرانمایه محمد(ص) و منظور از «مشهود» روز رستاخیز است. از امام حسن نیز همین دیدگاه روایت شده است.

و نیز در این مورد آورده اند که: مردى وارد مسجد پیامبر شد و دید گوینده اى از آن حضرت روایت مى خواند. او پیش رفت و از آیه مورد بحث پرسید. گوینده پاسخ داد: منظور از «شاهد» روز جمعه است و «مشهود» روز عرفه.

آن بنده خدا از آن گوینده گذشت و از دیگرى در این مورد پرسید. او پاسخ داد منظور روز جمعه و روز عید قربان است.

از آن گوینده نیز گذشت و به جوانى زیباچهره و با معنویت رسید که از پیامبر گرامى روایت مى خواند، و از او از معنى «شاهد» و «مشهود» پرسید. او پاسخ داد: دوست من! امّا الشاهد فمحمد(ص) و امّا المشهود فیوم القیامة منظور از «شاهد» پیامبر گرامى است و «مشهود» روز رستاخیز. آن گاه افزود: آیا نشنیده اى که قرآن شریف مى فرماید: یا ایها النّبى انا ارسلناک شاهداً و مبشراً و نذیراً(114)

هان اى پیامبر! ما تو را به عنوان گواه و بشارتگر و هشدار دهنده، فرستادیم...

و نیز مى فرماید:

... ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود(115)

آن روز روزى است که مردم را براى آن گرد مى آورند، و آن روز روزى است که همه در آن حضور مى یابند.

روایت گر این روایت در پایان آن مى گوید: به پرسش خود و سه پاسخ سه شخصیتى که از پیامبرگرامى روایت مى کردند اندیشیدم و بازگشتم از نام آنان پرسیدم، که گفتند: نفر اوّل «ابن عباس» است و نفر دوّم «ابن عمر» و آن جوان پر شکوه و پر معنویت حضرت حسن، فرزند گرامى على(ع) است.(116)

4 - و از دیدگاه برخى دیگر منظور از واژه «شاهد» روز «عرفه» و «مشهود» روز «رستاخیز» است.

در این مورد از پیامبر گرامى آورده اند که فرمود: روز جمعه تا مى توانید بر من درود بفرستید، چرا که آن روز روز «مشهود» است و فرشتگان حاضر مى گردند. در روز جمعه کسى بر من درود نخواهد فرستاد، جز اینکه درود او را بر من مى رسانند تا از آن فراغت یابد. «ابودرداء» مى گوید: پرسیدم پس از رحلت شما نیز همین گونه است؟

فرمود: «اِنّ اللَّه حرم على الأرض اَنْ تأکل اجساد الانبیاء فنبّى اللَّه حىّ یرزق» خداى فرزانه پیکر پیامبران را بر زمین حرام فرموده است، به همین جهت زمین اجساد آنان را نمى خورد و نابود نمى سازد و پیام آور خدا زنده است و در بارگاه خدا روزى مى خورد.

5 - از «عکرمه» آورده اند: که منظور از «شاهد» فرشته مراقب انسان است که در روز رستاخیز بر عملکرد انسان گواهى خواهد داد، چرا که قرآن مى فرماید: و جائت کل نفس معها سائق و شهید(117) و هرکس در روز رستاخیز در حالى مى آید که به همراه او سوق دهنده و گواهى کننده اى است. و مى فرماید:

و ذلک یوم مشهود(118) و آن روز روزى است که همگى در آن گردآمده و حاضر مى گردند.

6 - و از نظر «جبایى» منظور از «شاهد» کسانى هستند که بر اعمال مردم گواهى مى دهند، و «مشهود» کسانى هستند که به سود و یا زیانِ آنان گواهى داده مى شود.

7 - برخى برآنند که منظور از «شاهد»، امت اسلام است و «مشهود» امت هاى دیگر، که قرآن مى فرماید: لتکونوا شهداء على الناس(119) و بدین گونه شما را امتى میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید.

