رباخواری اعلان جنگ با خداست/ رباخوار تواب بازخواست نمی‌شود
به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، رهبر معظم انقلاب در سفر اخیر خود به خراسان شمالی پرسشی با این مضمون بیان کردند که «چه کنیم که ریشه‌ی ربا در جامعه قطع شود؟»
با توجه به اهمیت موضوع حرمت ربا در اسلام و احساس نیاز جامعه کنونی برای آشنایی بیشتر با این مسأله مهم که سعادت یا شقاوت جامعه‌‌ای را رقم می‌زند، گفت‌وگوی مشروحی با آیت‌الله محمدحسین احمدی فقیه یزدی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم انجام دادیم که بخش نخست آن تقدیم خوانندگان گرامی میشود.
موظفیم حرف‌های دینی را بزنیم و به تکلیف عمل کنیم
آیت‌الله احمدی فقیه در ابتدای این گفت‌وگو اظهار داشت: در مورد مسائل بانکداری در بین علما و فقها حرفهایی وجود دارد و البته ما موظفیم در این زمینه حرف‌های دینی راگفته و به تکلیف عمل کنیم تا کم کم مسئولان متوجه برخی مسائل شوند. گرچه اکنون نیز مسائل بانکداری زیر نظر برخی از علما و فقهاست، ولی اختلاف نظرهایی وجود دارد لذا مطالب باید گفته شود چون این اختلاف‌ها باید در جایی حل شود و سر و سامانی به این قضیه داده شود. اگر الآن هم درباره این موضوع حرف نزنیم، به هرحال زمانی میرسد که باید حرف‌ها زده شود.
وی با بیان اینکه راجع به ربا و در مقابل آن بیع، بحثهای بسیار مفصلی در فقه اسلامی آمده و به خصوص در فقه تشیع، فقهای عظام در این موضوع بحثهای مفصلی دارند، گفت: اجمالا در این بخش می‌خواهم مباحثی را که در سوره بقره در این موارد بیان شده است یادآور شوم.
گفتاری پیرامون انفاق در بیان علامه طباطبایی (ره)
آیت‌الله احمدی فقیه که از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی (ره) نیز محسوب میشود، ابتدا به بیانی از علامه درباره انفاق پرداخت و گفت: علامه طباطبایی بیانی درباره انفاق دارد که ابتدا آن را می‌آورم سپس به آیات وارد شده در این زمینه می‌پردازم. ایشان میفرماید:
«یکی از بزرگترین اموری که اسلام درباره حقوق مردم و حقوق الله مورد اهتمام قرار داده و به طرق و انحای گوناگون، مردم را بدان وادار میسازد، انفاق است.
پارهای از انفاقات از قبیل زکات، خمس، کفارات مالی و اقسام فدیه را واجب نموده و پارهای از صدقات و اموری از قبیل وقف سکنی دادن مادام العمر کسی، وصیتها، بخششها و غیر آن را مستحبّ نموده است و غرضش این بوده که بدین وسیله طبقات پائین را که نمیتوانند بدون کمک مالی از ناحیه دیگران حوائج زندگی خود را برآورند مورد حمایت قرار دهد تا سطح زندگی‌شان را بالا ببرند، تا افق زندگی طبقات مختلف را به هم نزدیک ساخته و اختلاف میان آنها را از جهت ثروت و نعمت‌های مادی کم کند.
از سوی دیگر توانگران و طبقه مرفه جامعه را از تظاهر به ثروت یعنی از تجمل و آرایش مظاهر زندگی، از خانه و لباس و ماشین و غیره نهی فرموده و از مخارجی که در نظر عموم مردم غیر معمولی است و طبقه متوسط جامعه تحمل دیدن آن گونه خرجها را ندارد (تحت عنوان) نهی از اسراف و تبذیر و امثال آن، جلوگیری نموده است.
غرض از اینها ایجاد زندگی متوسطی است که فاصله طبقاتی در آن فاحش و بیش از اندازه نباشد، تا در نتیجه، ناموس وحدت و همبستگی زنده گشته، خواست‌های متضاد و کینههای دل و انگیزههای دشمنی بمیرند، چون هدف قرآن این است که زندگی بشر را در شؤون مختلفش نظام ببخشد، و طوری تربیتش دهد که سعادت انسان را در دنیا و آخرت تضمین نماید و بشر در سایه این نظام در معارفی حق و خالی از خرافه زندگی کند، زندگی همه در جامعه‌‌ای باشد که جو فضایل اخلاق حاکم بر آن باشد و در نتیجه در عیشی پاک از آنچه خدا ارزانیش داشته استفاده کند، و دادههای خدا برایش نعمت باشد، نه عذاب و بلا، و در چنین جوی، نواقص و مصائب مادی را برطرف کند.
