● حاجيه تقي زاده فانيد -
تفسیر حسینی همدانی
تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أَمرٍ:
فرشتگان مقرب و هم‌چنین ملک روح که افضل است از مقام قدس نازل میشوند با اذن و دستور و رخصت ساحت کبریائی که در باره تدبیر نظام جهان از هر لحاظ و اجرای او امر و دستورات و چگونگی آنها و بر حسب روایات قابل تغییر و تحول خواهد بود.
هم چنانکه در کتاب کافی بسندی از إبن ابی عمیر از غیر واحد از اصحاب از امام صادق علیه السّلام روایت نموده که بعض اصحاب ما از حضرت سؤال نمود که او سعید سمان بود سؤال نمود چگونه شب قدر بهتر و افضل از یک هزار ماه خواهد بود امام فرمود عملا در آن شب افضل از یک هزار ماه عبادت است منهای شب قدر آنها.
و نیز در کتاب کافی بسندی از فضیل و زراره و محمّد بن مسلم از حمران که سؤال نمود از امام ابا جعفر علیه السّلام از مفاد آیه (إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِی لَیلَةِ القَدرِ) امام فرمود بلی شب قدر در هر سال در دهه آخر شبهای ماه رمضان است و قرآن کریم نیز در شب قدر نازل شده است که فرمود (فِیها یُفرَق‌ُ کُلُّ أَمرٍ حَکِیمٍ) امام فرمود در هر شب قدر تقدیر میشود هر امر و حادثه‌ای که در آن سال تا شب قدر سال آینده از خیر و شر و طاعت و گناه و مولود و اجل و رزق هر یک پس آنچه در آن شب قدر تقدیر شود و نیز در آن باره قضا و حکم صادر شود بطور حتم خواهد بود ولی برای ساحت کبریائی است هر چه مشیت فرماید.
راوی سؤال نمود (لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن أَلف‌ِ شَهرٍ) مفاد آن چیست امام فرمود هر عمل صالح مانند صلاة و زکات و انواع امور خیر و صلاح از اعمال بهتر و افضل خواهد بود از یک هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد و چنانچه پروردگار برای اهل ایمان مضاعف بفرماید درک نخواهد نمود ولی پروردگار اجر و ثواب اعمال حسنه آنان را مضاعف خواهد فرمود.
در کتاب در منثور بسندی از إبن مسیب روایت نموده که رسول صلّی اللّه علیه و آله فرمود در عالم خواب بمن ارائه شد که بنی امیه از منبر من بالا میروند بر من دشوار آمد بدین جهت سوره (إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِی لَیلَةِ القَدرِ) نازل شد.
در کتاب کافی بسندی از زراره روایت نموده که امام صادق علیه السّلام فرمود تقدیر امور و حوادث در شب نوزدهم ماه رمضان است و ابرام آن در شب بیست و یکم بوده و امضاء آن در شب بیست و سوم خواهد بود.
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیر خسروی
فرود میآیند فرشتگان و روح (یعنی جبرئیل) در شب قدر بزمین (تا حمد و ثنای بندگان خدا و قرائت قرآن و سایر اذکار آنها را بشنوند یا بقولی بر مسلمانان سلام دهند) بامر پروردگارشان یعنی باذن خدای خودشان بهر امری از خیر و برکت یا بهر امری از رزق و اجل برای آنان تا سال آینده چنین شبی).
(و بقولی از کعب و مقاتل بن حیان (روح) طایفه‌ای از ملائکه هستند که فرشتگان دیگر جز اینکه شب آنها را نمی‌بینند که از غروب آفتاب تا طلوع فجر فرود میآیند.
و بقول دیگر روح همان وحی است چنانکه در جای دیگر فرماید وَ کَذلِک‌َ أَوحَینا إِلَیک‌َ رُوحاً مِن أَمرِنا) ای تنزل الملئکة و معهم الوحی بتقدیر الخیرات و المنافع).
