جمله «و اعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئا » دعوت به توحید می‏کند، اما توحید عملی و آن این است که شخص موحد اعمال نیک خود را که از آن جمله احسان مورد بحث است صرفا به خاطر رضای خدای تعالی انجام دهد، نه اینکه هوای نفس را پیروی نموده، آن را شریک خدای تعالی در پیروی خود بداند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

توحید عملی عبارت است از این که انسان عملی را که انجام می‏دهد، فقط و فقط به خاطر رضای خداوند متعال باشد و در حین عمل به یاد روز حساب باشد، و شرک در عمل هم این است که انسان روز جزا را فراموش کند، و در نتیجه عملی را که می‏کند به منظور تحصیل پاداش الهی نباشد، بلکه برای اهدفی از قبیل مال دنیا، و یا ستایش مردم، و یا امثال آن ، باشد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کلمه «احسانا» مفعول مطلق براى فعلى تقدیرى باشد، و تقدیر آیه، "احسنوا بالوالدین احسانا" باشد، و کلمه «احسانا» هم با حرف (با) متعدى مى‏شود، و هم با حرف (الى)، هم گفته مى‏شود: "احسنت به"، و هم گفته مى‏شود "احسنت الیه" به او احسان کردم.
کلمه «بذى القربى» عطف است به کلمه «بالوالدین»، و همچنین کلمات بعد، که همه عطف به آنند. [ نظرات / امتیازها ]

معنای دو جمله «جار ذی القربی» و «الجار الجنب» از آنجا که در مقابل هم قرار گرفته‏اند، اولی همسایه نزدیک و دومی همسایه دور است، چون کلمه (جنب) به معنای اجنبی است، و در اینجا قرینه نامبرده معنای دور را به آن می‏دهد، و منظور از این دوری و نزدیکی دوری و نزدیکی از نظر خانه است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

«الصاحب بالجنب» به معنای کسی است که پهلوی آدمی باشد، حال یا در سفر از سایر رفقا به انسان نزدیکتر باشد، و یا در حضر خانه‏اش دیوار به دیوار آدمی باشد، و یا در جای دیگر مصاحب آدمی باشد. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «ابن السبیل» به معنای کسی است که در سفر فقیر شده باشد، و یا اگر او را (پسر راه) خوانده‏اند، از این بابت است که به غیر از راه کسی نیست که وی منسوب به او باشد، تنها این مقدار به او معرفت داریم که در راه سفر است، به این جهت او را پسر راه خوانده‏اند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

از بردگان (از کنیز و غلام) تعبیر می‏کنند به: «ما ملکت ایمانکم»، چیزی که شما مالک آن شده‏اید، با این که باید تعبیر کرد به (من ملکت ایمانکم - کسی که شما مالک او شده‏اید) (و شاید این تبدیل عبارت از ناحیه اسلام و برای این بوده که اسلام از مالک شدن انسانها کراهت دارد). [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «مختال» به معنای کسی است که دستخوش خیالات خود شده، و خیالش او را در نظر خودش شخصی بسیار بزرگ جلوه داده، در نتیجه دچار به کبر گشته، از راه صواب گمراه شده است، اسب را هم اگر خیل می‏خوانند برای همین است که در راه رفتنش تبختر می‏کند و کلمه «فخور» به معنای کسی است که زیاد افتخار می‏کند. [ نظرات / امتیازها ]

دو صفت اختیال (خیال‏زدگی) و فخور (کثرت فخر) از لوازم علاقمندی به مال و جاه، و افراط در حب مال و جاه سبب به وجود آمدن اختیال و فخر می شود ، و اگر فرموده: خدا مختال و فخور را دوست نمی‏دارد، برای همین است که این دو، خدا را دوست نمی‏دارند، زیرا قلبشان وابسته به غیر او است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

طبع کلام اقتضا داشت که در بیان علت این، که چرا خدا دوستشان ندارد بفرماید: (خدای تعالی کسانی را که بخل می‏ورزند و مردم را به بخل ورزیدن تشویق می‏کنند، و چه و چه می‏کنند، دوست نمی‏دارد) خلاصه این که جا داشت اعمال این گونه افراد را علت عدم حب خدا ذکر کند ولی این کار را نکرد، بلکه اول دو صفت از صفات آنان یعنی اختیال و فخر را ذکر کرد، تا بفهماند علت کارهایی که در جملات بعد، از آن نقل می‏کنیم، این دو صفت است، که حاکم بر دلهای آنان است، و علت دوست نداشتن خدا هم همین دو صفت است، و این معنا روشن است. [ نظرات / امتیازها ]

در ذیل آیه «و بالوالدین احسانا ...» امام صادق(ع) فرمودند: این آیه شریفه در باره رسول خدا (ص) و علی (ع) نازل شده (می‏فرماید امت اسلام باید به دو پدر خود رسول خدا (ص) و علی (ع) احسان کنند).

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در تفسیر عیاشی از ابی صالح از ابی العباس روایت آورده که در تفسیر جمله: «و الجار ذی القربی و الجار الجنب» گفته: این دو همسایه‏های نزدیک و دوری است که با تو خویشاوندی ندارند و منظور از «صاحب بالجنب» همسفر است.

