بار دیگر به گفتار کفار برمى‏گردد، که گفتند: «لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ» یعنى چرا از ناحیه پروردگارش آیتى بر او نازل نشد که ما ببینیم و با دیدنش هدایت شویم و از شرک بسوى ایمان بگرائیم؟ خداوند پاسخ مى‏دهد به اینکه هدایت و ضلالت اثر آیت و مستند به آن نیستند، بلکه مستند به خود خدایند، خداست که هر که را بخواهد هدایت و هر که را بخواهد گمراه مى‏کند.

و سنت او بر این جریان یافته که کسانى را هدایت نماید که بسوى او بازگشت کنند، و داراى قلبى باشند که بیاد او آرامش و اطمینان داشته باشد، این دسته‏اند که داراى سرانجام نیک و عاقبت خیرند، و کسانى را گمراه کند که به آیات واضحه و روشن او کفر بورزند، که ایشان راست عذاب در دنیا در حالى که عذاب آخرتشان دشوارتر است، و بغیر از خدا هم کسى نگهدار ندارند.
اگر بدون مشیت او هدایت امکان داشت دیگر چه وسیله‏اى بهتر از معجزه‏اى مانند قرآن؟ و اینکه مى‏بینید با بودن این معجزه روشن هم عده‏اى هدایت نیافته‏اند، خود بهترین شاهد است بر اینکه امر هدایت بدست خداست، و او نخواسته است کسانى هدایت شوند که ضلالت بر ایشان نوشته شده، و خود فرموده: «وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ» (رعد/33) کسانى را که از اهل کفر و مکر، خداوند گمراهشان کرده باشد دیگر هدایت شدنى نیستند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

مساله هدایت مربوط و مستند به آیه نیست تا اگر نازل شود هدایت شوند، و اگر نازل نشود گمراه گردند، بلکه مساله هدایت و ضلالت مستند به خداى سبحان است، اوست که هر که را بخواهد هدایت و هر که را بخواهد گمراه مى‏کند.
و چون زمینه طورى بود که ممکن بود از این جواب توهم کنند که مساله هدایت و ضلالت دائر مدار مشیتى گزاف و نامنظم است، لذا براى اینکه چنین توهمى پیش نیاید نفرمود: «یهدى الیه من یشاء- هدایت مى‏کند بسوى خود کسى را که بخواهد»، بلکه فرمود: «یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنابَ- هدایت مى‏کند بسوى خود هر که را که بسوى او بازگشت نماید»، و روشن ساخت که استناد قضیه به مشیت پروردگار خود بر اساس سنتى است که دائما جریان داشته، و بر طبق نظام متقنى است که هرگز خلل نمى‏پذیرد. آرى، خداى تعالى هدایت کسى را مى‏خواهد که خود او بسوى خدا بازگشت بکند، و مشیتش بر ضلالت کسى تعلق مى‏گیرد که از خداى روى‏گردان باشد و بسوى او بازگشت نکند.
پس کسى که متصف به صفت انابه و رجوع بحق باشد و افکار و عقایدش مغلول به غلهاى اهواء نباشد، خداوند او را با این دعوت حقه (قرآن) هدایت مى‏فرماید، و کسى که افکار و عقایدش آزاد از قید اهواء نباشد گمراه مى‏شود هر چند آیات مستقیم و روشن باشد، و از آیات منتفع نمى‏گردد هر چند که معجزه هم باشد، آرى: «وَ ما تُغْنِی الْآیاتُ وَ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ» (یونس/101). [ نظرات / امتیازها ]