و امّا (من کلّ امر) یعنی (بکل‌ّ امر) چنانکه در آیه (یَحفَظُونَه‌ُ مِن أَمرِ اللّه‌ِ) یعنی بامر اللّه.
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیر راهنما
1 - شب قدر، زمان فرود آمدن فرشتگان و روح به زمین است.
تنزّل الملـئکة و الروح فیها
به قرینه سیاق آیات مراد از فعل «تنزّل» ـ که در اصل تتنزّل بوده و به جهت تخفیف یکى از «تاء»هاى آن حذف شده است ـ فرود آمدن به زمین است.
2 - روح نازل شونده در شب قدر، هم ردیف فرشتگان نبوده و موجودى برتر از آنان است.
تنزّل الملـئکة و الروح فیها
«عطف» نشانه تغایر است و مى تواند از قبیل ذکر خاص، بعد از عام و نشانه عظمت باشد. برداشت یاد شده به هر دو احتمال نظر دارد.
3 - شب قدر و نزول ملائکه و روح در آن، امرى پیوسته است و به سالى خاص محدود نیست.
تنزّل
فعل «تنزّل»، مضارع است و هر مضارعى که مفاد آن در گذشته نیز انجام گرفته باشد بر استمرار دلالت دارد.
4 - نزول ملائکه و روح در شب قدر، نشانه شرافت آن بر هزار ماه
خیر من ألف شهر . تنزّل الملـئکة و الروح فیها
5 - فرود آمدن فرشتگان و روح در شب قدر، با اذن خداوند و رخصت او است.
تنزّل الملـئکة و الروح فیها بإذن ربّهم
6 - خداوند، مالک و مدبّر امور فرشتگان و روح است.
ربّهم
«ربّ» در لغت عرب، بر «مالک»، «مولى»، «مدبّر» و «مربّى» اطلاق مى شود.
7 - فرشتگان و روح، تسلیم خداونداند و کارهاى آنان به اذن او انجام مى گیرد.
تنزّل الملـئکة و الروح فیها بإذن ربّهم
8 - فرود فرشتگان و روح به زمین در شب قدر، تدبیرى الهى برخاسته از ربوبیت خداوند است.
بإذن ربّهم
واژه «ربّ»، بیانگر برداشت یاد شده است.
9 - تقدیر امور جهان در شب قدر، وابسته به نزول ملائکه و روح به زمین است.
تنزّل ... من کلّ أمر
«أمر»، ممکن است مفرد «اُمور» باشد. در این صورت مراد امورى خواهد بود که در شب قدر، تقدیر مى شود و ملائکه و روح براى تدبیر آن امور، به زمین نازل مى شوند. حرف «من» در این احتمال، براى بیان علّت غائى است; یعنى، «لأجل کلّ أمر أراد اللّه قضائه».
10 - فرمان هاى خداوند، برانگیزاننده ملائکه و روح براى نزول به زمین در شب قدر
تنزّل ... من کلّ أمر
حرف «من» ـ که در برداشت یاد شده براى ابتداى غایت دانسته شده است ـ بیانگر آن است که سبب را بیان مى کند و دلالت دارد نزول ملائکه، برخاسته از فرمان هاى خداوند است; به گونه اى که هر یک از آن فرمان ها، انگیزه اى مستقل براى نزول آنها است. مراد از «أمر» ـ که در این برداشت، مفرد «أوامر» گرفته شده است ـ فرمانى است که آیه «إنّما أمره إذا أراد شیئاً أن یقول له کن فیکون» (یس، آیه 82)، ناظر به آن است.
11 - «عن أبى بصیر قال: کنت مع أبى عبداللّه(ع) ... فقلت: جعلت فداک ألیس الروح جبرئیل؟ قال: جبرئیل من الملائکة و الروح خلق أعظم من الملائکة ألیس اللّه یقول: «تنزّل الملائکة و الروح»;(1)
از ابى بصیر روایت شده که گفت: در محضر امام صادق(ع) بودم ... به ایشان گفتم: فدایت شوم آیا روح [همان]جبرئیل نیست؟ فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح مخلوقى است که عظمت او از ملائکه بیشتر است; مگر نه این است که خداوند مى فرماید: تنزّل الملائکة و الروح».
