(فتعالی الله الملک الحق ولا تعجل بالقران من قبل ان یقضی الیک وحیه وقل رب زدنی علما) (پس بلند مرتبه است خداوندی که سلطان حق است و توقرآن را پیش از آنکه وحی آن به تو اعلام شود با شتاب مخوان و بگو پروردگارا به دانش من بیافزای ) این عبارت تسبیح و تنزیه خداست از هر آنچه لایق ساحت قدس او نیست و خداوندرا به صفت ملک حق توصیف می نماید، چون خدا مالک علی الاطلاق است و درحقیقت منحصرا ملک و ملک از آن اوست و او ملکی است که در ملک خود باهدایت مردم و وعده و وعید ایشان و سپس حاضر ساختن آنها در قیامت و مجازاتشان ،تصرف می نماید و هیچ مانعی او را در تصرفاتش منع نمی کند و کسی نیست که حکمش را تعقیب نماید و مطابق حکمت بالغه اش در ملک خود سلطنت می کند. پس او ملک است در اول و در آخر، در دنیا و آخرت و او حقی است که بر آنچه از ازل بوده ، ثابت خواهد بود و شاید هم این عبارت در حکم خاتمه ماجراها و مطالب گذشته با تسبیح وتعظیم باشد. آنگاه خطاب به رسولخدا می فرماید در مورد وحی عجله نداشته باش ، ظاهرا وقتی وحی قرآن به آن حضرت می رسیده و قبل از اتمام وحی شروع به تلاوت آن می کرده ودر این آیه آن حضرت را نهی فرموده که از بیم فراموش کردن یا هر مطلب دیگر، قبل ازاتمام وحی ، آن را تلاوت نکند همچنانکه در جای دیگر می فرماید (لا تحرک به لسانک لتعجل به ان علینا جمعه وقرانه (64) زبانت را به خواندن آن حرکت مده و عجله مکن ، هماناجمع آوری آن و خواندنش با ماست ) آنگاه می فرماید به جای تعجیل در خواندن وحی ، علم بیشتری از پروردگارت طلب کن ، یعنی اگر تو در قرائت آیه ای که هنوز بر تو کاملا نازل نشده عجله می کنی ، به جهت آن است که تا اندازه ای به آن علم یافته ای ولی به آن مقدار علم اکتفاء نکن و بگو خدایاعلم مرا بیشتر کن و از خدا بخواه تا صبر بیشتری به تو دهد تا بقیه وحی را بشنوی . این آیه از جمله آیاتی است که مضمون روایات را که می فرماید قرآن کریم دو بارنازل شد، یک بار نزول دفعی و یکباره و بار دیگر نزول تدریجی و آیه آیه ، تأییدمی کند. چون اگر رسولخدا علمی به بقیه آیه نداشتند در خواندن آن تعجیل نمی کردند. [ نظرات / امتیازها ]

نکته ها
از عبارت «لاتعجل بالقرآن»(123) به‏دست مى‏آید که پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله مجموعه آیات قرآن را مى‏دانسته و آن را پیش‏خوانى مى‏کرده است واین خود دلیل روشنى است بر آنکه قرآن مجید دو بار بر پیامبر نازل شده است، یکبار به صورت دفعى و بار دیگر به شکل تدریجى و آنچه را پیامبر در نزول دفعى در شب قدر دریافت کرده بوده، در هنگام نزول تدریجى، قبل از وحى مى‏خوانده است.(124)
میان شتابزدگى و عجله از یک طرف و سرعت و سبقت که در قرآن با عباراتِ «سارعوا»(125)، «سابقوا»(126) مورد ستایش و دستور قرار گرفته از طرف دیگر، تفاوت و اختلاف اساسى وجود دارد. حُسن سرعت و سبقت در جایى است که تمام مسائل محاسبه و تنظیم شده باشد، لذا نباید فرصت و وقت را از دست داد، ولى شتابزدگى و عجله در جایى است که هنوز موعد انجام نرسیده و یا نیاز به تکمیل و بررسى است، از این روى مى‏بایست درنگ کرد.
سرچشمه‏ى عجله و شتاب، گاه امور منفى چون کم صبرى، غرور و اظهار وجود است که البتّه این صفات، مذموم، و از ذات مقدّس نبوى به دور است، و گاهى به خاطر شدّت عشق و علاقه به دریافت مطلب و دلسوزى براى حفظ چیزى است، که در این صورت امر نیکویى به شمار مى‏رود و تعجیل پیامبر صلى الله علیه وآله در وحى از این جهت بوده است، یعنى دریافت عاشقانه، و هیجان و نگرانى براى حفظ وحى.
