«اشتاتا» به چه معنا است؟ مثلا اگر در روز قیامت کسی هم عمل خوب دارد و هم عمل بد دارد و این اعمال باهم مساویند تکلیفش چیست و در چه گروهی قرار می‌گیرد؟
توضیح : «أن اصل واحده فی هذه الماده هو تفرق مخصوص، و هو تفرق الاعضاء و الاجزاء کل من الاخر فی مادی او معنوی»: یعنی چیزی که دارای اجزا هست، این اجزا از هم جدا شود و یا مجموعه‌ای هست که دارای اعضاء هست و اینها از هم جدا شوند هر عضو از سایر اعضا جدا شود چه در امور مادی باشد یا معنوی که این قید در بیشتر لغتها در التحقیق این هست یعنی اختصاص به امور مادی ندارد.
«و تفرق اعم من ان یکون بین الاجزا او جزئین او غیرها» تفرق اعم هست از اینکه بین اجزا باشد یا دو جزء یا غیر آن.
«فیقال تفرق زید و عمر، فتفرق فی قبال مطلق التجمع»: تفرق در نقطه مقابل مطلق تجمع هست.
«و الانفصال فی قیال مطلق الاتصال» انفصال هم در قبال مطلق اتصال هست.
«و یلاحظ فیه حصول مطلق فصل بعد وصل». آنچه که در این لغت ملاحظه می‌شود حصول مطلق انفصال بعد از وصل است.
«یومئذ لیروا اعمالهم اشتاتا ای یومئذ یخرج الناس متفرقین لمشاهده الاعمال».
مثل این که اعضای انسانها از هم جدا میشوند، گویا جامعه انسانی یک جامعه واحدی است که اعضای آن جامعه برای مشاهده اعمالشان از هم جدا میشوند.
طبق این معنی گروه بندی به معنی گروه بندی خیر و شر وجود نخواهد داشت. بلکه «یصدر الناس لیروا اعمالهم» نه به معنای به «ما هو ناس» بلکه به معنای ناس به ما هو آحاد.
مانند سوره انعام که می‌فرماید: «لقد جئتمونا فردا کما خلقناکم اول مره» شما پیش ما می‌آیید به صورت فردی همانطور که اولین بار شما را خلق کرده بودیم.
اینجا که «فرادا» می‌گوید با معنایی که التحقیق ارائه می‌‌دهد، می‌خواهد بگوید که مراد از «اشتاتا» این است که مردم محشور میشوند ممکن است که تصوری ایجاد شود که مردم محشور میشوند و حیثیت مردم بودن و جمع بودن در این معنا محفوظ است، ولی می‌گوید نه‌خیر؛ «یصدر الناس ولی اشتاتا» یعنی فرد فرد و متشتت الاعضاء مردم محشور میشوند.
بعد می‌گوید: «شتا جمع شتیت کمرضات المریض. یحشر الناس شتیتا، شتیتا، شتیتا»، یعنی مردم جدا جدا جدا محشور میشوند.
با این معنا آن حیثیت اجتماعی و مردمی در آن نیست و نظر به آحاد انسانهاست.
[ بستن توضیحات ]