12 - «عن محمّد بن علىّ(ع) أنّه قال فى قول اللّه تعالى «تنزّل الملائکة و الروح فیها» قال: تنزّل فیها الملائکة و الکتبة إلى السّماء الدّنیا فیکتبون ما یکون فى السنة من امور ما یصیب العباد...;(2)
از امام باقر(ع) روایت شده که درباره سخن خداى تعالى «تنزّل الملائکة و الروح فیها» فرمود: فرشتگان و نویسندگان [اعمال] به نزدیک ترین آسمان نازل مى شوند و آنچه را در طول سال [آینده]به وجود خواهد آمد، از امورى که به بندگان مى رسد، مى نویسند».
13 - «عن النبىّ(ص) أنّه قال: إذا کان لیلة القدر تنزّل الملائکة الذین هم سکان سدرة المنتهى و منهم جبرئیل فَیَنْزِل جبرئیل(ع) و معه اَلْوِیَةٌ ینصب لواء منها على قبرى و لواء على بیت المقدّس و لواء فى المسجدالحرام و لواء على طور سیناء و لایدع فیها مؤمناً و لا مؤمنة إلاّ سلم علیه;(3)
از پیامبر(ص) روایت شده که فرمود: زمانى که شب قدر فرا رسد، فرشتگان ساکن «سدرة المنتهى» ـ که از جمله آنان جبرئیل است ـ نازل مى شوند. پس جبرئیل [بر زمین ]فرود مى آید در حالى که پرچم هایى همراه او است. پرچمى را بر سر قبر من و پرچمى را در بیت المقدس و پرچمى را در مسجدالحرام و پرچمى را بر طور سینا برپا مى کند و در آن شب، هیچ مرد و زن مؤمنى را فروگذار نمى کند; مگر این که بر او سلام مى کند».
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیر مجمع البیان
آن گاه در اشاره به وصف بیشترى از آن شب بزرگ و رویدادهاى آن مى فرماید:
تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ
در آن شب پرمعنویت فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر کارى که مقرر گردیده است فرود مى آیند.
در تفسیر آیه دیدگاه ها متفاوت است:
1 - از دیدگاه پاره اى منظور این است که: فرشتگان به همراه جبرئیل در شب قدر به زمین فرود مى آیند تا زمزمه عبادت و نیایش و تلاوت قرآن و راز و نیاز بندگان خالص و کمال طلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح پذیرى و کارهاى شایسته آنان را بنگرند.
2 - امّا به باور پاره اى دیگر، تا بر بندگان با معنویت خدا به امر او سلام نثار کنند.
3 - از دیدگاه برخى، فرشتگان به همراه جبرئیل هر آنچه را تدبیر و مقدّر و مقرر شده است به آسمان دنیا مى آورند تا ساکنان آسمان دنیا بدانند و از رویدادهاى سال آینده به لطف حق آگاهى یابند.
4 - امّا از دیدگاه «کعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهى از فرشتگان گرانقدرند که آنان را دیگر فرشتگان، جز شب قدر نمى بینند، و آنان در این شب مبارک از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپیده فجر براى انجام فرمان خدا فرود مى آیند.
5 - و به باور پاره اى «روح» به معنى وحى مى باشد و منطور این است که: در آن شب، فرشتگان با وحى خدا و پیام او که در بردارنده مقدّرات و سرنوشت ها و برکت هاست فرود مى آیند.
گفتنى است که در آیه دیگرى «روح» به معنى وحى به کار رفته است که:
و کذلک اوحینا الیک روحاً من امرنا(233)
همان گونه که بر پیامبران پیشین وحى فرستادیم، برتو نیز اى محمّد(ص)! به فرمان خود وحى نمودیم.
