توضیح : این آیه علمی را از محاجه کنندگان نفی ، و علمی را برای آنان اثبات می‏کند و آنچه را از آنان نفی می‏کند برای خدا اثبات می‏نماید ، و لذا مفسرین گفته‏اند : معنای آیه این است که شما یهود و نصارا در باره ابراهیم بگو مگو می‏کنید ، در حالی که علمی به وجود او و به نبوت او دارید و احتجاجتان در حدود آگهی‏هایتان عیبی ندارد ، ولی چرا در آنچه علم ندارید بگو مگو می‏کنید ؟ و آن این است که آیا ابراهیم یهودی بود یا نصرانی ؟ این را خدا می‏داند و شما نمی‏دانید و بگومگویتان در این باره بیجا است ، و یا مراد این است که شما مقداری علم و آگهی از عیسی دارید و حق دارید در این حدود بحث کنید ، اما نسبت به مسائل دیگر از قبیل اینکه ابراهیم یهودی بود یا نصرانی ، به خاطر اینکه اطلاعی ندارید بحث کردنتان بیجا است ، این آن مطلبی است که مفسرین در معنای آیه ذکر کرده‏اند .
و خواننده محترم توجه دارد که هیچیک از این دو معنا با ظاهر سیاق نمی‏سازد ، اما وجه ناسازگاری معنای اول این است که یهود و نصارا در وجود ابراهیم و نبوتش بگومگوئی نداشتند و اما معنای دوم وجهش این است که محاجه‏ای که در بین آنان در باره عیسی (علیه‏السلام) واقع شده ، محاجه باطلی بوده و در باره آن جناب رأیی به خطا داده ، ادعایی دروغین داشتند ، با این حال چگونه ممکن است محاجه در آن محاجه در امری شمرده شود که در باره آن علم و آگاهی داشته‏اند ؟ .
و کلام خدای تعالی به هر حال برای یهود و نصارا دو محاجه اثبات نموده ، از دو قسم بگو مگو خبر می‏دهد : یکی دو مساله‏ای که در باره آن علم داشته‏اند و یکی در مساله‏ای که در آن سر بی صاحب تراشیده‏اند ، باید دانست آن محاجه‏ای که در مورد آن علم داشته‏اند چیست ؟ علاوه بر اینکه از ظاهر آیه برمی‏آید که هر دو محاجه بین خود اهل کتاب بوده ، نه بین آنان و مسلمین ، چون اگر بین آنان و مسلمین واقع شده باشد لازمه‏اش این است که مسلمین در آن مساله‏ای هم که اهل کتاب دارای علم و سند بوده‏اند محاجه کرده باشند ، و چنین محاجه‏ای باطل و بطلانش برای هر کس روشن است . [ بستن توضیحات ]

توضیح : و منظور از جاهل بودنشان نسبت به آن این نیست که نمی‏دانستند تورات و انجیل بعد از ابراهیم (علیه‏السلام) نازل شده ، چون هیچ عاقلی از یهود و نصارا شک نداشته که ابراهیم (علیه‏السلام) قرن‏ها قبل از این دو شریعت زندگی می‏کرده است ، و نیز این نیست که نمی‏دانستند که سابق معقول نیست تابع لاحق و یا گذشتگان پیرو آیندگان باشند ، جمله : «أَ فَلا تَعْقِلُونَ » هم با این احتمال مخالفت دارد ، چون می‏رساند به اینکه مساله آنقدر روشن است که کمترین توجه برای درک آن کافی است ، پس یهود و نصارا می‏دانستند وجود ابراهیم بر تورات و انجیل سبقت داشته است ، ولی از اینکه این علمشان لازمه‏ای دارد ، غفلت داشتند و آن این است که ابراهیم (علیه‏السلام) نمی‏تواند یهودی و نصرانی باشد ، بلکه بر دین خدا است ، یعنی اسلام و تسلیم خدا شدن .
