توضیح : این خود حقیقتى است که سیره و روش نبوى (که بر صاحب آن سیره برترین تحیت و سلام باد) صحت و استقامت آن را در زمان استقرار حکومت پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) اثبات مى ‏کند. این همان نظامى است که امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه از انحراف مردم از مجراى آن تاسف خورده و شکوه ‏ها مى ‏کرد؛ از آن جمله مى ‏فرمود: «و قد أصبحتم فى زمن لا یزداد الخیر فیه الا ادبارا و لا الشر فیه الا اقبالا و لا الشیطان فى هلاک الناس الا طمعا فهذا أو ان قویت عدته و عمت مکیدته و امکنت فریسته اضرب بطرفک حیث شئت من الناس فهل تبصر الا فقیرا یکابد فقرا او غنیا بدل نعمة اللَّه کفرا او بخیلا اتخذ البخل بحق اللَّه وفرا او متمردا کان باذنه عن سمع المواعظ وقرا» (نهج البلاغه صبحى صالح خطبه 129 ص 187).

گذشت روزگار درستى نظریه قرآن را کشف کرد و ثابت نمود که همانطور که قرآن فرموده است تا، طبقه پائین جامعه از راه امداد و کمک به حد متوسط نزدیک نگردند و طبقه مرفه از زیاده روى و اسراف و تظاهر به جمال جلوگیرى نشده و به آن حد متوسط نزدیک نشوند، بشر روى رستگارى نخواهد دید. آرى همه ما تمدن غرب را دیدیم که چگونه داعیان آن، بشر را به بى ‏بندوبارى در لذات مادى و افراط در لذات حیوانى واداشتند و بلکه روش هاى جدیدى از لذت ‏گیرى و استیفاى هوس ‏هاى نفسانى اختراع نمودند و در کام ‏گیرى خود و اشاعه این تمدن در دیگران، از به کار بردن هیچ نیرویى مضایقه ننمودند. این باعث شد که ثروت ها و لذات خالص زندگى مادى همه به طرف نیرومندان و توانگران سرازیر شده و در دست اکثریت مردم جهان که همان طبقات پائین جامعه ‏ها مى ‏باشند چیزى به جز محرومیت نماند. دیدیم که چگونه طبقه مرفه نیز به جان هم افتاده و یکدیگر را خوردند تا نماند مگر اندکى و سعادت زندگى مادى مخصوص همان اندک گردید و حق حیات از اکثریت، که همان توده ‏هاى مردم هستند سلب شد؛ با در نظر گرفتن اینکه ثروت بى حساب و فقر زیاد آثار سویى در انسان پدید مى ‏آورد. این اختلاف طبقاتى تمامى رذائل اخلاقى را برانگیخت و هر طرف را به سوى مقتضاى خویش پیش راند و نتیجه آن این شد که دو طائفه در مقابل یکدیگر صف آرایى کنند و آتش فتنه و نزاع در بین آنان شعله‏ ور شود؛ توانگر و فقیر؛ محروم و منعم؛ واجد و فاقد همدیگر را نابود کنند و جنگ هاى بین المللى به پا شود و زمینه براى کمونیسم فراهم گردد و در نتیجه حقیقت و فضیلت به کلى از میان بشر رخت بربندد و دیگر بشر روزگارى خوش نبیند و آرامش درونى و گوارایى زندگى از نوع بشر سلب شود. این فساد عالم انسانى چیزى است که ما امروزه خود به چشم مى ‏بینیم و احساس مى ‏کنیم که بلاهایى سخت ‏تر و رسوایى ‏هایى بیشتر، آینده نوع بشر را تهدید مى ‏کند.

نیز بزرگ ترین عامل این فساد از طرفى از بین رفتن انفاق و از سوى دیگر شیوع ربا است که به زودى به آیات آن خواهیم رسید ان شاء اللَّه و خواهیم دید که خداى تعالى بعد از آیات مورد بحث در خلال هفت آیه پشت سرهم فظاعت و زشتى آن را بیان مى ‏کند و مى ‏فرماید: «رواج آن فساد دنیا را به دنبال مى ‏آورد». این خود یکى از پیشگویی هاى قرآن کریم است که در ایام نزول قرآن، جنینى بود در رحم روزگار و مادر روزگار این جنین را در عهد ما زائید و ثمرات تلخش را به ما چشانید. اگر بخواهید این گفته ما را تصدیق کنید در آیات سوره روم دقت فرمائید آنجا که خداوند مى ‏فرماید: «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً- تا جمله- یَوْمَئِذٍ یَصَّدَّعُونَ» (روم/43- 30). این آیات نظائرى هم در سوره ‏هاى هود، یونس، اسرا، انبیا و غیره دارد که در همین مقوله سخن گفته ‏اند و ان شاء اللَّه به زودى بیانش خواهد آمد.

سخن کوتاه اینکه علت تحریک و تشویق شدید و تاکید بالغى که در آیات مورد بحث درباره انفاق شده است این ها بود که از نظر خواننده محترم گذشت. [ بستن توضیحات ]

توضیح : براى اینکه کلمه سبیل اللَّه در آیه شریفه مطلق آمده است و قیدى ندارد هر چند که قبل از این آیه، آیاتى قرار دارد که در آن سخن از قتال در راه خدا رفته است و در آیاتى دیگر نیز این کلمه مقارن با مساله جهاد آمده است، لیکن صرف این مقارن بودن دلیل نمى‏ شود بر اینکه بگوئیم منظور از آیه فِی سَبِیلِ اللَّهِ تنها جهاد در راه خدا است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : مفسرین گفته ‏اند: «جمله (کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ) در واقع (کمثل من زرع حبة انبتت سبع سنابل) است. چون این درست نیست که گفته شود: «مثل کسانى که در راه خدا انفاق مى ‏کنند مثل حبه و دانه است» بلکه باید گفت: «مثل کسى است که دانه ‏اى را بکارد و آن دانه هفت سنبل بدهد ...»؛ زیرا حبه نامبرده مثل آن مالى است که در راه خدا انفاق شده است نه مثل اشخاصى که انفاق کرده ‏اند و این روشن است». لیکن گو اینکه حرف این ها در جاى خود حرف درستى است اما اگر کمى در آیات مشابه آن دقت شود معلوم مى ‏شود که حاجتى به این تقدیر نیست؛ چون مى ‏بینیم که بیشتر آیاتى که در قرآن مثلى را ذکر مى ‏کنند همین وضع را دارند و این صناعت و این طرز سخن گفتن در قرآن کریم شایع است.