و بدین سان آخرین دیدگاه در تفسیر آیه تأیید مى گردد.
در مورد «من کل امر» در آیه مورد بحث، دو نظر است:
1 - به باور پاره اى منظور هر خیر و برکت براى مردم و مقدّرات و سرنوشت هاست که فرشتگان و روح به همراه مى آورند. با این بیان «من امر اللّه» در حقیقت «بامراللّه» است؛ نظیر این آیه که مى فرماید: یحفظونه من امراللّه که در حقیقت «بامراللّه» است.
2 - اما به باور پاره اى دیگر منظور این است که: فرشتگان هر فرمان و سرنوشت و تقدیرى، تا شب قدر آینده را با خود مى آورند.
[ نظرات / امتیازها ]
1)
: داشتم به معنی آیه فکر میکردم و کلمه به کلمه معنی میکردم که کلمه والروح برام جذاب شد ، تنزل الملائکه والروح فیها به اذن ربهم ، نازل شدند فرشتگان و روح به اذن و اجازه ربهم ، تفسیر ها رو خوندم اما بنده حقیر هم نظری دارم ، روح در اینجا با الف و لام به معنای یک روح مشخص است که نه جبرئیل است و نه مانند جمله کذالک اوحینا روحٱ که با تنوین آمده به معنی روحی من امرنا ، در آیه سوره قدر روح ، یک روح مشخص است که بعد از فرشتگان نازل میشود و بر فرشتگان اولی تر است و به اذن ربهم هست ، روحی که شب قدر نازل میشود با ارواح دیگر متفاوت است ، و علم اینکه این روح چه مشخصاتی دارد فقط میتواند نزد مقربین باشد و نیز میتوان به آیه دمیدن روح در انسان توجه کرد و به مشخصات آن پی برد ، چرا که انسان موجودی مختار و تدبیر گر و عاقل و با وجدان و انصاف و عادل و شامل خصایص والا و دیگر خصایص مانند منتقم و بعضی خصایص دیگر است که باید کشف شود و رذایلی نیز در وجود انسان است که بالقوه رذیلت نیست اما در موقعیت های متفاوت نمود های متفاوتی را جلوه میکند ، اما به طور خلاصه والروح در آیه سوره قدر همان روح دمیده شده در وجود انسان میتواند باشد
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیر کشاف
( تنزل ) إلی السماء الدنیا ، وقیل : إلی الأرض ( والروح ) جبریل . وقیل : خلق من الملائکة لا تراهم الملائکة إلا تلک اللیلة ( من کل أمر ) أی تتنزل من أجل کل أمر قضاه الله لتلک السنة إلی قابل . وقرئ : من کل امرئ ، أی : من أجل کل إنسان . قیل : لا یلقون مؤمنا ولا مؤمنة إلا سلموا علیه فی تلک اللیلة .
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیرآسان
تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم- از کلمه (تَنَزَّلُ) که مضارع و برای استمرار است استفاده میشود که فرشتگان و روح، یعنی جبرئیل تا به قیامت در هر شب قدر فرود میآیند- ضمیر کلمه (فِیها) به کلمه لَیلَةُ القَدرِ برمیگردد. یعنی یکی دیگر از اهمیت‌های شب قدر اینکه است که فرشتگان و روح یعنی جبرئیل به اجازه پروردگارشان در آن نازل میشوند. اگر منظور از کلمه (مِن کُلِّ أَمرٍ) امور و حوادثی باشد که رخ میدهند لفظ (من) به معنای (لام) تعلیلی میباشد، به اینصورت (لکل امر) و معنی آیه چنین میشود: فرشتگان به منظور تدبیر و اداره کلیه امور و احتیاجات انسان و غیره فرود میآیند-
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.
» تفسیرهدایت
به چه سبب شب قدر بهتر از هزار ماه شده است! بدان سبب که محل تلاقی اهل آسمان با اهل زمین است که یاد وحی را زنده می‌کنند، و آنچه را که خدا برای مردمان در هر کار مقدر کرده است عرضه می‌دارند.[228]
«تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ- فرشتگان فرود میآیند.»
