1 مفسران برآن اند که مقصود از «نسل آدم» در این آیه همان ادریس پیامبر است که در آیات پیشین از او یاد شد؛ زیرا او جدّ پدرى نوح بود؛ و مقصود از «دودمان نوح» همان ابراهیم علیه السلام است؛ زیرا او از نوادگان نوح بود و منظور از «نسل ابراهیم» همان اسماعیل و اسحاق و یعقوب هستند و مقصود از دودمان اسرائیل (یا یعقوب) همان موسى، هارون، زکریا، یحیى و عیسى هستند که در آیات پیشین از آنان یاد شد
2 مقصود از هدایت یافتگان و برگزیدگانى که با شنیدن آیات الهى سجده مى کنند و سیلاب اشکشان جارى مى شود، یا همان پیامبرانى است که در این آیه از آنان یاد شد و یا اعم از آنان است که شامل غیر پیامبران نیز مى شود البته تفسیر دوم با ظاهر آیه سازگارتر است و در احادیث نیز بدان اشاره شده است

1- یادآورى نعمت‌هاى ویژه خداوند، عامل محبّت الهى است. «ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ»
2- یاد اولیاى خدا یک ارزش است. ذِکْرُ ... زَکَرِیَّا
3- عبادت ودعا، زمینه‌ى دریافت رحمت است. رَحْمَتِ رَبِّکَ‌ ... إِذْ نادى‌ رَبَّهُ‌
4- از نقش دعا در تحوّلات زندگى بشر غافل نشویم. «إِذْ نادى‌» پیامبران نیز براى حل مشکلات خویش به دعا روى مى‌آورند.
5- مؤمن هرگز احساس تنهایى نمى‌کند. «إِذْ نادى‌ رَبَّهُ»
6- اگر خداوند بخواهد نداى مخفى بندگان خالص را براى تاریخ علنى مى‌کند. «نِداءً خَفِیًّا»
7- دعاى پنهانى با ارزش‌تر است، چون به اخلاص نزدیک‌تر است. «نِداءً خَفِیًّا»

خدواند متعال صریحادر این آیه اشاره به جن میکندواگر منظورش شیطان یا شیاطین بود واضح به آن اشاره مینمود..ظاهرا مشرکان برطاعفه یا احدی از جن وجنیان مقام الوهیت یاتشریک در امر ربوبیت داده بودند وپروردگار بانزول این ایه خط بطلانی بر ان اعتقاد میکشد..تعمیم ظاهر ایه با انتصاب به شیطان یا اخص ابلیس که از طائفه جنیان بوده سازگار نیست.....الله اعلم

1 مفسران در مورد این تعبیر که قرآن «ذکر شماست» چند تفسیر کرده اند: الف) مقصود آن است که قرآن مایه ى تذکّر و بیدارى شماست؛ پس اگر بخواهید و لجاجت نکنید، تفکر در آیات آن شما را بیدار مى سازد و هدایت مى کند ب) منظور آن است که قرآن نام و آوازه ى شما مسلمانان و عرب ها را در دنیا بلند کرد و مایه ى عزّت و شرافت شما شد ج) قرآن آنچه شما در مورد دین، دنیا و اخلاق نیاز دارید یادآورى نموده است البته تفسیرها با هم دیگر تعارض ندارند و ممکن است مقصود آیه همه این معانى باشد برخى از مفسران معناى اول را ترجیح داده اند
2 برخى از مفسران این آیه را پاسخى دیگر به تهمت ها و ایرادهاى مشرکان دانسته اند که اشاره مى کند، قرآن معجزه ى جاویدان و بیدارگر پیامبر صلى الله علیه و آله است، پس چرا شما معجزه ى جدید مى طلبید و بهانه جویى مى کنید و بدون توجه به اعجاز قرآن، به پیامبر صلى الله علیه و آله تهمت خواب هاى آشفته، جادوگرى و شاعرى مى زنید

