1 - خداوند، پس از نجات بنى اسرائیل از سیطره فرعونیان، موسى (ع) را براى عبادت و مناجاتى خاص فرا خواند.
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
به کارگیرى کلمه «لیلة» (شب) - با وجود اینکه معمولا در بیان شبانه روز و مانند آن، از کلمه «یوم» (روز) استفاده مى شود - اشاره به این معنا دارد که: وعده خدا با موسى (ع) براى عبادت و مناجات بوده است. از آن جا که موسى (ع) در میان بنى اسرائیل نیز اعمال عبادى داشته، معلوم مى شود آن دعوت براى عبادت و مناجاتى خاص بوده است.
2 - موسى (ع) داراى مقامى والا در پیشگاه خداوند
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
3 - مدت زمان عبادت و مناجات ویژه موسى (ع)، چهل شب تعیین شد.
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
4 - کناره گیرى رهبران الهى از جامعه براى مدتى محدود به منظور عبادت خدا، کارى شایسته و نیکو
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
5 - عبادت و مناجات شبانه، داراى اهمیّتى خاص
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
6 - عبادت و مناجات چهل شبه و به دور از مردم، داراى اثرى خاص
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة
7 - بنى اسرائیل، در غیاب موسى (ع) به گوساله پرستى روى آوردند.
ثم اتخذتم العجل من بعده
«من بعده»; یعنى پس از غیاب موسى (ع) و دور شدنش از بنى اسرائیل. «اتخذتم» از افعال تصییر است. کلمه «العجل» مفعول اول آن و مفعول دومش «الهاً» است که به خاطر وضوحش در کلام آورده نشده است; یعنى: «ثم جعلتم العجل الهاً لکم».
8 - نقش شخصیتها در رویدادهاى تاریخى و اجتماعى
ثم اتخذتم العجل من بعده
آوردن کلمه «من بعده» - که مراد از آن غیاب موسى است - به این نکته اشاره دارد که: تا موسى در میان بنى اسرائیل حضور داشت، آنان به شرک گرایش پیدا نکردند و این گویاى نقش شخصیتها در رویدادهاى مهم تاریخى است.
9 - امتها در خطر انحراف، با غیبت پیامبران و رهبران الهى
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
10 - گرایش بنى اسرائیل به گوساله پرستى، پس از عبورشان از دریا و نجات یافتن از سیطره فرعونیان بود.
و إذ فرقنا بکم البحر ... و إذ وعدنا ... ثم اتخذتم العجل من بعده
11 - بنى اسرائیل، هیچ بهانه و عذرى براى گرایش به گوساله پرستى نداشتند.
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جمله حالیه «أنتم ظالمون» (در حالى که ظالم بودید) ظهور در این معنا دارد که: ظالم بودن حالتى بوده مقارن گوساله پرستى; یعنى، گرایش بنى اسرائیل به شرک از سر ظلم بود و هیچ توجیهى هر چند واهى از قبیل جهل و مانند آن - که بتواند بهانه و عذرى براى آنان باشد - در میان نبوده است.
12 - بنى اسرائیل، مردمى بسیار ناسپاس در برابر نعمتهاى خداوند
فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون ... ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
هدف از بیان گرایش بنى اسرائیل به پرستش غیر خدا، پس از بیان نعمتهاى بزرگ الهى به آنان، نشان دادن روحیه ناسپاسى در آنان است.
13 - داستان غیبت موسى (ع) از میان قوم خویش و گرایش آن قوم به گوساله پرستى، داستانى عبرت آموز و شایسته یاد آوردن
و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة ثم اتخذتم العجل من بعده
14 - ستمکارى، عادت و رویه بنى اسرائیل
و أنتم ظلمون
برداشت فوق، بر این اساس است که: جمله «و أنتم ظالمون» جمله اى معترضه باشد نه حالیه; یعنى، شما مردمى ستم پیشه هستید و گوساله پرستى نمودى از آن مى باشد.
15 - گوساله پرستى بنى اسرائیل از جمله ستمکاریهاى آنان بود.
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
16 - پرستش غیر خداوند، ظلم است.
ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
17 - «عن أبى جعفر (ع) فى قوله: «و إذ واعدنا موسى أربعین لیلة» قال کان فى العلم و التقدیر ثلثین لیلة ثم بدا للّه فزاد عشراً فتمّ میقات ربه للأول و الآخر أربعین لیلة;(1)
از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند که فرموده «و واعدنا موسى أربعین لیلة» روایت شده که در علم و تقدیر الهى این بود که سى شب باشد; سپس براى خدا بدا حاصل شد و ده روز اضافه گردید پس میقات موسى (ع) در وعده اول و آخر چهل شب شد».
[ نظرات / امتیازها ]
روى سخن این آیه شریفه نیز فرزندان اسرائیل است؛ مى فرماید:
و هنگامى را بیاد آورید که به موسى وعده دادیم در چهل شب نیایش، یا پس از آن، به او الواحى ارزانى داریم که در آن تورات باشد؛ همان کتاب آسمانى که مایه شفا براى مردم و بیانگر مقررّات بندگى و ترسیم کننده راه افتخارآفرین توحید و تقواست.
در آیه دیگرى نیز از این وعده نیایش سخن بمیان مى آید؛ مى فرماید:
«وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ ...»(157)
و سى شب با موسى وعده گذاردیم و آن را با ده شب دیگر تمام کردیم.
مشهور است که این چهل شب نیایش، شبهاى ماه ذیقعده و ده شب از ذیحجّه بود.
به عقیده مفسّران، بعد از نابودى فرعون و سپاهیانش و نجات بنى اسرائیل، موسى (ع) آنان را به مصر راه نمود؛ و خداوند براى اداره شایسته آن جامعه نوین وعده فرمود تا مقررّاتى عادلانه فروفرستد. از این رو، موسى (ع) جامعه تازه تأسیس خویش را به سرپرستى برادرش هارون (ع) وانهاد و خود به کوه «طور» شتافت و چهل شبانه روز در آنجا خدا را عاشقانه و خالصانه خواند؛ و آنگاه بود که تورات بر او فرود آمد.
«ثمّ اتّخذتم العجل»
این فراز از آیه بیانگر این واقعیت دردناک است که آنان گوساله را به خدایى گرفتند؛ نه چنانکه برخى پنداشته اند که تصویر آن را کشیدند؛ چرا که ترسیم شکل حیوانات نه گناه بود و نه ترسیم کننده آن درخور چنین کیفر شدیدى.
«من بعده»
منظور از این دو کلمه این است که شما این شرک گرایى را بعد از غیبت موسى (ع) از جامعه خویش مرتکب شدید، یا پس از دریافت وعده تورات، و یا بعد از نجات خودتان از دریا و نابودى دشمن و دیدن نشانه هاى روشنى از قدرت خدا.
«و انتم ظالمون»
و مردمى که از پس این همه نشانه روشن و ارزانى شدن نعمتها به چنین انحراف عظیم و سهمگینى دست یازند، به خود ستم کرده اند؛ چرا که کیفر خداى را براى خود خواسته اند.
گوساله ساز فریبکار
عدّه اى - ازجمله ابن عبّاس - نقل کرده اند که: «سامرى» عنصرى گاوپرست بود و «میخا» یا «موسى» نام داشت. او در ظاهر به خدا و پیام آورش موسى (ع) ایمان آورده بود، امّا در دل همچنان شرک گرا و گاوپرست بود. بعد از شتافتن موسى (ع) به کوه طور براى نیایش، هارون (ع) به مردم گفت: «هان اى بنى اسرائیل! شما پس از نابودى فرعونیان، مقدارى از زیورآلات آنان را با خود برداشته و گویى به آنها دل بسته اید. اینک برخیزید و خود را از وسوسه آنها نجات دهید».
گفتند: چگونه؟
پاسخ داد: آتشى برافروزید و آنها را به کام آن فرو ریزید.
آنگاه به بیان جبایى، سامرى گوساله ساز، از آن زیورآلات بهره جست و مجسّمه گوساله اى تراشید و به گونه اى آن را ردیف ساخت که هوا بر آن وارد و خارج مى شد و با دمیدن آن، صدایى بسان صداى گاو طنین افکن مى ساخت. او در پى این گوساله سازى، مردم را بعد از توحیدگرایى، دگرباره به گوساله پرستى و کفر بازگردانید.
[ نظرات / امتیازها ]