اصل کلمه تتنزل و صیغه مضارع آن دلیل بر استمرار است، پس از آن چنین نتیجه می‌گیریم که: لیلة القدر تنها یک شب در جهان نیست، بلکه در هر سال یک شب لیلة القدر است و به همین جهت پیامبر اسلام- صلی اللّه علیه و آله- ما را به شب زنده‌داری و زنده نگاه داشتن اینکه شب فرمان داده است.
در خبری از رسول اللّه- صلی اللّه علیه و آله- آمده است که چون ماه رمضان نزدیک شد- در زمانی که سه روز از ماه شعبان باقی بود- به بلال گفت:
«مردمان را به مسجد بخوان» و چون حاضر آمدند، بر منبر بالا رفت و حمد و ثنای خدا به جای آورد و آن گاه گفت: «ای مردم؟ خدا اینکه ماه را به شما اختصاص داده است، و آن سید ماهها است، و در آن شبی است که از هزار ماه نیکوتر است».«7»
از امام امیر المؤمنین- علیه السلام- روایت شده است که به إبن عباس گفت: «شب قدر در هر سال هست، و امر سال در آن شب نازل میشود، و برای اینکه امر والیانی پس از رسول اللّه وجود دارد» پس إبن عباس گفت که آنان کیانند!
و او- علیه السلام- گفت: «من و یازده کس از صلب من».«8»
«وَ الرُّوحُ- و روح.»
روح چیست! آیا جبرییل- علیه السلام- است یا فرشتگان درجه بالاتر! یا گروهی برتر از فرشتگان و از آفریدگان خدایند، یا فرشته بزرگی که پیامبران خود را به او تأیید میکند!
بعضی از آیه بعدی چنین نتیجه گرفته‌اند که روح جبرییل- علیه السلام- است، بدان سبب که خدا در جای دیگری از قرآن گفته است: نَزَل‌َ بِه‌ِ الرُّوحُ الأَمِین‌ُ».«9»
بعضی از آیه بعدی چنین استنتاج کرده‌اند که: روح همان وحی است، چه فرشتگان وحی را در شب قدر با خود به زمین می‌آورند، و خدا گفته است: وَ کَذلِک‌َ أَوحَینا إِلَیک‌َ رُوحاً مِن أَمرِنا.«10»
در حدیث شریف مطلبی آمده است که بنا بر آن روح بزرگتر از فرشتگان است، چنان که از امام صادق- علیه السلام- روایت شده است که چون از او پرسیدند که: آیا روح جبرییل (ع) است! گفت: «جبرییل از فرشتگان است، و روح از فرشتگان بزرگتر است، مگر خدا نگفته است که «تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ»!.«11»
خداوند تبارک و تعالی گفته است: «وَ أَیَّدَهُم بِرُوح‌ٍ مِنه‌ُ- او را با روحی از خود تأیید کرد»، و اینکه دلیل بر آن است که روح چیزی است که خدا به وسیله آن پیامبران خود را تأیید میکند».
معلوم میشود که روح آفریده‌ای نورانی و بلند مرتبه در نزد خدا است، و اینکه که خدا تنها به وسیله او پیامبرانش را تأیید نمی‌کند، و فرشتگان و از جمله ایشان جبرییل نیز به تأیید پیامبران- علیهم السلام- اشتغال دارند، و بدین گونه احتمالات و دلایل گوناگون با هم جمع میشود، و خدا داناتر است.
«فِیها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم- به اذن پروردگارشان.»