و چنین چیزی حاصل نمی‌شود مگر در محیطی پاک که زندگی نوع، در پاکی و خوشی و صفا شبیه به هم باشد، و چنین محیطی هم درست نمی‌شود مگر به اصلاح حال نوع، به اینکه حوایج زندگی تأمین گردد، و این نیز به طور کامل حاصل نمی‌شود مگر به اصلاح جهات مالی و تعدیل ثروتها، و به کار انداختن اندوختهها، و راه حصول این مقصود، انفاق افراد - از اندوختهها و ما زاد آنچه با کد یمین و عرق جبین تحصیل کردهاند - میباشد، چون مؤمنین همه برادر یکدیگرند، و زمین و اموال زمین هم از آن یکی است، و او خدای عز و جل است.
و این خود حقیقتی است که سیره و روش نبوی و علوی صحت و استقامت آن را در زمان استقرار حکومت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اثبات میکند و این همان نظامی است که امیرالمؤمنین علی صلوات اللَّه علیه از انحراف مردم از مجرای آن تاسف خورده و شکوهها میکرد...»
انفاق در راه خدا موجب رشد جامعه میشود
آیت‌الله احمدی فقیه بیان داشت: چندین آیه در رابطه با انفاق و کسب و کار در آیات آخر سوره مبارکه بقره بیان شده است. به عنوان نمونه در آیه 261 سوره بقره آمده است:
«مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ»؛
«کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، یک صد دانه باشد و خداوند آن را برای هر کس بخواهد، دو یا چند برابر میکند و خدا وسیع، و داناست»
وی تاکید کرد: خداوند متعال به این نکته مهم اشاره دارد که انفاق در راه خدا موجب رشد جامعه میشود. افراد ضعیف جامعه قدرتمند می‌شوند و رشد می‌کنند و جامعه از مشکلات نجات پیدا میکند مثل اینکه از یک دانه گندم، هفت سنبله و خوشه پیدا شود و از هر خوشه، صد دانه بروید. معلوم میشود انفاقی که در راه خداوند انجام می‌گیرد، هم آثار دنیایی و هم آثار آخرتی و معنوی فراوانی دارد.
بعد از نیکی و خوبی به دیگران، باید گفتار و رفتار خوبی داشته باشیم
این استاد درس خارج حوزه علمیه به بیان آیه 262 سوره بقره پرداخت و گفت: خداوند در این آیه میفرماید:
«الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذیً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون»؛
«کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس به دنبال انفاقی که کردهاند، منت نمیگذارند و آزاری نمیرسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسی دارند، و نه غمگین می‌شوند.»
وی توضیح داد: این آیه به این مسأله اشاره میکند که پس از اینکه انفاقی انجام شد، دیگر پشت سر آن منت و اذیتی نیست. اگر هم حرفی می‌‌زنند، منت و اذیت در آن نباشد. بعد هم میفرماید:
«قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیرٌْ مِّن صَدَقَةٍ یَتْبَعُهَا أَذًی وَ اللَّهُ غَنیٌِّ حَلِیم»؛
«گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان)، و عفو (و گذشت از خشونت‌های آنها)، از بخششی که آزاری به دنبال آن باشد، بهتر است و خداوند، بینیاز و بردبار است.»
این استاد حوزه علمیه افزود: حرف درست و خوب زدن از خود آن صدقه و انفاق نیز بالاتر است. لذا پس از انفاق و صدقه و هر کار خیری که انسان انجام می‌دهد، باید قول معروف و زبان خوبی داشته باشد. یعنی بعد از نیکی و خوبی به دیگران، باید گفتار و رفتار خوبی داشته باشیم.
وی یادآور شد: گفتار و رفتار ناپسند و زشت باعث باطل شدن نیکی‌ها میشود لذا قرآن در آیه 264 سوره بقره میفرماید:
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الْأَذَی ...»؛
«ای کسانی که ایمان آوردهاید! بخشش‌های خود را با منت و آزار، باطل نسازید ...»
