(فالق الاصباح و جعل اللیل سکنا و الشمس و القمر حسبانا ذلک تقدیر العزیز العلیم ):(شکافنده صبحدم است که شب را مایه آرامش و خورشید وماه را وسیله حساب کردن زمان قرار داد،این نظم و سنجش خداوند عزیز وداناست )، پس خدای متعال آن عزیز مقتدر و دانایی است که صبح را از درون شب می شکافد و خارج می کند و نیز شب را وسیله سکون و مایه آرامش قرارداده و حرکت ماه وخورشید را که باعث پدید آمدن شب و روز و ماه و سال می گردد تقدیر نموده است و نظم و انتظام این موارد باعث گردش زندگی و نظام حیات گشته است و خداست آن غالب دانایی که هیچ قدرتی نمی تواند بر قدرت او غلبه پیدا کند و نمی تواند کوچکترین تأثیری در تباه ساختن تدبیر او داشته باشد و اوست که به کوچکترین چیزی از مصالح ملک خود جاهل نیست و لذامملکت او هرگز دچار تباهی و انهدام نمی گردد. [ نظرات / امتیازها ]

آنچه در روز و شب همواره به چشم مى‏خورد آفتاب و ماه است که همواره طلوع و غروب مى‏کنند و طلوع و غروب آنها به روشنى و براى همه کس مشهود است. از این جهت خداوند در این آیه آفتاب و ماه را وسیله‏اى براى حساب کردن معرفى مى‏کند و این در کنار سایر آثار و فواید این دو شیئى نورانى است که بعضى از آنها را مى‏دانیم و بعضى را نمى‏دانیم.
البته آفرینش آفتاب و ماه و سیر آنها در آسمان، خود از روى حساب و نظم دقیق است، ولى به نظر مى‏رسد که منظور آیه بیان این معناست که شما به وسیله آفتاب و ماه، حساب روزها و شبها و ماهها و سالها را به دست مى‏آورید و این در زندگى بسیار مهم است [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 626 و ص: 627
(آیه 96)- در این آیه به سه نعمت از نعمتهاى جوّى و آسمانى اشاره شده است. نخست مى‏گوید:
«خداوند شکافنده صبح است» (فالِقُ الْإِصْباحِ).
قرآن در اینجا روى مسأله صبح تکیه مى‏کند که یکى از نعمتهاى بزرگ پروردگار است زیرا مى‏دانیم این پدیده آسمانى نتیجه وجود جوّ زمین (یعنى قشر ضخیم هوا که دور تا دور این کره را پوشانیده) مى‏باشد، اگر اطراف کره زمین همانند کره ماه جوّى وجود نداشت نه بین الطلوعین و فلق وجود داشت و نه سپیدى آغاز شب و شفق، اما وجود جوّ زمین و فاصله‏اى که در میان تاریکى شب، و روشنایى روز به هنگام طلوع و غروب آفتاب قرار دارد، انسان را تدریجا براى پذیرا شدن هر یک از این دو پدیده متضاد آماده مى‏سازد، و انتقال از نور به ظلمت و از ظلمت به نور، به صورت تدریجى و ملایم و کاملا مطبوع و قابل تحمل انجام مى‏گردد.
ولى براى این که تصور نشود شکافتن صبح دلیل این است که تاریکى و ظلمت شب، چیز نامطلوب و یا مجازات و سلب نعمت است بلافاصله مى‏فرماید: خداوند «شب را مایه آرامش قرار داد» (وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً).
این موضوع مسلم است که انسان در برابر نور و روشنایى تمایل به تلاش و کوشش دارد، جریان خون متوجه سطح بدن مى‏شود، و تمام سلولها آماده فعالیت مى‏گردند، و به همین دلیل خواب در برابر نور چندان آرام‏بخش نیست.
ولى هر قدر محیط تاریک بوده باشد خواب عمیقتر و آرام‏بخش‏تر است، زیرا در تاریکى، خون متوجه درون بدن مى‏گردد و بطور کلى سلولها در یک آرامى و استراحت فرو مى‏روند، به همین دلیل در جهان طبیعت نه تنها حیوانات، بلکه گیاهان نیز به هنگام تاریکى شب به خواب فرو مى‏روند و با نخستین اشعه صبحگاهان جنب و جوش و فعالیت را شروع مى‏کنند، به عکس دنیاى ماشینى که شب را تا بعد از نیمه بیدار مى‏مانند، و روز را تا مدت زیادى بعد از طلوع آفتاب در خواب فرو مى‏روند، و نشاط و سلامت خود را از دست مى‏دهند.