اینکه شب که فرشتگان در آن فرود میآیند شبی بزرگ است، و از آن روی بزرگ است که بزرگترین آنان که روح است نیز به زمین نازل میشود، ولی شایسته نیست که دور از عظمت خدای آفریدگار به عظمت روح توجه کنیم، چه آنان بندگان بزرگوار خدا و در عین حال آفریدگان و تربیت شدگان اویند، و به هیچ وجه نیمه خدایان به شمار نمی‌روند، و هیچ کاری به دست ایشان نیست، و فرود آمدنشان به اختیار خودشان نیست بلکه همه چیز به اذن و فرمان خدا صورت می‌گیرد.«مِن کُلِّ أَمرٍ- از هر امر و هر چیز.»
گفتند: معنای اینکه جمله برای هر کار، یا به هر کار است، پس ملائکه- بنا بر اینکه تفسیر- برای تقدیر و اندازه معین کردن برای هر امر و هر چیز نازل میشوند، ولی آیا مگر خدا برای هر کار از آن زمان که لوح را آفرید و قلم را بر آن روان کرد، اندازه و قدری را مقدر نکرده بوده است! چرا. پس ملائکه برای چه در شب قدر فرود میآیند! معلوم میشود که تقدیرهای حکیمانه در امور آفریدگان صورت اتمام پذیرفته بوده است، ولی هنوز چیزهایی باقی مانده که صورت واقعی پیدا نکرده و برای هر سال در شب قدر آن سال اندازه و کیفیت آن معین و مقدّر میشود، پس تقدیر به بعضی از جوانب کارها اختصاص دارد و نه همه جوانب آنها.
آری، تقدیرها همه امور را شامل میشود، ولی از هر امری یک ناحیه آن، و بدین گونه حرف «من» در آیه برای تبعیض آمده که معنی اصلی آن است، و اینکه مطلب همچون از نصوص وارد شده در اینکه موضوع دستگیری ما میشود:
سلیمان مروزی به امام رضا- علیه السلام- گفت: «به من خبر بده که إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِی لَیلَةِ القَدرِ درباره چه امری نازل شده است، و امام گفت:
«ای سلیمان؟ لیلة القدر شبی است که در آن خدای عز و جل آنچه را که در فاصله آن سال تا سال دیگر است، از زندگی و مرگ، و نیکی و بدی در روزی، مقدر می‌فرماید، پس آنچه خدا در آن شب مقدر کرده باشد حتمی است».«12»
بدین گونه بینشهای وحی با تصورات بشری متفاوت میشود، پس در آن حال که آدمی چنان گمان میکند که مجبور است و خواست او هیچ تأثیری در زندگی او ندارد، وحی برای او یک ارزش والا قایل میشود، و او را توانای بر تغییر دادن اجمالی زندگی خویش قرار می‌دهد: از خوشبختی و بدبختی، و خیر و شر، و سود و زیان، اینکه همه به فرمان خدا و بر اثر خواستن از خدا در لیلة القدر.
بشریت درباره حقیقت مشیت الاهی سخت گمراه است: گروهی خود را‌صاحب همه چیز می‌دانند و چنان تصور می‌کنند که خدا به صورت مطلق کارها را به خود ایشان تفویض کرده است، پس نه ثواب و عقاب است و نه مسئولیت و اخلاق، و گروهی او را بیچاره و مضطری تصور می‌کنند که هیچ آزادی و اختیاری ندارد و همه چیز به قضا و قدر می‌گذرد.
ولی حقیقت امری در میان اینکه دو امر است: نه جبر است، بدان سبب که ما به یقین می‌دانیم که قرار ما در زندگیمان مؤثر است، مگر بنا بر خواست و قرار خودمان نمی‌خوریم و نمی‌آشامیم و نمی‌رویم و نمی‌آییم! و نیز تفویض هم نیست، بدان سبب که بسیار کارها است که هیچ به دست ما نیست: اینکه که چگونه به دنیا می‌آییم، و در کجا از دنیا می‌رویم، و فردا چه خواهیم کرد، و چگونه قضای الاهی میان آنچه می‌خواهیم و آنچه به آن می‌رسیم حایل میشود، و چه بسیار شده است که تقدیر نگذاشته است که به آنچه نقشه‌ریزی دقیق برای رسیدن به آن کرده بوده است برسی!؟ آری، خدا به اندازه‌ای به انسان مشیت بخشیده است تا با آن سرنوشت و راه رفتن خویش را به دست خود گیرد، و به جانب دوزخ روانه شود یا به سوی فردوس، ولی اینکه بدان معنی نیست که با نیرومندی ذاتی خود و با اقدام خویش به بهشت یا جهنم خواهد رفت، بلکه اینکه خدا است که او را با کارهای نیک و شایسته‌اش به دوزخ می‌افکند، یا با کارهای خوب و پسندیده‌اش از ساکنان بهشت قرار می‌دهد.