خداوند، حضرت موسى علیه السلام را براى آموزش در اختیار حضرت خضر گذاشت، لذا موسى‏علیه السلام از او کسب اجازه کرد که «هل اتّبعک على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدا»(127) آیا اجازه مى‏دهى که من همراه و پیرو تو باشم تا از آنچه آموخته‏اى به من نیز بیاموزى؟ امّا تعلیم و آموزش پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله را ذات مقدّس الهى بر عهده گرفت و به او فرمود: «قل ربّ زدنى علما» بگو: پروردگارا! علم مرا زیاد کن.
اوّلین معلّم، خداوند علاّم و علیم است، «علّم آدم الاسماء»(128)، «الرّحمن، علّم القرآن، علّمه البیان»(129) پس علم را از او بخواهیم. «ربّ زدنى علماً»
در حدیث آمده است که رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: اگر روزى بر من بگذرد و در آن بر علم من افزوده نشود، آن روز براى من مبارک نیست.(130)
123) نظیر این عبارت در سوره قیامت، آیه 18 نیز آمده است. «لاتحرّک به لسانک لتعجل به»
124) تفسیر المیزان.
125) آل‏عمران، 133.
126) حدید، 21.
127) کهف، 66.
128) بقره، 31.
129) الرحمن، 1 - 3.
130) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها
1- آفرینش بى‏هدف و انسان رها نیست، زیرا بیهودگى وبى‏هدفى در شأن خدا نیست. «فتعالى اللّه»
2- ذات مقدّس الهى را از هر فکر و اندیشه‏اى برتر و افعال او را از هر امر باطل، پاک ومنزّه بدانیم. «فتعالى اللّه»
3- حکومت حکیمانه، حقیقى، مطلق ومنحصربه‏فرد، از آنِ خداست. «الملک‏الحق»
4- پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله عاشقانه طالب شنیدن و گرفتن وحى بود. «لاتعجل بالقرآن»
5 - فراگیرى هر چیزى به تناسب خود آدابى دارد. «لا تعجل بالقرآن»
6- نهى‏ها وعتاب‏هاى قرآن نسبت به پیامبر، نشانه‏ى صداقت پیامبر است وگرنه کسى خود را مورد نهى وعتاب قرار نمى‏دهد. «لاتعجل‏بالقرآن»
7- در بیان قوانین الهى، باید به شرایط زمانى توجّه کرد. «لاتعجل... قبل أن یقضى»
8 - علم را از عالم حقیقى طلب کنیم. «ربّ زدنى علما»
9- براى علم و دانش نهایتى نیست و فارغ التحصیل معنا ندارد. «زدنى علما»
10- علم حقیقى، قرآن مجید است. «لا تعجل بالقرآن - و قل ربّ زدنى علما»
11- اگر کسى را از چیزى نهى مى‏کنیم، در مقابل، راه صحیح و حقّ را هم به او نشان دهیم. «لا تعجل - قل ربّ زدنى علما»
12- افزون طلبى در کمالات ارزش است. «ربّ زدنى علما»
13- علم، وسیله‏ى رشد انسان‏هاست. «ربّ زدنى علما»
14- علمى داراى ارزش و اعتبار است که همراه با فراگیرى آن، ظرفیّت انسان نیز زیاد شود و رشد کند. «زدنى علما»، نه، «زد علمى»
15- اگر چه خداوند مى‏تواند بدون دعا هم لطف کند، ولى از پیامبرش مى‏خواهد که دعا نماید. «قل ربّ زدنى علما»
16- در دعا از کلمه ربّ و ربوبیّت خدا استمداد کنیم. «ربّ زدنى علما»
17- جز خداوند، علم همه حتّى علم پیامبر محدود است. «ربّ زدنى علما»
[ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه :
(آیه 114)- این آیه اضافه مى‏کند: «پس بلند مرتبه است خداوندى که سلطان بر حقّ است» (فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ).
و از آنجا که گاه پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به خاطر عشق به فراگیرى قرآن و حفظ آن براى مردم به هنگام دریافت وحى عجله مى‏کرد و کاملا مهلت نمى‏داد تا جبرئیل سخن خود را تمام کند در دنباله این آیه چنین به او تذکر داده مى‏شود: «و نسبت به (تلاوت) قرآن عجله مکن پیش از آن که وحى آن بر تو تمام شود» (وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‏ إِلَیْکَ وَحْیُهُ).