علامه طباطبایی: این که در حدیث ابی العباس آمده، همسایه‏هایی که بین تو و آنان خویشاوندی نباشد تفسیر هر دو قسم همسایه است، هم «ذی القربی» و هم «جار جنب»، هر چند که احتمال هم دارد تنها مربوط به جار جنب باشد، و این که «صاحب بالجنب» را به همسفر تفسیر کرد، بعید نیست خواسته یکی از مصادیق صاحب را نام ببرد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

این آیه، از حقّ خدا «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ» تا حقّ بردگان‏ «مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ» را بیان کرده و این نشانه‏ى جامعیّت اسلام است.
«الْجارِ ذِی الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ»، شامل همسایه‏ى فامیل و غیر فامیل، هم عقیده و غیر هم عقیده نیز مى‏شود. به گفته‏ى روایات تا چهل خانه از هر طرف، همسایه‏اند. «1» یعنى در مناطق کوچک، همه همسایه‏اند.
«الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ»، شامل رفقاى دائمى یا موقّت، رفقاى سفر، یا آنان که به امید نفعى سراغ انسان مى‏آیند، مى‏شود.
«ابْنِ السَّبِیلِ»، ممکن است در وطن خود متمکن باشد و ما شناختى از او و بستگانش نداشته باشیم، فقط بدانیم که درمانده‏ى در سفر و فرزند راه است که باید مورد حمایت مالى قرار گیرد.
«مختال»، کسى است که در دنیاى خیال، خود را بزرگ مى‏پندارد و تکبر مى‏کند. اگر به اسب هم «خیل» مى‏گویند چون متکبّرانه راه مى‏رود.
احسان به پدر و مادر، شامل محبّت، خدمت، کمک مالى، علمى، عاطفى و مشورت با آنان مى‏شود.
شرط احسان به والدین خوب بودن آنان نیست، ولى اطاعت از والدین در صورتى است که آنان به امرى بر خلاف رضاى خدا فرمان ندهند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: پیامبر صلى الله علیه و آله و على علیه السلام پدران این امّت هستند، زیرا در قرآن آمده:
______________________________
(1) وسائل ج 12 ص 131
تفسیر نور(10جلدى)، ج‏2، ص: 67
اعْبُدُوا اللَّهَ‏ ... وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً «1»

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

اَلصَّدَقَةُ عَلى‏ وَجهِها وَاصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالِدَینِ وَصِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِى العُمرِ وَ تَقى مَصارِ عَ السُّوءِ؛
صدقه بجا، نیکوکارى، نیکى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوش‏بختى تبدیل و عمر را زیاد و از پیشامدهاى بد جلوگیرى مى‏کند.

نهج الفصاحه، ح 1869

حدیث (2) امام صادق علیه ‏السلام :
اِن اَحبَبتَ اَن یَزیدَ اللّه‏ُ فى عُمُرِکَ فَسُرَّ اَبَـوَیکَ ؛

اگر دوست دارى که خداوند عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن.

بحارالأنوار، ج 74 ، ص 81 ، ح 84

حدیث (3) پیامبر صلى الله علیه وآله :
کانَ فى ما اَعطَى اللّه‏ُ تَعالى مُوسى فِى اللواحِ... اُشکُر لى وَ لِوالِدَیکَ اَقِکَ المَتالِفَ وَ اُنسِى‏ء لَکَ فى عُمُرِکَ وَ اُحیِیکَ حَیاةً طَیِّـبَةً وَ اَقلَبَکَ اِلى خَیرِ مِنها؛

در آنچه خداى متعال در «الواح» به موسى علیه‏السلام داد، از جمله چنین بود:... مرا و پدر و مادرت را سپاسگزارى کن، تا از نابود شدن‏ها حفظت کنم و اجلت را به تأخیر بیندازم و به تو زندگى‏اى پاک ببخشم و تو را از این زندگى به سوى بهتر از آن، ببرم.

تاریخ دمشق، ج 61، ص 128

حدیث (4) امام صادق علیه‏ السلام :
اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَیِّیرُ النِّعَمَ البَغىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ القَتلُ وَ الَّتى تُنزِلُ النِّقَمَ الظُّلمُ وَالَّتى تَهتِکُ السُّتورَ شُربُ الخَمرِ وَ الَّتى تَحبِسُ الرِّزقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الفَناءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَالَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظلِمُ الهَواءَ عُقوقُ الوالِدَینِ؛

گناهی که نعمت‏ها را تغییر مى‏دهد، تجاوز به حقوق دیگران است. گناهى که پشیمانى مى‏آورد، قتل است. گناهى که گرفتارى ایجاد مى‏کند، ظلم است. گناهى که آبرو مى‏بَرد، شرابخوارى است. گناهى که جلوى روزى را مى‏گیرد، زناست. گناهى که مرگ را شتاب مى‏بخشد، قطع رابطه با خویشان است. گناهى که مانع استجابت دعا مى‏شود و زندگى را تیره و تار مى‏کند، نافرمانى از پدر مادر است.

علل الشرایع، ج 2، ص 584

[ نظرات / امتیازها ]