بنا بر اینکه انسان حق انتخاب و اختیار دارد، ولی خدای متعال است که سعادت یا شقاوتی را که آدمی اختیار کرده است تحقق می‌بخشد و «إِن‌َّ اللّه‌َ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوم‌ٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنفُسِهِم- و خدا وضع زندگی قومی را تغییر نمی‌دهد مگر اینکه که آنچه را که در نفوس و جانهای خود دارند تغییر دهند»، و از اینکه جا است که اهمیت دعا و مخصوصا در شب قدر که بهار دعا است آشکار میشود، و گاه تمام زندگی آدمی در اینکه شب دگرگون میشود، پس چه اندازه باید آدمی ناکام و بدبخت باشد که اینکه شب بر او بگذرد بی آن که بتواند از آن چیزی برای خود به دست آورد.
بعضی ممکن است بپرسند که: آیا اینکه خود جبر نیست! اگر بنا باشد که یک شب سرنوشت زندگی آدمی را معین کند، پس دیگر قصد و تلاش و کوشش در دیگر روزهای سال برای چه ضرورت دارد!
هرگز چنین نیست ... اینکه امر هیچ ارتباطی با جبر و مجبور بودن آدمی ندارد. و اینکه امر وقتی برای ما به خوبی واضح میشود که بینشهای آینده را خوب فهم کنیم:
بینش اول: چنان به نظر می‌رسد که تقدیر در اینکه شب همه جوانب و نواحی زندگی را شامل نمی‌شود، چه سه نوع قضایا وجود دارد: یک دسته آنها است که در یک شب از تاریخ هستی مقدر میشود، چنان که از امام امیر المؤمنین- علیه السلام- روایت شده است که گفت: «رسول اللّه- صلی اللّه علیه و آله و سلّم- به من گفت: آیا می‌دانی معنی شب قدر چیست! پس گفتم: نه ای رسول خدا؟ و او گفت: خداوند تبارک و تعالی در آن همه چیز را که تا روز قیامت خواهد بود مقدر کرده است، و از جمله آنچه خدای عز و جل مقدر کرده، ولایت تو و امامان از نسل تو تا روز قیامت است».«13»
نوع دوم: تقدیرهایی است که در ظرف مدت یک سال از عمر آدمی صورت پذیر میشود، در صورتی که نوع سوم باقی می‌ماند که وابسته به خواست آدمی و فتنه و آزمایش همین است، مثلا: خدا برای انسان در شب قدر ثروتی را مقدر میکند، اما اینکه که آدمی چگونه با آن ثروت رفتار کند، و اینکه که آن را در راه خدا انفاق خواهد کرد یا در اینکه کار بخل خواهد ورزید، اینکه همه به خواست خود آدمی است و به آن آزمایش او صورت اتمام پیدا میکند، و مثلا، خدا یک بیماری را در آن سال برای آدمی مقدر می‌سازد، اما شکیبایی او در برابر آن بیماری یا جزع کردن به جای آن بستگی به اراده خود او دارد.