«و بگو: پروردگارا! علم مرا افزون کن» (وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً).
جایى که پیامبر با آن علم سرشار و روح مملو از آگاهى مأمور باشد که تا پایان عمر، از خدا افزایش علم بطلبد، وظیفه دیگران کاملا روشن است، در حقیقت از نظر اسلام، علم هیچ حد و مرزى را نمى‏شناسد، افزون طلبى در بسیارى از امور مذموم است، ولى در علم ممدوح است، افراط بد است ولى افراط در علم معنى ندارد. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فتعالی الله الملک الحق ) استعظام له و لما یصرف علیه عباده من أوامره و نواهیه و وعده و وعیده و الإدارة بین ثوابه و عقابه علی حسب أعمالهم ، و غیر ذلک مما یجری علیه أمر ملکوته و لما ذکر القرآن و إنزاله قال علی سبیل الاستطراد : و إذا لقنک جبریل ما یوحی إلیک من القرآن ، فتأن علیک ریثما یسمعک و یفهمک ، ثم أقبل علیه بالتحفظ بعد ذلک . و لا تکن قراءتک مساوقة لقراءته . و نحوه قوله تعالی (لا تحرک به لسانک لتعجل به ) و قیل معناه : لا تبلغ ما کان منه مجملا حتی یأتیک البیان . و قرئ: حتی تقضی إلیک وحیه . و قوله تعالی (رب زدنی علما) متضمن للتواضع لله تعالی و الشکر له عند ما علم من ترتیب التعلم ، أی علمتنی یا رب لطیفة فی باب التعلم و أدبا جمیلا ما کان عندی ، فزدنی علما إلی علم ، فإن لک فی کل شی ء حکمة و علما . و قیل : ما أمر الله رسوله بطلب الزیادة فی شی ء إلا فی العلم . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
از عبارت «لاتعجل بالقرآن» <632> به‏دست مى‏آید که پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله مجموعه آیات قرآن را مى‏دانسته و آن را پیش‏خوانى مى‏کرده است واین خود دلیل روشنى است بر آنکه قرآن مجید دو بار بر پیامبر نازل شده است، یکبار به صورت دفعى و بار دیگر به شکل تدریجى و آنچه را پیامبر در نزول دفعى در شب قدر دریافت کرده بوده، در هنگام نزول تدریجى، قبل از وحى مى‏خوانده است. <633> میان شتابزدگى و عجله از یک طرف و سرعت و سبقت که در قرآن با عباراتِ «سارعوا» <634> ، «سابقوا»(1) مورد ستایش و دستور قرار گرفته از طرف دیگر، تفاوت و اختلاف اساسى وجود دارد. حُسن سرعت و سبقت در جایى است که تمام مسائل محاسبه و تنظیم شده باشد، لذا نباید فرصت و وقت را از دست داد، ولى شتابزدگى و عجله در جایى است که هنوز موعد انجام نرسیده و یا نیاز به تکمیل و بررسى است، از این روى مى‏بایست درنگ کرد. سرچشمه‏ى عجله و شتاب، گاه امور منفى چون کم صبرى، غرور و اظهار وجود است که البتّه این صفات، مذموم، و از ذات مقدّس نبوى به دور است، و گاهى به خاطر شدّت عشق و علاقه به دریافت مطلب و دلسوزى براى حفظ چیزى است، که در این صورت امر نیکویى به شمار مى‏رود و تعجیل پیامبر صلى الله علیه وآله در وحى از این جهت بوده است، یعنى دریافت عاشقانه، و هیجان و نگرانى براى حفظ وحى. خداوند، حضرت موسى علیه السلام را براى آموزش در اختیار حضرت خضر گذاشت، لذا موسى‏علیه السلام از او کسب اجازه کرد که «هل اتّبعک على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدا» <635> آیا اجازه مى‏دهى که من همراه و پیرو تو باشم تا از آنچه آموخته‏اى به من نیز بیاموزى؟ امّا تعلیم و آموزش پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله را ذات مقدّس الهى بر عهده گرفت و به او فرمود: «قل ربّ زدنى علما» بگو: پروردگارا! علم مرا زیاد کن. اوّلین معلّم، خداوند علاّم و علیم است، «علّم آدم الاسماء» <636> ، «الرّحمن، علّم القرآن، علّمه البیان» <637> پس علم را از او بخواهیم. «ربّ زدنى علماً» در حدیث آمده است که رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: اگر روزى بر من بگذرد و در آن بر علم من افزوده نشود، آن روز براى من مبارک نیست. <638> 1- آفرینش بى‏هدف و انسان رها نیست، زیرا بیهودگى وبى‏هدفى در شأن خدا نیست. «فتعالى اللّه» 2- ذات مقدّس الهى را از هر فکر و اندیشه‏اى برتر و افعال او را از هر امر باطل، پاک ومنزّه بدانیم. «فتعالى اللّه» 3- حکومت حکیمانه، حقیقى، مطلق ومنحصربه‏فرد، از آنِ خداست. «الملک‏الحق» 4- پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله عاشقانه طالب شنیدن و گرفتن وحى بود. «لاتعجل بالقرآن» 5 - فراگیرى هر چیزى به تناسب خود آدابى دارد. «لا تعجل بالقرآن» 6- نهى‏ها وعتاب‏هاى قرآن نسبت به پیامبر، نشانه‏ى صداقت پیامبر است وگرنه کسى خود را مورد نهى وعتاب قرار نمى‏دهد. «لاتعجل‏بالقرآن» 7- در بیان قوانین الهى، باید به شرایط زمانى توجّه کرد. «لاتعجل... قبل أن یقضى» 8 - علم را از عالم حقیقى طلب کنیم. «ربّ زدنى علما» 9- براى علم و دانش نهایتى نیست و فارغ التحصیل معنا ندارد. «زدنى علما» 10- علم حقیقى، قرآن مجید است. «لا تعجل بالقرآن - و قل ربّ زدنى علما» 11- اگر کسى را از چیزى نهى مى‏کنیم، در مقابل، راه صحیح و حقّ را هم به او نشان دهیم. «لا تعجل - قل ربّ زدنى علما» 12- افزون طلبى در کمالات ارزش است. «ربّ زدنى علما» 13- علم، وسیله‏ى رشد انسان‏هاست. «ربّ زدنى علما» 14- علمى داراى ارزش و اعتبار است که همراه با فراگیرى آن، ظرفیّت انسان نیز زیاد شود و رشد کند. «زدنى علما»، نه، «زد علمى» 15- اگر چه خداوند مى‏تواند بدون دعا هم لطف کند، ولى از پیامبرش مى‏خواهد که دعا نماید. «قل ربّ زدنى علما» 16- در دعا از کلمه ربّ و ربوبیّت خدا استمداد کنیم. «ربّ زدنى علما» 17- جز خداوند، علم همه حتّى علم پیامبر محدود است. «ربّ زدنى علما» [ نظرات / امتیازها ]

این آیه اضافه مى‏کند: «پس بلند مرتبه است خداوندى که سلطان بر حقّ است» (فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ).

و از آنجا که گاه پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به خاطر عشق به فراگیرى قرآن و حفظ آن براى مردم به هنگام دریافت وحى عجله مى‏کرد و کاملا مهلت نمى‏داد تا جبرئیل سخن خود را تمام کند در دنباله این آیه چنین به او تذکر داده مى‏شود: «و نسبت به (تلاوت) قرآن عجله مکن پیش از آن که وحى آن بر تو تمام شود» (وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‏ إِلَیْکَ وَحْیُهُ).

«و بگو: پروردگارا! علم مرا افزون کن» (وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً).

جایى که پیامبر با آن علم سرشار و روح مملو از آگاهى مأمور باشد که تا پایان عمر، از خدا افزایش علم بطلبد، وظیفه دیگران کاملا روشن است، در حقیقت از نظر اسلام، علم هیچ حد و مرزى را نمى‏شناسد، افزون طلبى در بسیارى از امور مذموم است، ولى در علم ممدوح است، افراط بد است ولى افراط در علم معنى ندارد.

[ نظرات / امتیازها ]

این آیه اضافه مى‏کند: «پس بلند مرتبه است خداوندى که سلطان بر حقّ است» (فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ).
و از آنجا که گاه پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به خاطر عشق به فراگیرى قرآن و حفظ آن براى مردم به هنگام دریافت وحى عجله مى‏کرد و کاملا مهلت نمى‏داد تا جبرئیل سخن خود را تمام کند در دنباله این آیه چنین به او تذکر داده مى‏شود: «و نسبت به (تلاوت) قرآن عجله مکن پیش از آن که وحى آن بر تو تمام شود» (وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‏ إِلَیْکَ وَحْیُهُ).
«و بگو: پروردگارا! علم مرا افزون کن» (وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً).