8 - و برخى دیگر بر این باورند که «شاهد» اعضا و اندام هاى انسان مى باشند و «مشهود» خود انسان است که در روز رستاخیز بر عملکرد او گواهى مى دهند؛ چرا که قرآن مى فرماید: یوم تشهد علیهم السنتهم و ایدیهم و ارجلهم بما کانوا یعملون(120) ... در روزى که زبان و دست ها و پاهاى آنان به زیان آنچه انجام مى دادند گواهى مى کنند.

9 - به باور پاره اى «شاهد» عبارت است از «حجرالاسود» و «مشهود» زائران خانه خدا.

10 - و به باور پاره اى دیگر، «شاهد» عبارت است از «شبانه روز» و «مشهود» عملکرد فرزندان انسان.(121)

واژه «شهید» به معنى روز، در این شعر که شاعر آن را در وصف پیشواى آزادى سروده، این گونه آمده است:


مضى امسک الماضى شهیداً معدلا

و خلفت فى یوم علیک شهید

روز گذشته تو در حالى گذشت که گواه عادلى است بر عملکرد تو، و آن را در روزى پشت سر نهادى که بر شاهکار سترک تو گواهى خواهد داد.

و آن گاه خطاب به انسان ها مى گوید:

فان انت بالأمس اقترفت اسائة

فقیّد باحسان و انت حمید...

هان اى انسان! اگر دیروز به کارى ناپسند دست یازیدى، اینک آن را به کار نیکى پیوند ده تا فردا ستوده و پسندیده به حساب آیى.

و کار نیک را از امروز به فردا به تأخیز مینداز، چرا که ممکن است فردا بیاید و تو جهان را بدرود گفته باشى.

11 - بعضى برآنند که منظور از واژه «شاهد» پیامبران خدا و «مشهود» وجود گرانقدر محمد(ص) است، که قرآن مى فرماید: و اذا اخذاللَّه میثاق النبیین... فاشهدوا و انا معکم من الشّاهدین.(122)

و هنگامى را به یاد آور که خدا از پیامبران پیمان گرفت که هرگاه به شما کتاب و حکمتى دادم، آن گاه شما را فرستاده اى آمد که آنچه را با شماست تصدیق کرد، بدون تردید به او ایمان بیاورید و یاریش کنید. آن گاه فرمود: آیا اقرار کردید و در این باره پیمان مرا پذیرفتید؟ گفتند آرى، اقرار کردیم. فرمود: پس گواه باشید و من با شما از گواهانم.

12 - و بعضى دیگر برآنند که منظور از «شاهد»، خدا و «مشهود» گواهى بر یکتایى اوست، که قرآن مى فرماید:

شهداللَّه انّه لااله الّا هو...(123)

خداى یکتا گواهى مى دهد که خدایى جز ذات بى همتاى او نیست...

13 - گروهى منظور از «شاهد» را خلق خدا و پدیده هاى آفرینش گرفته اند، و «مشهود» را پدید آورنده و تدبیرگر فرزانه و تواناى هستى. شاعر دانشمند در اشاره به این دیدگاه مى گوید:


أیا عجباً کیف یعصى الاَله

ام کیف یجحدوه الجاهد...

شگفتا! چگونه انسان نافرمان، خدا را نافرمانى و یا ذات پاک او را انکار مى نماید، در حالى که در هر حرکت بخشیدن به پدیده هاى گوناگون، و بى حرکت و ساکن گردانیدن نظامات شگرف هستى، بر یکتایى و قدرت و حکمت خدا گواهى است انکارناپذیر.

آرى، در هر پدیده اى از پدیده هاى بى شمار خلقت نشانى روشن و روشنگر از ذات پاک و بى همتاى اوست، و خردمندان و خردورزان را به یکتایى و بى همتاى او راه مى نماید. [ نظرات / امتیازها ]