1 وقتى مخالفت هاى کافران و مشرکان لجوج بر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فشار مى آورد و سخنانشان ایشان را مى آزارد، خدا براى تقویت روحیه و تسلّى خاطر آن حضرت دستور راز و نیاز با خدا و نماز و تسبیح به ایشان مى دهد، تا آرامش گیرند و خشنود و راضى شوند
2 تسبیح و حمد پروردگار در برابر مشرکان لجوج، خود نوعى مبارزه با شرک و بت پرستى است و این ذکر و یاد خدا انسان را در برابر سخنان آنان مقاوم و شکیبا مى سازد 3 در مورد مقصود از «تسبیح و حمد» در این آیه، مفسران چند دیدگاه دارند: الف) مقصود همان تسبیح گویى و ستایش پروردگار است ب) اشاره به نمازهاى پنج گانه و مستحبى است؛ یعنى قبل از طلوع خورشید، اشاره به نماز صبح؛ قبل از غروب خورشید، اشاره به نماز عصر (و ظهر)؛ و در اثناى شب، اشاره به نماز مغرب و عشاء و اطراف روز، اشاره به نماز ظهر یا نمازهاى مستحبى است که انسان در اوقات مختلف روز به جا مى آورد ج) مقصود ذکرهاى مخصوصى است که در احادیث اسلامى آمده است که در ساعات مخصوص شبانه روز گفته مى شود البته این احتمال نیز وجود دارد که آیه ى فوق اشاره به هر سه تفسیر باشد؛ چرا که این تفسیرها با هم منافاتى ندارند

1 یاد خدا مایه ى آرامش جان، پارسایى و شهامت است و فراموشى یا دورى و روى گردانى از یاد خدا، عامل اضطراب، ترس و نگرانى انسانى که یاد خدا و مسئولیت هاى خود در برابر او را فراموش مى کند، غرق در شهوات، حرص و بخل مى شود و هرچه ثروت بیشترى بیندوزد، باز هم طمع بیشترى پیدا مى کند و خود را بیشتر به رنج و زحمت مى اندازد و زندگى را بر خود سخت تر و تلخ تر و تنگ تر مى سازد 2 یکى از ابعاد «زندگى تنگ» که در این آیه به آن اشاره شده آن است که اگر انسان از یاد خدا غافل شود، گرفتار کمبودهاى معنوى و روحى مى شود و هر روز دل بستگى و تکیه ى او به دنیا زیادتر و در زندان تنگ مادیات گرفتارتر مى شود 3 یکى دیگر از ابعاد زندگى تنگ که در این آیه بدان اشاره شده آن است که انسان هاى مؤمن که به خدا دل مى بندند، راه ها به رویشان گشوده مى شود، ولى کسانى که به غیر خدا دل مى بندند، درها به رویشان بسته مى شود و ثروت نمى تواند از گرفتارى و مشکلات و سردرگمى و نیاز روحى و مادى آنان بکاهد 4 یکى دیگر از ابعاد زندگى تنگ که در این آیه به آن اشاره شده، تنگى زندگى در جامعه اى است که از یاد خدا روى برتافته است جامعه ى انسانى، حتى در اوج پیشرفت هاى صنعتى، چنانچه از معنویت جدا شود، روى سعادت را نمى بیند

و هیچ بردارنده اى بار گناه دیگرى را برندارد و اگر گران بارى بخواند که بارش را بردارند، چیزى از آن بار برداشته نشود و اگر چه خویشاوند باشد؛ تو فقط کسانى را که به نادیده از پروردگارشان خوف و خشیت دارند، نماز را بر پا مى دارند، توانى هشدار دهى؛ و هر کس پاکى ورزد، همانا به سود خویش پاکى ورزیده است و سیر و سر انجام به سوى خداوند است