کسی که برای خشنودی خدا انفاق میکند مانند بهشت است
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه در آیه 265 سوره بقره مطالب بسیار برجسته و برتری آمده است.
خداوند در این آیه میفرماید: «وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِیتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةِ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَاتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَینِْ فَإِن لَّمْ یُصِبهْا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیر»؛
«و مثل کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا، و تثبیت روح خود، انفاق می‌کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد، و باران‌های درشت به آن برسد، (و از هوای آزاد و نور آفتاب، به حد کافی بهره گیرد) و میوه خود را دو چندان دهد (که همیشه شاداب و با طراوت است) و خداوند به آنچه انجام میدهید، بیناست.»
بسیار جالب است کسی که انفاق در راه خدا و برای رضای خدا انجام بدهد و تثبیت و یک جنبه ثبوتی در نفس خود قرار بدهد و بخواهد با این کار فضایل انسانی را در روح خود پایدار کند، مثل بهشت بزرگ و زمین و باغ با عظمتی در نقطه‌ای بلند است که وقتی دانه‌ای در آن می‌کارند آب فراوان باران بر آن می‌بارد.
وی افزود: این دانه بزرگ میشود و رشد و عظمت پیدا میکند که عظمتی دنیایی و اخروی و معنوی دارد. همه اینها به طور کامل در رابطه با کمک کردن به جامعه و رساندن نیازمندان به جایی بهتر و بالاتر است.
بعضی‌ها برای کمک به فقرا و نیازمندان نذر می‌کنند
این استاد خارج حوزه علمیه قم با بیان اینکه حتی در این موارد، نذر هم توصیه شده، بیان داشت: خداوند در آیه 270 سوره بقره میفرماید:
«وَ مَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُه...»؛
«و هر چیز را که انفاق می‌کنید، یا نذر کردهاید (در راه خدا انفاق کنید)، خداوند آنها را میداند ... »
وی توضیح داد: وقتی انسان کار خیری میکند و برای کمک به فقرا و نیازمندان قدم برمی‌‌دارد، یا نذر میکند، موجب پیشرفت کارش میشود، جامعه اصلاح میشود و کار خود فرد نیز اصلاح میشود.
انفاق‌کنندگان از چیزی خوف‌ناک و اندوهگین نیستند
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم بیان داشت: در آیه 274 سوره بقره راجع به انفاق اموال در مواردی که لازم است دستور داده شده است. میفرماید:
«الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛
خداوند متعال در این آیه به کسانی اشاره میکند که اموال خود را در شب و روز یعنی به طور مرتب انفاق می‌کنند و در این امر هم به طور خفی و پنهان و هم به طور کامل و آشکار رفتار می‌کنند.
وی افزود: بعد میفرماید: اینها اجر و پاداشی نزد خداوند دارند و چون ارزش اجر نزد خداست، پس خیلی بزرگ است. سپس میفرماید: بر اینها هیچ خوفی نیست، از هیچ چیزی خوف‌ناک نیستند و اندوهگین هم نخواهند شد به جهت اینکه بهترین وظیفه را انجام می‌دهند.
ربا بیماری فرد و جامعه است که در مقابل فرهنگ انفاق و قرض‌الحسنه قرار دارد
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با بیان اینکه خداوند متعال بعد از بیان این مسائل، مسأله ربا را مطرح فرموده است گفت: آن سلامت کامل جامعه که با انفاق و صدقات و رسیدگی به جامعه و مستمندان و گرفتاران به دست می‌آید و کمک به رشد افراد در امور اقتصادی و معنوی میکند و چنان فرهنگ عظیمی است که حتی منت، اذیت و گفتار ناشایست در آن راه ندارد، بیماری خطرناکی به عنوان ربا در مقابلش برمی‌خیزد.
رباخواران با وسوسه شیطان دیوانه می‌شوند
آیت‌الله احمدی فقیه با اشاره آیه 275 سوره بقره گفت: به این آیه دقت کنید خداوند میفرماید:
«الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَواْ لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَالِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَواْ وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَواْ فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَی فَلَهُ مَا سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلیَ اللَّهِ وَ مَنْ عَادَ فَأُوْلَئکَ أَصْحَبُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَلِدُون»؛
یعنی کسانی که ربا میخورند، بر نمیخیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماسّ شیطان، دیوانه شده است. این، به خاطر آن است که گفتند: «داد و ستد هم مانند ربا است» در حالی که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام! و اگر کسی اندرز الاهی به او رسد، و (از رباخواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق به دست آورده، مال اوست و کار او به خدا واگذار میشود (و گذشته او را خواهد بخشید.) امّا کسانی که بازگردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتشند و همیشه در آن میمانند.
این استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به اینکه شیطان، این افراد را خبطشان کرده و دیوانه و بیچاره‌شان کرده است، ابراز داشت: این افراد در دنیا هم به واسطه این ربا خوردن گرفتار مسأله خبط و وسوسه شیطان شده‌اند و از این کارشان نیز دست بر نمی‌دارند و حرفشان این است: بیع و معامله مثل رباست. چه فرقی دارد! مگر بیع چه کار میکند؟ اگر مثلا در بیع، برنج و میوه‌‌ای می‌‌فروشیم و سود می‌کنیم در ربا نیز همینطور است؛ ما پولی می‌دهیم و در عوض آن، چیزی اضافه‌تر می‌گیریم و فرقی نمیکند.
قرآن کریم، مصلحت دنیا و آخرت مردم را دوستانه بیان میکند
آیت‌الله احمدی فقیه تأکید کرد: بیع مانند ربا نیست. در بیع، حرکت و تجارت حلال است و جریان صحیحی وجود دارد. خداوند بیع را حلال کرده و در بیع، شما کسب و تجارت می‌کنید و استفاده و سودی می‌برید و این درست است. اما وقتی از مال خود بخواهید ربا بگیرید، درست نیست و خداوند ربا را حرام کرده است.
وی با اشاره به اینکه رباخواران با این بیان که بیع مثل رباست، می‌خواستند بر عمل خود باقی بمانند، افزود: خداوند خط بطلان روی ربا کشید و فرمود: بیع حلال است و ربا حرام است. ما باید این عبارات را با لحاظ خصوصیت آیات معنا کنیم. یعنی این قرآن نامه‌ای است از محبوب و از دوست که به دوست و مخلوق آمده است و دوستانه موعظه میکند به اینکه بعضی کارها برای تو جبران ندارد و خسارت دارد و بعضی کارها برای تو خوب و مفید است.
از گذشته رباخواری که توبه کرده، بازخواست نمی‌شود
آیت‌الله احمدی فقیه با اشاره به اینکه حقیقت قرآن که یک حقیقت الهیه عالی معنویست، تنزل پیدا کرده و تبدیل به نامه‌ای شده که ما از آن بتوانیم بهترین استفاده و بهره دنیا و آخرت را ببریم گفت: به همین جهت است که در ادامه آیه ربا می‌بینیم خداوند میفرماید اگر این موعظه پروردگار در او اثر کرد و متنبه شد و دیگر ربا را انجام نداد، از آنچه که گذشته، دیگر مواخذه‌اش نمی‌کنیم.
وی در توضیح عبارت «و أمره إلی الله؛ و کار او به خدا واگذار میشود» گفت: این فرد امرش به خدا میرسد و خدا جبران میکند. حالا که موعظه در او اثر کرده از کارهای قبلی‌اش مواخذه دنیایی برداشته میشود و آن قسمت که مربوط به آخرت است، مربوط به ایمان و اعتماد و نیت اوست، به خداوند بر می‌گردد. اما اگر خدای نکرده پس از اینکه فهمید که ربا حرام است، باز سراغ ربا رفت و از کار حرام ربا دست نکشد، بداند که اهل جهنم است و در آن جاودانه است و تا ابد در آتش می‌‌سوزد.
ربا خواری جنگ با خدا و رسول خداست
این استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه 278 و 279 سوره بقره گفت: خداوند میفرماید:
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ذَرُواْ مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ - فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَ لَا تُظْلَمُونَ»؛
«ای کسانی که ایمان آوردهاید! از (مخالفت فرمان) خداوند بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید اگر ایمان دارید - اگر (چنین) نمیکنید، بدانید خداوند و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایههای شما، از آنِ شماست [اصل سرمایه، بدون سود] نه ستم می‌کنید، و نه بر شما ستم وارد میشود.»
