توضیح : این مطلب در مفردات راغب(ص 209) امده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : در این آیه احتجاج علیه مشرکین تجدید شده، مجددا به وجه دیگرى بر بطلان شرکشان اقامه حجت شده است، و آن وجه این است که آیه شریفه عذاب و یا قیامتى را فرض کرده که از جانب خدا خواهد آمد، آن گاه چنین فرض مى‏کند که مشرکین در آن عذاب معذبند و بر طبق ارتکازى که دارند کسى را مى‏خوانند که نجاتشان دهد، چون ارتکازى انسان این است که وقتى در شدائد کاردش به استخوان رسید به کسى که قادر بر رفع پریشانى او است روى آورده تقاضا کند.سپس در چنین فرضى از آنان مى‏پرسد اگر راست مى‏گوئید دست به دامان چه کسى خواهید شد؟ و درخواست خود را از چه کسى خواهید نمود؟ آیا جز خدا کسى از بت‏هاى شما هست که به داد شما برسد؟ و شما آن را به فریادرسى خود بخوانید؟ حاشا که غیر خداى را به فریادرسى خود بخوانید، چطور چنین چیزى ممکن است و حال آنکه بت‏ها را مى‏بینید که مانند خود شما محکوم جریان جبرى جهان هستند؟ بلکه از شدت گرفتارى، بت‏ها را که خدا و شرکاى خدا نامیده بودید فراموش خواهید کرد. آرى، انسان وقتى که از چهار طرف هدف تیر بلا و مصیبت واقع مى‏شود و هجوم گرفتارى او را از جایش مى‏کند غیر خود هر چیزى را فراموش مى‏کند، الا اینکه در عین حال امیدى بر رفع پریشانیش دارد، و معلوم است آن کسى که مى‏تواند پریشانى او را بر طرف سازد همانا پروردگار او است، البته خداى تعالى هم اگر چنانچه مشیتش تعلق گرفت، آن پریشانى را بر طرف مى‏سازد، و چنان هم نیست که محکوم به استجابت دعاى او و مجبور به رفع پریشانیش باشد، بلکه قدرت او در همه احوال محفوظ است.
وقتى خداى قادر سبحان پروردگارى باشد که انسان هر چیز را هم فراموش کند او را فراموش نخواهد کرد، و نفسش او را مجبور مى‏سازد که در شدائد و گرفتارى‏هاى خرد کننده به سوى او توجه کند نه به سوى شرکایى که مشرکین خدایشان نامیده‏اند، پس بنا بر این، همان خداى سبحان معبود و پروردگار مردم است، نه آن شرکائى که اله نامیده شده‏اند.روى این حساب معناى آیه چنین مى‏شود: بگو اى محمد« ا رایتکم»- خبر دهید مرا"« إِنْ أَتاکُمْ عَذابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ» چنین فرض مى‏کند که مساله معاد و عذاب قیامت را انکار ندارند، و فرا رسیدن قیامت را هم طورى قطعى و روشن فرض مى‏کند که اگر هم فرضا آنان انکارش کنند، انکارشان قابل اعتناء نیست.
« أَ غَیْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ» آیا براى رفع آن غیر خداى را مى‏خوانید؟ خداى تعالى در کلام خود از همین مشرکین نقل کرده که هم در دنیا و هم در آخرت از پروردگار متعال درخواست رفع عذاب کرده‏اند، آرى در مواقع گرفتارى روى آوردن به سوى خدا از فطریات بشر است.
« إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ» اگر راستگو مى‏بودید و رعایت انصاف مى‏نمودید آیا یقینا در چنین فرضى غیر او را مى‏خواندید؟
« بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ» بلکه یقینا تنها خداى سبحان را مى‏خواندید، نه بت‏هایتان را.
« فَیَکْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شاءَ» خدا هم آن پریشانى را از شما بر طرف مى‏سازد، هم چنان که از قوم یونس بر طرف کرد.
البته این وقتى است که مشیتش تعلق بگیرد، و گر نه مى‏تواند بر طرف نسازد، زیرا که خداوند مجبور و ناچار در قبول دعاى شما نمى‏شود، قدرت او مطلق و ذاتى است.
« وَ تَنْسَوْنَ ما تُشْرِکُونَ» و بت‏هاى تراشیده را فراموش مى‏کنید، آرى غریزى انسان است که در مواقع هجوم بلا، غیر از خود، هر چیز دیگرى را فراموش کند، و جز به خود اهتمام نداشته باشد زیرا که مى‏بیند مجال تنگ شده و دیگر وقت آن نیست که خود را گذاشته به چیزهایى بپردازد که برایش فایده‏اى ندارند.
و این برهان که عبارت بود از فراموش کردن بت‏ها در شداید و مشغول خود شدن و خداى را براى رفع پریشانى خواندن، خود صریح‏ترین برهان است بر توحید معبود، و اینکه جز خداى تعالى معبود دیگرى نیست. [ بستن توضیحات ]