توضیح : کلمه «مستضعفین» عطف شده بر موضع لفظ «الله»، و به آیه این معنا را می‏دهد: که چرا در راه خدا نمی‏رزمید و چرا در راه نجات مستضعفین نمی‏جنگید ، و این آیه شریفه نیز تحریکی دیگر است بر قتال ، که با تعبیر استفهام انجام شده ، استفهامی که به یاد شنونده می‏آورد که قتالشان قتال در راه خدا است ، و فراموش نکنند ، که در چنین قتالی هدف زندگی سعیدشان تامین می‏شود ، چون در زندگی سعیده هیچ آرزو و هدفی جز رضوان خدا ، و هیچ سعادتی پرمحتواتر از قرب به خدا نیست ، و به یاد داشته باشند که قتالشان قتال در راه مردم و زنان و کودکانی است که به دست غداران روزگار به استضعاف کشیده شده‏اند .
و بنا بر این در این آیه شریفه تحریک و تهییجی است برای تمامی مؤمنین ، چه آنهایی که ایمانشان خالص است و چه آنهایی که ایمانشان ضعیف و ناخالص است ، اما آنهایی که ایمانشان خالص و دلهایشان پاک است ، برای به حرکت در آمدنشان به سوی قتال همان یاد خدای عز و جل کافی است ، تا برای اقامه حق ، و لبیک گفتن به ندای پروردگارشان ، و اجابت دعوت داعی او ، به پا خیزند ، و اما آنهایی که ایمانشان ناخالص است ، اگر یاد خدا تکانشان داد که هیچ ، و اگر یاد خدا کافی نبود این معنا تکانشان می‏دهد که اولا این قتالشان قتال در راه خدا است ، و ثانیا قتال در راه نجات مشتی مردم ناتوان است ، که به دست کفار استضعاف شده‏اند ، و خلاصه کلام این که آیه شریفه به این دسته از مردم می‏فرماید اگر ایمان به خدایتان ضعیف است ، حداقل غیرت و تعصب که دارید ، و همین غیرت و تعصب اقتضا می‏کند از جای برخیزید و شر دشمن را از سر یک مشت زن و بچه و مردان ضعیف کوتاه کنید.
آری اسلام هر چند که هر سبب و نسبی را در برابر ایمان هیچ و پوچ دانسته، لیکن در عین حال همین هیچ و پوچ را در ظرف ایمان معتبر شمرده، بنا بر این بر هر فرد مسلمان واجب است که به خاطر برادران مسلمانش که سبب ایمان بین وی و آنان برادری برقرار ساخته، و نیز به خاطر برادران تنی و سایر خویشاوندانش از زن و مرد و ذراری - در صورتی که مسلمان باشند - فداکاری کند، و غیرت به خرج دهد ، که اگر چین کند مستضعفین از خویشاوندان خود را نجات دهد ، همین عمل نیز بالاخره سبیل الله خواهد شد، نه این که در مقابل سبیل الله عنوانی دیگر داشته باشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : و نیز در تعبیر از استغاثه طایفه مستضعف، با این که مى‏توانست بفرماید: فریاد مى‏زدند، که هان اى مردم بامروت، و یا اى قوم، و یا اى بستگان، و یا اى کسانى که خود را مرد مى‏دانید، آخر به فریاد ما برسید، چنین نفرمود بلکه زیباترین لفظ و بهترین عبارت را آورد، و آن این است که از آنان حکایت کرد که به جاى مردم پروردگار خود را خواندند، و به درگاه مولاى حقیقیشان پناه بردند، و عرضه داشتند: پروردگارا ما را از این قریه که اهلش ستمکارند بیرون کن آن گاه به طور اشاره عرض کردند، خدایا به دست رسولت و مؤمنین به وى که در راه تو جهاد مى‏کنند ما را نجات بده: «وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیراً»، و از این مناجاتشان فهمیده مى‏شود، از خدا تمناى ولى و یاورى کرده‏اند، اما راضى نشدند خود آن ولى را صدا بزنند، بلکه از پروردگارشان خواسته‏اند ولى و نصیرى به یاریشان بفرستد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : در آیه‏ای که گذشت همان طور که اشاره کردیم همه مؤمنین یعنی آنهایی که واقعا مؤمنند و آنهایی که ایمانی مستعار دارند را تحریک می‏کرد برای قتال با دشمنان ، و غیرت و تعصب آنان را به هیجان می‏آورد ، و این کاری است که هر مربی و رهبری با مردم خود می‏کند ، و لیکن خواننده محترم اگر آیه شریفه را به دقت در نظر بگیرد و آنگاه رفتاری که خود ما به عنوان یک موجود طبیعی و به حکم آن چه طبیعت اقتضا می‏کند عمل می‏کنیم مقایسه کند ، آن وقت ادبی از قرآن می‏بیند که به راستی شگفت‏آور است.
