پس از آنکه خداوند حال کسانى را که کتمان حق کردند و وضع کسانى را که توبه نمودند بیان کرد ببیان حال افرادى که بدون توبه از آنها یا مطلق کفّار مردند پرداخت و فرمود:
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ ...- کسانى که کافر شدند و در حال اصرار بر کفر مردند و علّت اینکه در استحقاق لعن کفّار فرمود «وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ» یعنى در حال کفر مردند با اینکه هر کافرى در حال کفر- و لو در حال کفر نمیرد- ملعون است، این است که لعن در آیه مطلق است و لعن مطلق مخصوص کافرانى است که در حال کفر بمیرند و الّا «لعن» مشروط است به اینکه توبه نکنند.
بعضى گفتهاند «شرط مرگ در حال کفر» در خلود لعن اعتبار دارد نه در اصل لعن و آیه هم بدلیل «خالِدِینَ فِیها» خلود لعن را مىگوید».
أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ ...- بر آنان لعنت خداوند یعنى دورى از رحمت او.
وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ ...- و لعنت ملائکة و همه مردم است.
اگر گفته شود: چگونه خداوند لعنت همه مردم را فرموده است و حال آنکه در میان مردم کسانى هستند که کافر را لعن نمىکنند؟
در جواب آن چند وجه گفته شده است:
1- ابو العالیه میگوید هر فردى از افراد مردم، کافر را یا در دنیا یا در آخرت یا در دنیا و آخرت لعن مىکند چنان که خداوند فرمود یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً «1» یعنى چون روز قیامت شود شما (خطاب بکفّار است) هر یک دیگرى را کافر بدانید و بیکدیگر لعن کنید.
2- قتاده و ربیع میگویند مراد از «النّاس» مؤمنین هستند گویا خداوند بغیر آنها اعتنا نکرده و کفّار را بحساب نیاورده است چنان که مىگوییم المؤمنون هملنّاس یعنى مردم منحصر در مؤمنین است.
3- سدى میگوید: هیچ فردى از لعن کردن بر ظالم خوددارى نمیکند و کافر هم جزء ظالمین است ضمناً باید توجه داشت که همیشه لعنت از مردم بصورت دعا و از خداوند بصورت حکم واقع میشود.
[ نظرات / امتیازها ] خالِدِینَ فِیها ...- زجاج و جبائى مىگویند ضمیر به «لعنت» برمیگردد یعنى همیشه در لعنت خواهند بود بعضى گفتهاند ضمیر بر «نار» برمیگردد و آن هر چند در کلام مذکور نیست ولى بواسطه اشتهارى که نسبت باهل عذاب دارد مثل اینکه مذکور است و دیگر اینکه لعنت یعنى دورى از رحمت و ایجاب عقاب و عقاب هم بآتش خواهد بود و امّا خلود لعنت داراى دو احتمال است:
1- استحقاق لعنت همیشگى است 2- عاقبت و نتیجه لعنت که عذاب و آتش است همیشگى است.
لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ ...- عذاب آنها تخفیف داده نشود منظور این است که عذاب آنها همیشه بر یک حال است و اینطور نیست که گاهى تخفیف پیدا کند و گاهى تشدید شود.
وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ ...- ابو العالیه میگوید یعنى بآنها مهلت عذرخواهى داده نمیشود چنان که فرمود: وَ لا یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ «1» یعنى بآنها اذن نمىدهند که عذرخواهى کنند بعضى میگویند مراد این است که عذاب آنها بتأخیر افکنده نمیشود بلکه آن حاضر و آماده است
[ نظرات / امتیازها ]