جایى که پیامبر با آن علم سرشار و روح مملو از آگاهى مأمور باشد که تا پایان عمر، از خدا افزایش علم بطلبد، وظیفه دیگران کاملا روشن است، در حقیقت از نظر اسلام، علم هیچ حد و مرزى را نمى‏شناسد، افزون طلبى در بسیارى از امور مذموم است، ولى در علم ممدوح است، افراط بد است ولى افراط در علم معنى ندارد. [ نظرات / امتیازها ]

فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‌ إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً (114)
فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُ‌: پس متعالى است خداوند و منزه است از مماثلت مخلوقین در ذات و صفات و افعال. پادشاهى که نافذ است امر و نهى او سزاوار است به امیدوارى به وعده او و ترس از وعید او.
تبصره: آیه شریفه بیان فرماید که ذات یکتاى خداوندى شبیه و نظیر و مثل و مانند ندارد نه در ذات و نه در صفات، و تمامى موجودات محتاج هستند به خدا، و ذات سبحانى غنى بالذات است. و هر قادر و عالمى عاجز است از چیزى و جاهل است به چیزى، و آنچه را که عالم است قابل سهو و نسیان و زوال مى‌باشد، لکن ذات ذو الجلال همیشه عالم و قادر بوده و خواهد بود، و مالک‌دنیا و آخرت و سزاوار مالکیت و ملکیت، ذات یگانه حق است که فناء و زوال در پیشگاه جلالش راه ندارد.
وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ‌: و شتاب مکن به قرائت قرآن. مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‌ إِلَیْکَ وَحْیُهُ‌: پیش از آنکه ادا کرده شود به سوى تو وحى آن، یعنى عجله منما به تلاوت قرآن پیش از آنکه فارغ شود جبرئیل از ابلاغ آن. چون حضرت از شدت حرص و وحى و قرآن، با جبرئیل تلاوت مى‌نمود. آیه نازل شد که استعجال در تلقى وحى منما، یا تلاوت مکن قرآن را بر اصحاب خود تا آنکه مبین شود معانى آن، یا مبادرت مکن به قرآن پیش از آنکه ادا شود به سوى تو وحى.
تبصره: آیه شریفه دلالت دارد بر آنکه حضرت خاتم صلّى اللّه علیه و آله پیش از نزول قرآن بر آن سرور قرآن را مى‌دانست و نزول آن به توسط جبرئیل به جهت تعیین زمان حکم براى امت بود.
صدوق (رحمه اللّه) در رساله اعتقادیه فرماید: اعتقاد ما در این قرآن آنست که نازل شد در ماه رمضان در شب قدر تمام آن یکمرتبه به بیت المعمور، بعد بر پیغمبر در مدت بیست سال نازل شد، زیرا خداى عزّ و جلّ اعطا فرمود پیغمبر خود را علم تمام قرآن، پس از آن فرمود (وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‌ إِلَیْکَ وَحْیُهُ) و فرمود: (لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ) «1» وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً «2»: و بگو اى پروردگار من بیفزاى مرا دانش به احکام، یعنى مرا علمى بعد از علمى کرامت فرماى، یا مراد آنکه زیاد فرما دانش مرا به قرآن و معانى آن، یعنى نزول آیتى بعد از آیتى و سوره‌اى بعد سوره‌اى، یا زیاد فرما مرا علم به قصص انبیاء و منازل ایشان. در تفسیر لباب التنزیل نقل نموده که: امر نفرمود خداى تعالى حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را به طلب زیادتى در چیزى مگر در علم. و ابن مسعود وقتى این آیه را خواندى گفتى: (اللهمّ زدنى علما و ایمانا و یقینا).
«1» سوره قیامت، آیه 16 و 17.
«2» شرح عقائد الصدوق، شیخ مفید، چاپ تبریز، ص 57.
جلد 8 - صفحه 335
تنبیه: آیه شریفه اشعار است به فضیلت و شرافت علم دینى و طلب زیادتى آن به مرتبه‌اى که خداوند، حضرت نبوى را امر به دعاى زیادتى آن فرماید، و حدیث در ترغیب آن بسیار است، از جمله در خصال صدوق از حضرت باقر علیه السلام: کان علىّ بن الحسین علیه السّلام اذا جاءه طالب علم فقال: مرحبا بوصیّة رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله ثمّ یقول: انّ طالب العلم اذا خرج من منزله لم یضع رجلیه على رطب و لا یابس من الارض الّا سبّحت له الى الارضین السّابعة.