و لیکن با این حال یهودیان گفتند : دین حق جز یکی نمی‏تواند باشد ، پس قهرا یهودیان می‏گفتند این دین واحد یهودیت است و قهرا ابراهیم هم یهودی بوده و نصارا نیز معتقدند به اینکه دین حق جز یکی نمی‏تواند باشد ، پس قهرا این دین واحد نصرانیت و قهرا ابراهیم هم نصرانی بوده است ، و در این میان یک نکته را نمی‏دانستند ، نه اینکه نسبت به آن غفلت کرده باشند و آن نکته این است که این دین واحد در تمامی اعصار و در سیر تاریخی بشر یک نواخت نبوده ، بلکه به حسب مرور زمان و موازی زیادتر شدن استعداد بشر ، از ناحیه خدای تعالی کاملتر می‏شده ، و این دین واحد که نامش اسلام است ، قبل از یهودیت و نصرانیت با شرایعی و احکامی ساده‏تر و ساده‏تر بوده و دو کیش نامبرده ، دو مرحله و دو مرتبه کامل‏تر نسبت به مراحل قبل است( تا آنکه با آمدن قرآن دین خدا به حد کمال رسید ، و خود اعلام کرد : «الیوم اکملت لکم دینکم ...»(المائده/3) مترجم ) . و هر یک از انبیا (علیهم‏السلام) به منزله بنیان‏گذار یک مرحله از آن است و هر یک از آنان در نهادن بنیان و در آنچه بر آن بنیان ساخته ، موقعیت خاص به خود را دارد ، ( نه می‏توان گفت عیسی (علیه‏السلام) یهودی بوده ، و نه موسی نصرانی و نه ابراهیم هیچ یک از این دو ) .
و سخن کوتاه آنکه یهود و نصارا نسبت به این نکته جاهل بودند که اگر ابراهیم مؤسس مرحله‏ای از اسلام یعنی از دین اصیل حق بود ، لازمه‏اش این نیست که وقتی مرحله دیگری از آن به وسیله موسی و عیسی (علیهماالسلام) به نام یهودیت و نصرانیت ظهور پیدا کرد ، ابراهیم هم یهودی و یا نصرانی باشد ، بلکه او مسلمانی حنیف بود ، یعنی متصف به صفت اسلامی بود که خود تاسیسش کرده بود ، اسلامی که اساس بود برای مرحله‏های بعد ، یعنی یهودیت و نصرانیت ، نه متصف به خود آن دو کیش که فرع بودند برای اصل و معقول نیست که اصل را به فرع نسبت دهند بلکه باید فرع را منسوب به اصل کنند .
در اینجا ممکن است اشکالی بشود و آن اینکه بنا بر این بیان باید ابراهیم را مسلمان نیز نخوانیم ، برای اینکه همانطور که قبل از یهودیت و نصرانیت بوده ، قبل از اسلام هم بوده است ، و حال آنکه آیه شریفه او را مسلمان خوانده ، در پاسخ می‏گوئیم مسلمان بودن غیر از تابع احکام اسلام بودن است .
توضیح اینکه کلمه اسلام دو معنا دارد : یکی معنای لغوی ، یعنی تسلیم شدن و یکی معنای اصطلاحی که عبارت است از شریعت قرآن ، و این معنائی است که بعد از نزول قرآن و انتشار آوازه دین محمد ) صلوات الله علی شارعه ( پیدا شده و اسلامی که در آیه شریفه به ابراهیم نسبت داده شده ، اسلام لغوی است ، یعنی تسلیم خدا شدن ، و در برابر مقام ربوبیتش خاضع گشتن ، پس اشکال بالا از اصل اشکالی است بیجا .
گفتیم : یهود و نصارا معنای دین اصیل را نمی‏دانستند و به این حقیقت جاهل بودند که دین دارای مراتب مختلفه‏ای است و از ابتدائی‏ترین مراحلش تا کاملترین مراتبش درجاتی دارد ، اینکه می‏گوئیم : بعید نیست که مراد از جمله : « وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنتُمْ لا تَعْلَمُونَ مَا کانَ إِبْرَهِیمُ یهُودِیًّا ...»، همین معنا باشد و مؤید آن آیه زیر است که می‏فرماید : « إنَّ أَوْلی النَّاسِ بِإِبْرَهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ »0(آل عمران/68) و آیه‏ای که در ذیل آیات مورد بحث می‏فرماید : «قل آمنا بالله و ما انزل علینا و ما انزل علی ابراهیم و اسمعیل و اسحق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و النبیون من ربهم ، لا نفرق بین احد منهم و نحن له مسلمون و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه»(آل عمران/84-85) .
که ترجمه و بیانش به زودی خواهد آمد . [ بستن توضیحات ]

توضیح : شما در مورد آنچه بدان علم و آگاهى دارید، اشکال تراشى و سؤ الات بى جا مى کنید [ بستن توضیحات ]