توضیح این که جای هیچ تردیدی نیست که در ساختمان بدنی و روحی انسان چیزی به کار رفته ، که آدمی را در مواقعی که احساس کند دیگران به منافع او تجاوز می‏کنند ، و رعایت احترام مقدسات ( مثلا اطفال و ناموس ) او را نمی‏کنند ، و یا در صددند آبروی او را بریزند ، و خاندان او را هتک نمایند ، و یا کاری دیگر از این قبیل بکنند وادار به دفاع می‏سازد ، و این لزوم دفاع از خود و از متعلقات خود حکمی است که فطرت به گردن بشر انداخته ، و به وی الهام کرده ، چیزی که هست بکار بردن این نیرو ، و یا بگو اطاعت از این حکم فطرت دو جور انجام می‏شود ، یکی به نحو شایسته و آن این است که هم بکاربستنت به نحو شایسته و حق باشد و هم برای حفظ حق خود باشد ، نه حفظ باطلت ، و دیگری بنحو ناشایست و مذموم و آن این است که هم بکاربستنت به نحو باطل باشد ، و هم برای حفظ باطل شد ، که معلوم است در این صورت چه فساد و شقاوتی در پی دارد ، و چقدر نظام امور زندگی را به هم می‏زند .
اسلام مساله غیرت و تعصب را باطل معرفی نکرده بلکه اصل آن را حفظ نموده ، زیرا غیرت ریشه در فطرت انسان دارد ، و اسلام هم دین فطرت است ، ولی در جزئیات آن دخالت کرده است ، و فرموده آن قدر از غیرت و تعصب که مطابق با فطرت است ، حق است ، و شاخ و برگی که اقوام به آن داده‏اند ، باطل است ، این اولا ، و در ثانی همین ودیعه فطری را یعنی غیرت و تعصب را از هر سویی به سوی خدای تعالی برگردانیده ، و سپس موارد بسیاری که دارد همه را در یک قالب ریخت ، و آن قالب عبارت است از توحید ، مثلا یکی از موارد تعصب ، تعصب در باره مردان است ، که زنان در باره آنان تعصب می‏ورزند ، یکی دیگر در باره زنان است ، که مردان نسبت به آنان غیرت و تعصب به خرج می‏دهند ، یکی دیگر در باره اطفال و کودکان ، و به طور کلی فرزندان است ، که پدران و مادران در باره آنان تعصب می‏ورزند ، همه اینها را رنگ توحید داد ، به این معنا که هر جا تعصب ورزیدن ، خداپسند باشد ، باید تعصب ورزید ، هر جا نباشد نباید اعمال کرد ، پس اسلام اصل تعصب و غیرت را که حکمی است فطری تایید می‏کند ، ولی در عین حال آن را از شوائب هوا و هوس‏ها ، و اهداف فاسد و شیطانی پاک ، و در همه موارد صاف می‏کند ، و همه را به صورت یک شریعت انسانی در می‏آورد ، تا انسان‏ها هم راه فطرتشان را رفته باشند ، و هم دچار ظلمت تناقض و یک بام و دو هوایی نگشته مواردش با یکدیگر توافق و تسالم داشته باشند ، پس آنچه اسلام بشر را به سوی آن می‏خواند ، و آن را مشروع می‏داند ، در بین موارد و اطرافش تناقض و تضادی نیست ، بلکه همه در این جهت مشترکند ، که از شؤون توحید به شمار می‏روند ، و همه مواردش این عنوان را دارند ، که پیروی حق و متابعت از آنند ، در نتیجه همه احکام آن قوانینی کلی و دائمی و ثابت شده‏اند، (به طوری که از هر مسلمان آگاه بپرسی تعصب ورزیدن نسبت به خویشاوندان کافر و دشمن دین چطور است ؟ جوابش منفی ، و از هر کس بپرسی تعصب ورزیدن نسبت به مسلمانی بیگانه ولی پیرو حق چگونه است ؟ جوابش مثبت است ، از هر مسلمانی بپرسی غیرت ورزیدن نسبت به رفتار داماد با دخترت ، و نسبت به رفتار پسرت با همسرش چطور است ، جواب می‏دهد در هر دو مورد اگر غیرت ورزیدن مایه خشنودی خدا است صحیح است ، و اگر پیروی هوای نفس است باطل است). [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 257 حدیث 193) روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]