هر پیامبرى براى اثبات ادعاى نبوّت خود، باید نشانه‏اى از جانب خداوند داشته باشد که آن را معجزه مى‏نامند، این معجزه طبعاً در امور خاص و مشخصّى است، امّا افراد لجوج که قصد پذیرش حقّ را نداشتند، از پیامبر تقاضاى معجزه بر اساس هوس‏هاى خود مى‏کردند، در صورتى که اگر لجاجت را کنار مى‏گذاشتند، قرآن، خود، بزرگترین معجزه است.
گاهى آب و غذا براى افراد مریض مضرّ است، امّا این ضرر نه از آن جهت که در آب و غذا ضررى وجود دارد، بلکه بخاطر بیمارى این افراد است. آرى! افرادى که از نظر روحى مریض‏اند، مانند مریض جسمانى در پذیرش آیات ناب الهى دچار ناراحتى مى‏گردند، زیرا به محض مواجهه با حقّ، روح لجاجت در آنها تحریک شده و هدایت را پس مى‏زند و این همان معناى «یضّل» است.
بحثى پیرامون هدایت و ضلالت‏
هدایت الهى دوگونه است: ابتدایى و تکمیلى.
هدایت ابتدایى در رابطه با همه مردم است، «انّا هدیناه السّبیل»(140) امّا هدایت تکمیلى نسبت به کسانى است که هدایت عمومى اول را پذیرفته باشند. مثل معلمى که در روزهاى اوّل درس، مطالب خود را یکسان و یکنواخت به همه شاگردان عرضه مى‏کند، امّا بعد از مدّتى براى محصلان کوشا، جدى و پرکار خود، لطف بیشترى مبذول مى‏دارد. «والّذین اهتدوا زادهم هدى»(141)
امّا براستى براى افرادى که قرآن درباره‏ى آنها مى‏فرماید:
«و ما تأتیهم من آیة من آیات ربّهم الا کانوا عنها معرضین»(142) هیچ آیه‏اى از آیات الهى برایشان نازل نشد، مگر آنکه از آن اعراض کردند.
«و لو نزلنا علیک کتابا فى قرطاس فلمسوه بایدیهم لقال الّذین کفروا ان هذا الا سحر مبین»(143) اگر ما کتاب را از آسمان در کاغذى فرو فرستیم و آنها با دست خودشان آن را لمس کنند، باز هم مى‏گویند سحر است.
«و انْ یروا کلّ آیة لایؤمنوا بها»(144) اگر هر معجزه‏اى ببینند، ایمان نخواهند آورد.
آیا جز برداشتن دست عنایت و زدن مهر ضلالت بر دلهایشان، چاره‏اى دیگر مى‏باشد؟!
در هر حال، خداوند، حکیم و عادل است و تمام کارها و خواست او از: «یهدى من یشاء»، «یضّل من یشاء»، «یرزق من یشاء»، «یغفر لمن یشاء»، «یعذّب من یشاء»، «یخلق ما یشاء» همه بر اساس عدل و حکمت و لطف و عنایت تفسیر مى‏گردد.
یعنى اگر فرمود: «یهدى من یشاء»، چنین نیست که بدون هیچ ضابطه و معیارى، هدایت را براى کسى خواسته باشد، بلکه چنانچه از آیات دیگر برمى‏آید، یکجا ایمان را شرط هدایت مى‏شمارد و مى‏فرماید: «و من یؤمن باللَّه یهد قلبه»(145) و در جاى دیگر، کسب رضایت و خشنودى حقّ را با پیمودن راه سلامت زمینه هدایت معرّفى مى‏فرماید: «یهدى به اللَّه من اتبع رضوانه سبل السّلام»(146)
و یا اگر فرمود: «یضل من یشاء»، در آیه دیگر، اسراف و تردید و شک را عامل این اضلال مى‏داند. «یضل اللَّه من هو مسرفٌ مرتاب»(147)
به هر صورت اگر دهانه ظرفى به طرف آسمان باشد، باران در او وارد مى‏شود، امّا اگر به طرف زمین قرار بگیرد، از نزولات آسمانى بهره‏اى نخواهد برد و اینچنین است انسانى‏که دهانه روحش به جانب مادیّات باشد، بدیهى است که از باران معنویّت الهى بى‏نصیب خواهد بود. «استحبوا الحیاة الدنیا على‏الاخرة و ان اللَّه لایهدى القوم الکافرین»(148)

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]