و این امر بر خداوند دشوار نیست

اگر بخواهید شما را از میان مى برد و آفریدگان جدیدى به میان مى آور

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهٰا این قسمت از آیه رمز عزت و ذلت بنى اسرائیل و همه است، یعنى: اگر به احسان و نیکوکارى ادامه بدهید، نعمت و شوکت ادامه پیدا خواهد کرد (ولى اینکار را نخواهید کرد بلکه طغیان را سر خواهید داد تا نوبت انتقام دوم برسد) فَإِذٰا جٰاءَ وَعْدُ اَلْآخِرَةِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ وَ لِیَدْخُلُوا اَلْمَسْجِدَ کَمٰا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِیُتَبِّرُوا مٰا عَلَوْا تَتْبِیراً جملۀ «لیسوؤا» متعلّق است به بَعَثْنٰا عَلَیْکُمْ عِبٰاداً لَنٰا یعنى: آنها را بر مى انگیزیم که شما را محزون کنند و آثار ذلت در قیافۀ شما ظاهر شود، آنها به معبد و هیکل سلیمان داخل مى شوند و بر هر چه دست یافتند به طور کامل نابود مى کنند «تتبیرا» دلالت بر شدت تار و مار شدن دارد، معلوم است که این انتقام شدیدتر از اولى خواهد بود چنان که در آیۀ گذشته گفته شد: افعال پنجگانه در این آیه لازم نگرفته که دشمنان دوم همان دشمنان اولى باشند بلکه ظاهرا منظور مطلق دشمن است مشکل است اثبات نمود که حمله کنندگان به بنى اسرائیل در دو زمان یکى باشند

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهٰا گویا ذات متعال در این آیه بانسان تذکر مى دهد که اى افراد بشر بدانید کار و عمل نیک یا شرّ و بد بازگشت به خود انسان مى کند هر عمل نیکى که انجام دهد به خودش کرده و نیز عمل بد چنین است،اشاره به اینکه بنى اسرائیل چون طغیان نمودند و در زمین فساد کردند همان عکس العمل آنها بود که بصورت دیگرى بر خودشان وارد گردید خداى رحمان بر کسى ستم روا ندارد فَإِذٰا جٰاءَ وَعْدُ اَلْآخِرَةِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ وَ لِیَدْخُلُوا اَلْمَسْجِدَ کَمٰا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِیُتَبِّرُوا مٰا عَلَوْا تَتْبِیراً مفسرین گویند وعده دوم عذاب بنى اسرائیل پس از مدت دویست و ده سال انجام گرفت و گویند آن بعد از کشتن شعیاى نبى بود که آنها فساد نمودند و آن پیمبر را کشتند این بود که انطیاخوس رومى یا غیر آن باختلاف آراء بر آنان مسلط گردید تا اینکه از شدّت غم روهاى بنى اسرائیلیان سیاه گردید و آنها داخل بیت المقدس گردیدند همان طورى که در مرتبه اول بخت نصر داخل بیت المقدس گردیده بود تا اینکه هلاک و اعدام کنند آنچه را که بر آن غلبه نمایند

(آیه 7)- این گونه الطاف الهی شامل حال شما می‌شود شاید به خود آیید و به اصلاح خویشتن بپردازید دست از زشتیها بردارید و به نیکیها رو آرید، چرا که:
«اگر نیکی کنید به خود نیکی کرده‌اید و اگر بدی کنید بازهم به خود می‌کنید» (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها).
این یک سنت همیشگی است نیکیها و بدیها سر انجام به خود انسان باز می‌گردد. ولی مع الاسف نه آن مجازات شما را بیدار می‌کند و نه این نعمت و رحمت مجدد الهی، باز هم به طغیان می‌پرازید و راه ظلم و ستم و تعدی و تجاوز را پیش می‌گیرید و «فساد کبیر» در زمین ایجاد می‌کنید و برتری جویی را از حد می‌گذرانید.
سپس وعده دوم الهی فرا می‌رسد: «و هنگامی که وعده دوم فرا رسد (باز گروهی جنگجو و پیکارگر بر شما چیره می‌شوند، آن چنان بلایی به سرتان می‌آورند که) آثار غم و اندوه از صورتهایتان ظاهر می‌شود» (فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ).
آنها حتی بزرگ معبدتان بیت المقدس را از دست شما می‌گیرند «و داخل مسجد (الأقصی) می‌شوند همانگونه که بار اول وارد شدند» (وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ).
آنها به این هم قناعت نمی‌کنند «و آنچه را زیر سلطه خود می‌گیرند، درهم می‌کوبند» (وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیراً).

تذروه : ذرو: پراکندن و پاشیدن
 توضيح : . تَذْرُوهُ الرِّیاحُ‏: بادها آن را مى‏ پراکند.

هشیما : هشیما: هشم: شکستن.
 توضيح : «هشم الشی‏ء هشما: کسره» هشیم: خورد شده و شکسته علف خشک و چوب

اَلْحَبِّ : : جمع«حبّة»به معناى چیزى که هسته ندارد،مانند گندم و جو