در جایى دیگر نیز فرموده است: «وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً» (بقره/171) با اینکه مثل نامبرده مثل کفار نیست بلکه مثل کسى است که کفار را دعوت مى ‏کند. نیز فرمود: «إِنَّما مَثَلُ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ» (یونس/24) با اینکه در آیه شریفه زندگى دنیا به گیاهانى که به وسیله باران مى ‏رویند مثل زده شده است. نیز فرمود: «مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ» (نور/35) در ظاهر آیه نور خدا به مشکات تشبیه شده است با اینکه در واقع نور خدا به نور مشکات مثل زده شده است نه خود مشکات. نیز در آیات بعد از آیه مورد بحث فرمود: «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ» با اینکه در آیه، بطلان صدقه به وسیله ریا به غبارى مثل زده شده است که روى سنگى صاف باشد نه خود سنگ. نیز در آیات مورد بحث اشخاصى را که در راه رضاى خدا انفاق مى ‏کنند به جنت مثل زده است، مى ‏فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ ...» با اینکه جنت مثل آن مالى است که مى ‏دهند نه خود آنان و آیاتى دیگر از این قبیل بسیار است. این مثال ها که در این آیات آورده شده است از یک جهت مشترکند و آن این است که در همه آن ها به ماده تمثیل که قوام مثل به آن است اکتفا شده است و به منظور اختصار بقیه اجزاى کلام را مى ‏اندازد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : نظیر اینکه وقتى مى ‏خواهد بگوید: «من هیچ چیز ندارم» مى‏ گوید: «لا ناقة لى و لا جمل» و یا وقتى به شنونده بگوید: «آن وقت که باید کارى کرده باشى نکردى» مى‏ گوید: «فى الصیف ضیعت اللبن» و از این قبیل مثل ها. این ها قصه‏ هایى است که روزى واقع شده اند و با ذکر آن به شنونده مى ‏فهماند که آن را با مقصود مورد کلام تطبیق نموده تا مطلب مورد کلام را بهتر و روشن ‏تر بفهمد و لذا مى ‏گویند: «مثل ها هیچ وقت تغییر نمى ‏کنند». اما مثل هاى فرضى و خیالى مانند اینکه وقتى مى ‏خواهیم به مخاطب خود بفهمانیم که انفاق در راه خدا عبارت است از دادن یکى و گرفتن چند برابر آن مى ‏گوئیم: «مثل آنچه که در راه خدا انفاق مى ‏کنى مثل کاشتن دانه ‏اى است که وقتى سبز مى ‏شود هفت سنبله و در هر سنبله صد دانه به وجود مى ‏آید». این مثل یک مثل فرضى و خیالى است.

یکى از بى ‏پایه ‏ترین اشکال هایى که به آیه کرده ‏اند این است که آیه شامل مثالى است که اصلا در خارج وجود ندارد؛ براى اینکه هیچ خوشه گندمى نداریم که مشتمل بر صد دانه باشد و دیگر توجه نکرده ‏اند که همانطور که گفتیم در مثل لازم نیست که مضمونش در خارج تحقق داشته باشد. چون مثل هاى تخیلى آن قدر زیاد هست که از حد شمارش بیرون است؛ علاوه بر اینکه هر سنبله صد دانه و یا هر خوشه هفتصد دانه گندم در آن باشد چنان نیست که اصلا وجود نیافته باشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : چون فوائد انفاق در غیر راه خدا ممکن است توأم با ضررهایى باشد که (حتما هست). براى اینکه وقتى رضاى خدا انگیزه آدمى نباشد لابد انگیزه این هست که من توانگر به فقیر انفاق کنم تا شر او را از خود دفع نمایم؛ یا حاجت او را برآورم تا اعتدالى به حال جامعه ببخشم و فاصله طبقاتى را کم کنم (در همه این فرض ها به طور غیر مستقیم منافعى عاید خود انفاق کننده مى ‏شود) و این خود نوعى استخدام و استثمار فقیر به نفع خویش است که چه بسا در دل فقیر آثار سو به جاى گذارد؛ چه بسا این آثار سو در دل فقرا متراکم شود و ناآرامى و بلواها به راه بیندازد؛ اما اگر انفاق تنها براى رضاى خدا صورت بگیرد و انفاق ‏گر به جز خشنودى او هدفى و منظورى نداشته باشد، آن آثار سو پدید نمى ‏آید و در نتیجه این عمل خیر محض مى ‏شود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را الدر المنثور (ج 1 ص 336) از ابن ماجه، از حسن بن على بن ابى طالب و از ابى هریره و ابى امامه باهلى و عبد اللَّه بن عمر و عمران بن حصین روایت کرده است. در نسخه ای دیگر از الدر المنثور این روایت از ابن ماجه و ابن ابى حاتم از عمران بن حصین روایت شده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 146) و محاسن برقى (ص 254) روایت کرده اند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 146) از عمر بن یونس روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 479) از حمران روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]