چیز نمی‌تواند برای پروردگار ما جنبه حتمیت داشته باشد، که خود گفته است:
یَمحُوا اللّه‌ُ ما یَشاءُ وَ یُثبِت‌ُ وَ عِندَه‌ُ أُم‌ُّ الکِتاب‌ِ.«14» و در حدیث به جا مانده از امام صادق- علیه السلام- آمده است که گفت: «چون شب قدر فرارسد، فرشتگان و روح و کاتبان به آسمان دنیا نزول می‌کنند، و آنچه را که قضای الاهی برای آن سال خواسته است می‌نویسند، پس اگر خدا بخواهد چیزی را پس و پیش کند یا از آن بکاهد، به فرشته فرمان محو کردن آن را می‌دهد، و به جای آن چیزی را که خدا آن را اراده کرده است قرار می‌دهد»، گفتم: آیا همه چیز در نزد او و ثبت شده در کتابی است! گفت: «آری». گفتم: پس چه چیز پس از آن خواهد بود! گفت:
«سبحان اللّه؟ و سپس خدای تبارک و تعالی هر چه را که بخواهد ایجاد میکند».«15»
بدین گونه کلمه خدا بالاترین کلمه باقی می‌ماند، و مشیت او اجرا میشود، ولی تکیه کردن به بداء و از دست دادن فرصت شب قدر گونه‌ای از ساده دلی و بلکه از سفیهی و زیانکاری است.
بینش دوم: خداوند به حکمت بالغه و داوری عادلانه خود هر چه را که شایسته است برای بندگان خود مقدر میکند، و به همین سبب قضا و تقدیر او برای مؤمن نیکوکار متوسل به خدا همان چیزی نیست که برای یک کافر بدکاره مقدر میکند، و باید بدانی که پروردگار تو نسبت به بندگان خود ستم روا نمی‌دارد. و بنا بر اینکه آدمی، با آنچه در سال گذشته کرده است، و با آنچه در شب قدر و در فرصت تقدیر انجام می‌دهد، و با آنچه خدا از بدی اختیار او در سال گذشته می‌داند، در سرنوشت شخص خویش تأثیر میکند، مثلا: خدا برای طاغوتی که می‌داند توبه نخواهد کرد، عذاب را در اینکه سال مقدر میکند، زیرا که می‌داند در اینکه سال به ستمگری خود ادامه خواهد داد، و لو اینکه که فرضا در اینکه سال توفیق توبه و ستم نکردن به مردم پیدا میکند، بدان سبب که خدا مختار است که در کار و تقدیر خویش تجدیدنظر (بداء) کند، و سقوط را از او دور سازد و به یاری او برخیزد، که خود گفته است: إِن‌َّ اللّه‌َ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوم‌ٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنفُسِهِم.«16»
بینش سوم: مردمان چنان تصور می‌کنند که حوادثی بر زیان ایشان در جریان است که هیچ کاری درباره آنها از ایشان ساخته نیست، همچون مرگ عزیزی یا گرفتار شدن به دردی بی‌درمان یا مبتلا شدن به سلطه و قدرت حاکمی ستمگر یا به عقب ماندگی یا به خشکسالی، ولی چنین نیست چه حتی اینکه ظواهری که بیرون از خواست انسان قرار می‌گیرد، به فرمان و تقدیر و قضای خدا صورت می‌گیرد، و خدا به چیزی حکم نمی‌کند مگر آن که حکمت و عدالت او مقتضی آن بوده باشد، و یکی از مقتضیات عدل او آن است که قضا و تقدیر او بر حسب چیزی باشد که بندگانش کسب کرده‌اند، مگر خود او نگفته است: «ظَهَرَ الفَسادُ فِی البَرِّ وَ البَحرِ بِما کَسَبَت أَیدِی النّاس‌ِ- تباهی در خشکی و دریا بر اثر آنچه دستهای آدمیان کسب کرده است آشکار شد».«17»
در اینکه منتهای بزرگداشت مشیت آدمی است که خدا تقدیر خویش را بر وفق آن قرار داده است، آیا چنین نیست!
با وجود اینکه برای خدا بداء و تغییر تقدیر وجود دارد، بدان سبب که هیچ
[ نظرات / امتیازها ]
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.