حضرت على بن الحسین علیه السلام وقتى طالب علمى خدمتش آمدى، فرمودى: مرحبا به کسى که وصیت فرموده رسول خدا به رعایت او، پس مى‌فرمود: طالب علم وقتى بیرون آید از منزلش، قدم نگذارد بر تر و خشکى از زمین، مگر که تسبیح کنند براى او تا زمین هفتم‌ «1».
این ثواب علم دینى و مشروط به اخلاص و عمل است. [ نظرات / امتیازها ]

فَتَعالَی‌ اللّه‌ُ المَلِک‌ُ الحَق‌ُّ وَ لا تَعجَل‌ بِالقُرآن‌ِ مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ یُقضی‌ إِلَیک‌َ وَحیُه‌ُ وَ قُل‌ رَب‌ِّ زِدنِی‌ عِلماً (114)
‌پس‌ بلند مرتبه‌ ‌است‌ اللّه‌ پادشاه‌ حق‌ ثابت‌ و تعجیل‌ مفرما بقرائت‌ قرآن‌ پیش‌ ‌از‌ آنکه‌ منقضی‌ شود بسوی‌ تو وحی‌ ‌آن‌ و بگو رب‌ّ ‌من‌ زیاد فرما مرا ‌از‌ علم‌.
(فَتَعالَی‌ اللّه‌ُ) ‌تعالی‌ الهی‌ ‌از‌ جمیع‌ جهات‌ ‌بر‌ جمیع‌ ممکنات‌ ‌است‌ ذاتا و صفة و فعلا.
ذاتا واجب‌ الوجود. ازلا و ابدا و ممکنات‌ ممکن‌ الوجود الحادث‌ ‌بعد‌ العدم‌ نیست‌ صرف‌ بودند هست‌ شدند، صفة صفات‌ عین‌ ذات‌ ‌غیر‌ متناهی‌ ‌لا‌ یزید و ‌لا‌ ینقص‌ و صفات‌ ممکنات‌ زائد ‌بر‌ ذات‌ و یزید و ینقص‌، و فعلا تمام‌ افعالش‌ ‌از‌ خلق‌ و رزق‌ و اماته‌ و احیاء و عزّت‌ و ذلّت‌ و افاضه صحت‌ و مرض‌ و غنا و فقر تماما موافق‌ حکمت‌ و مصلحت‌ و خالی‌ ‌از‌ ‌هر‌ عیب‌ و نقص‌ ‌است‌.
(المَلِک‌ُ الحَق‌ُّ) مالک‌ الملوک‌ الثابت‌ الذی‌ ‌لا‌ یزول‌ بخلاف‌ ممکنات‌ ‌که‌ مالکیت‌ و سلطنت‌ و عزت‌ و غنی‌ و صحّت‌ ‌آنها‌ تمام‌ عرضی‌ ‌است‌ و موقتی‌ و ‌در‌ معرض‌ زوال‌ و فناء ‌است‌.
(وَ لا تَعجَل‌ بِالقُرآن‌ِ مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ یُقضی‌ إِلَیک‌َ وَحیُه‌ُ) وجوهی‌ مفسرین‌ گفتند ‌در‌ معنای‌ ‌اینکه‌ جمله‌ ‌که‌ تماما باطل‌ و ‌از‌ نقل‌ ‌آنها‌ خودداری‌ می‌کنم‌، و ‌ما ‌در‌ مجلّد اوّل‌ ‌در‌ بیان‌ مقدمات‌ ده‌گانه‌ گفتار نهم‌ مراتب‌ نزول‌ قرآن‌ ‌را‌ متذکر شده‌ایم‌ و مرتبه‌ اوّل‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌در‌ عالم‌ انوار ‌بر‌ نور مقدس‌ محمّدی‌ صلّی‌ اللّه‌ ‌علیه‌ و ‌سلّم‌ دانسته‌ و لوح‌ محفوظ و ام‌ّ الکتاب‌ ‌را‌ ‌بر‌ همین‌ معنای‌ نور مقدس‌ ‌او‌ اشاره‌ کرده‌ایم‌ و آیه شریفه‌ (وَ إِنَّک‌َ لَتُلَقَّی‌ القُرآن‌َ مِن‌ لَدُن‌ حَکِیم‌ٍ عَلِیم‌ٍ) نمل‌ آیه 6 ‌بر‌ همین‌ معنی‌ اشاره‌ دارد ‌که‌ بدون‌ واسطه ملک‌ تلقی‌ فرموده‌ سپس‌ ‌بر‌ انوار مقدسه ائمه‌ اطهار نازل‌ ‌شده‌ و آیه شریفه‌ (إِنَّه‌ُ لَقُرآن‌ٌ کَرِیم‌ٌ فِی‌ کِتاب‌ٍ مَکنُون‌ٍ لا یَمَسُّه‌ُ إِلَّا المُطَهَّرُون‌َ) واقعه‌ آیه 77 و 78 و 79 ‌بر‌ ‌اینکه‌ معنی‌ حمل‌ ‌شده‌ و شاهد ‌بر‌ ‌اینکه‌ دعوی‌ آنکه‌ دارد امیر‌-‌ المؤمنین‌ ‌علیه‌ ‌السلام‌ روز اوّل‌ ولادتش‌ سوره مبارکه (قَد أَفلَح‌َ المُؤمِنُون‌َ) ‌را‌ خدمت‌ پیغمبر قرائت‌ کرد و حضرت‌ فرمود:
(‌قد‌ افلحوا بک‌ ‌ یا ‌ ‌علی‌)
قبل‌ ‌از‌ بعثت‌حضرتش‌ ‌به‌ 13 سال‌ بناء ‌علی‌ ‌هذا‌ معنای‌ ‌اینکه‌ جمله‌ بخوبی‌ واضح‌ میشود ‌که‌ پیش‌ ‌از‌ آنکه‌ جبرئیل‌ نازل‌ کند تعجیل‌ ‌در‌ قرائت‌ ‌آن‌ نکن‌ و احتیاج‌ باین‌ تأویلات‌ مفسّرین‌ نداریم‌ ‌که‌ ‌با‌ جبرئیل‌ جمله‌ جمله‌ قرائت‌ میکرد فرمود صبر کن‌ ‌تا‌ وحی‌ منقضی‌ و تمام‌ شود زیرا بسا جمله‌های‌ ‌بعد‌ قرینه صارفه‌ ‌از‌ ظواهر بعضی‌ جملات‌ قبل‌ میشود ‌ یا ‌ ‌پس‌ ‌از‌ وحی‌ تدبّر نماید و تأمل‌ کند ‌به‌ حقایق‌ آیات‌ ‌ یا ‌ تاویلات‌ دیگر (اشکال‌) سر ‌اینکه‌ نهی‌ چه‌ بوده‌! (جواب‌) ‌برای‌ صدق‌ آیه شریفه‌ (وَ إِنَّه‌ُ لَتَنزِیل‌ُ رَب‌ِّ العالَمِین‌َ نَزَل‌َ بِه‌ِ الرُّوح‌ُ الأَمِین‌ُ عَلی‌ قَلبِک‌َ لِتَکُون‌َ مِن‌َ المُنذِرِین‌َ) شعراء آیه 192‌-‌ 194 و ممکن‌ ‌است‌ سرّش‌ ‌اینکه‌ ‌باشد‌ ‌که‌ قرآن‌ مجید دو مرتبه‌ نازل‌ ‌شده‌ یک‌ مرتبه‌ جملة واحدة ‌در‌ شهر رمضان‌ ‌در‌ لیلة القدر ‌که‌ میفرماید: (شَهرُ رَمَضان‌َ الَّذِی‌ أُنزِل‌َ فِیه‌ِ القُرآن‌ُ) بقره‌ ‌آیه‌ 181 و میفرماید: (إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِی‌ لَیلَةِ القَدرِ) آیه 1 و یک‌ مرتبه‌ تدریجا ‌از‌ اول‌ بعثت‌ ‌تا‌ حین‌ وفات‌ و رحلت‌ حضرت‌ و ممکن‌ ‌است‌ حکمت‌های‌ دیگری‌ داشته‌ ‌باشد‌.