وی در توضیح این آیات گفت: اگر مثلا نصف ربا را گرفته‌اید و برای زمان جاهلیت شما بوده و الآن در وسط کارید، بقیه را باید دور بریزید و نگیرید و رها کنید. نگویید ما چون قراردادمان را قبلا بسته بودیم و حالا با اینکه آیه هم نازل شده و موعظه پروردگار آمده، باز ربا را ادامه دهیم و تا آخر برویم. بلکه بقیه را رها کنید.
آیت الله احمدی فقیه تاکید کرد: خداوند میفرماید اگر اهل ایمان هستید، بقیه ربا را رها کنید تا خداوند اجر و پاداش خودش برایتان قرار دهد.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: اینجا یک مسأله بسیار با عظمت است. کسانی که اهل ربا باشند و آن را رها نکنند، اینجا دیگر جای محاربه است. یعنی اگر ربا را ترک نکردید بدانید که به جنگ با خدا و رسول می‌‌روید، اینجا دیگر جنگ با شخص نیست، جنگ با جامعه تنها نیست. فکر نکنید که فقط حق عده‌ای را از بین می‌برید و جامعه را ضایع می‌کنید بلکه جنگ با خدا می‌کنید. آگاه و مطلع باشید ربا خوردن جنگ با خدا و رسول خدا صلی الله علیه است و باید حکومت اسلامی به شدت با ربا خواری چه فردی و شخصی باشد و چه دولتی و حقوقی باشد برخورد کند.
احمدی فقیه افزود: آیه در اینجا اشاره میکند حالا که ربا را گرفتید و توبه کردید، اصل مال که به افراد قرض دادید، مال خودتان باشد ولی ربای آن را نگیرید. نه ظلم و ستم بکنید، نه ظلم و ستم بکشید. نه اینکه اصل مالتان را نگیرید و به شما ستم شود و نه اینکه بیشتر بگیرید و به دیگری ستم کنید.
وی بیان کرد: در آیه بعد یعنی آیه 280 سوره بقره میفرماید:
«وَ إِن کاَنَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلیَ مَیْسَرَةٍ وَ أَن تَصَدَّقُواْ خَیرٌْ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُون»؛
«و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایی، مهلت دهید! (و در صورتی که براستی قدرت پرداخت را ندارد،) برای خدا به او ببخشید بهتر است اگر (منافع این کار را) بدانید»
احمدی فقیه توضیح داد: از نکات بسیار زیبای این آیه این است که میفرماید: اگر می‌بینید طرف مقابلتان تنگ دست است به او مهلت دهید تا اصل مال را بدهد. قدری صبر کنید تا در راحتی قرار بگیرد و دستش باز شود تا بتواند مال شما را پس دهد. و اگر مشاهده کردید که خیلی گرفتار و تنگ دست است که حتی اصل مال را هم مشکل دارد که بپردازد، صدقه بدهید که بسیار عالی است.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پایان بخش اول این گفتگو به آیه 281 اشاره کرد و گفت: بعد از این سفارش‌ها خداوند فرمود:
«وَ اتَّقُواْ یَوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلیَ اللَّهِ ثُمَّ تُوَفیَ کلُُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُون»؛
«و از روزی بپرهیزید و بترسید که در آن روز، شما را به سوی خدا بازمیگردانند سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل باز پس داده میشود، و به آنها ستم نخواهد شد.»
آیت الله احمدی فقیه توضیح داد: چون هر چه می‌بینیم، نتایج اعمال خودمان است. بالاخره همه ما در آخر، خواهیم یافت که در محضر خدا هستیم و هیچ کس آنجا ظلم نمیکند و عدالت برقرار است. لذا از همین جا درست رفتار کنیم که آنجا در عذاب و گرفتاری و مواخذه قرار نگیریم.
ادامه دارد ...
* در بخش دوم این گفت‌وگو می‌خوانید:
ـ ضرورت رعایت ضوابط شرعی در بانک‌ها
ـ مسئله دیرکرد در بانک‌ها
ـ ضرورت واقعی بودن معاملات و عقود شرعی
ـ نیاز به تخصصی شدن کار و فعالیت بانک‌ها
ـ ضرورت تجدید نظر در نظام بانکداری کشور
ـ تضعیف ایمان و پذیرفته نشدن عبادت از آثار اولیه رباست
ـ تکلیف سودهای بانکی چیست؟
[ نظرات / امتیازها ]