(وَ قُل‌ رَب‌ِّ زِدنِی‌ عِلماً) حضرتش‌ و ‌لو‌ عالم‌ ‌بما‌ ‌کان‌ و ‌ما ‌یکون‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌در‌ دعاء ندبه‌
(و علّمته‌ علم‌ ‌ما ‌کان‌ و ‌ما ‌یکون‌ ‌الی‌ انقضاء خلقه‌)
لکن‌ بالاخره‌ محدود ‌است‌ و علم‌ الهی‌ ‌غیر‌ محدود و نسبت‌ محدود بغیر محدود ‌اگر‌ بگویی‌ مثل‌ قطره‌ ‌است‌ نسبت‌ بدریا غلط گفته‌ای‌. زیرا دریا ‌هم‌ محدود ‌است‌. [ نظرات / امتیازها ]

فَتَعٰالَى اَللّٰهُ اَلْمَلِکُ اَلْحَقُّ ؛ این جمله تعظیمى است براى خداوند سبحان و به این منظور بیان شده که بندگان خدا از اوامر و نواهى و وعیدها و وعده ها و آنچه امور ملکوتى او بر آن جارى است، به او توجّه کنند، و پس از یاد آورى قرآن و نازل کردن آن، به مناسبت، فرموده است: و لا تعجل بالقرآن، اى پیامبر صلى اللّٰه علیه و آله موقعى که جبرئیل وحى را به تو تلقین مى کند، پیش از آن که او از قرائت آن فارغ شود تو، به تلاوت آن مشتاب و همراه او نیز آن رتا مخوان در جاى دیگر فرموده است: لاٰ تُحَرِّکْ بِهِ لِسٰانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ، «اى پیامبر در حال وحى، شتابان زبان به قرائت قرآن مگشاى » (قیامت 17) بعضى گفته اند: معنایش این است: اى پیامبر صلى اللّٰه علیه و اله تا معانى قرآن براى خودت روشن نشده در خواندن آن براى اصحابت شتاب مکن، و از خداى سبحان بخواه که بر علمت بیفزاید « وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً و بگو» پروردگارا دانش مرا افزون فرما [ نظرات / امتیازها ]

فَتَعٰالَى اَللّٰهُ اَلْمَلِکُ اَلْحَقُّ وَ لاٰ تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضىٰ إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً قسمت اول مربوط به مطالب قبل است یعنى بلند مرتبه است اللّٰه که فرمانرواى حق است و این چنین مطلب حق و قانع کننده بیان مى دارد و پیامبران مى فرستد و هدایت مى کنند و مى میراند و زنده مى کند و همه به او خاضع هستند منظور از وَ لاٰ تَعْجَلْ شاید آن باشد که در مقدمۀ تفسیر گفته ایم که آن حضرت با نزول اولى و دفعى، همه قرآن را مى دانست ولى اگر خود ادا مى کرد در قالب اعجاز بیان نمى شد، لذا خدا فرماید: پیش از آنکه جبرئیل بخواند تو در خواندن آن عجله نکن، در این صورت مراد از «القرآن» همان مقدار است که بنا بود جبرئیل در هر دفعه بخواند، مؤید این جملۀ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً که به آنچه مى دانى قناعت مکن بلکه علم دیگرى را که همان اداى مطلب در قالب اعجاز است از خدا بطلب در تفسیر برهان و غیره نقل شده: آن حضرت پیش از آنکه جبرئیل آیه را تمام کند شروع بخواندن آن مى کرد که مبادا از یادش فراموش شود ولى از این کار نهى شد در خصال صدوق از امیر المؤمنین صلوات اللّٰه علیه نقل شده: که از وى از داناترین مردم سؤال شد فرمود: آن کسى است که علم مردم را به علم خود اضافه کند: « قال من جمع علم الناس الى علمه» [ نظرات / امتیازها ]

فَتَعٰالَى اَللّٰهُ اَلْمَلِکُ اَلْحَقُّ وَ لاٰ تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضىٰ إِلَیْکَ وَحْیُهُ بزرگ و بزرگوار است خدایى که پادشاه و مالک حقّ است و سلطنت و پادشاهى مخصوص به او است و برتر است صفات او از صفات مخلوق اى رسول اکرم صلى اللّٰه علیه و آله و سلّم پیش ازآنکه وحى بتوسط رسول وحى تمام شود عجله نکن در فراگرفتن آن گویند وقتى جبرئیل امین براى حضرتش وحى مى رسانید براى اینکه مبادا بعضى از آن را فراموش نماید با جبرئیل مى خواند این است که به او خطاب مى رسد در فراگرفتن آن عجله مکن،و بقولى مقصود این است که پیش از تمام شدن وحى بر اصحاب خود آیات را مخوان تا وقتى که وحى تمام گردد و یا اینکه سؤال نکن انزال قرآن را پیش ازآنکه به تو بفرستیم وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً و بخوان پروردگار خود را و از او طلب نما و بگو پروردگار من علم مرا زیاد گردان،آرى خداوند بانسان قوّه اى کرامت نموده که هر قدر در علم و دانش و کمال و فضیلت بالا رود باز قابل زیادتى است و حدّ یقف ندارد اینست که بااینکه آن شخص اوّل عالم امکان بود که جامع تمام فضائل و کمالات بوده باز به وى خطاب مى رسد که از پروردگار خود طلب زیادتى علم نما و همین است معنى قوله تعالى وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ [ نظرات / امتیازها ]