سپس اشاره به سومین نعمت و نشانه عظمت خود کرده، مى‏گوید: «و خورشید و ماه را وسیله حساب در زندگى شما قرار داد» (وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً).
این موضوع بسیار جالب توجه است که میلیونها سال کره زمین به دور خورشید، و ماه به دور زمین گردش مى‏کند، و این گردش به قدرى حساب شده است که حتى لحظه‏اى پس و پیش نمى‏شود، و این ممکن نیست مگر در سایه یک علم و قدرت بى‏انتها که هم طرح آن را بریزد و هم آن را دقیقا اجرا کند.
و لذا در پایان آیه مى‏گوید: «این اندازه‏گیرى خداوندى است که هم توانا است و هم دانا» (ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(الإصباح ) مصدر سمی به الصبح . و قرأ الحسن بفتح الهمزة جمع صباح و أنشد قوله : أتمنی رباحا و بنی رباح تناسخ الإمساء و الإصباح بالکسر و الفتح مصدرین ، و جمع مساء و صباح . فإن قلت : فما معنی فلق الصبح ، و الظلمة هی التی تنفلق عن الصبح ، کما قال : تردت به ثم انفری عن أدیمها تفری لیل عن بیاض نهار قلت : فیه و جهان ، أحدهما : أن یراد فالق ظلمة الإصباح ، و هی الغبش فی آخر اللیل ، و مقتضاه الذی یلی الصبح . و الثانی : أن یراد فالق الإصباح الذی هو عمود الفجر عن بیاض النهار و إسفاره و قالوا : انشق عمود الفجر و انصدع الفجر . وسموا الفجر فلقا بمعنی مفلوق . و قال الطائی : و أزرق الفجر یبدو قبل أبیضه و أول الغیث قطر ثم ینسکب و قرئ : فالق الإصباح ، و جاعل اللیل سکنا ، بالنصب علی المدح . و قرأ النخعی : فلق الإصباح و جعل اللیل . السکن : ما یسکن إلیه الرجل و یطمئن استئناسا به و استرواحا إلیه ، من زوج أو حبیب . و منه قیل للنار : سکن ، لأنه یستأنس بها . ألا تراهم سموها المؤنسة ، و اللیل یطمئن إلیه التعب بالنهار لاستراحته فیه و جمامه . و یجوز أن یراد : و جعل اللیل مسکونا فیه من قوله لتسکنوا فیه (و الشمس و القمر) قرئا بالحرکات الثلاث ، فالنصب علی إضمار فعل دل علیه جاعل اللیل ، أی و جعل الشمس و القمر حسبانا . أو یعطفان علی محل اللیل . فإن قلت کیف یکون للیل محل و الإضافة حقیقیة ، لأن اسم الفاعل المضاف إلیه فی معنی المضی ، و لا تقول : زید ضارب عمرا أمس ؟ قلت : ما هو فی معنی المضی ، و إنما هو دال علی جعل مستمر فی الأزمنة المختلفة ، و کذلک فالق الحب ، و فالق الإصباح ، کما تقول : الله قادر عالم ، فلا تقصد زمانا دون زمان ، و الجر عطف علی لفظ اللیل ، و الرفع علی الابتداء ، و الخبر محذوف تقدیره : و الشمس و القمر مجعولان حسبانا ، أو محسوبان حسبانا . و معنی جعل الشمس و القمر حسبانا : جعلهما علمی حسبان ، لأن حساب الأوقات یعلم بدورهما و سیرهما . و الحسبان بالضم : مصدر حسب ، کما أن الحسبان بالکسر مصدر حسب . و نظیره الکفران و الشکران (ذلک ) إشارة إلی جعلهما حسبانا ، أی ذلک التسییر بالحساب المعلوم (تقدیر العزیز) الذی قهرهما و سخرهما (العلیم ) بتدبیرهما و تدویرهما . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«اِصباح» هم به معناى صبح است، هم به معناى سپرى کردن شب و وارد صبح شدن، امّا در اینجا مراد، هنگام دمیدن سپیده‏ى صبح است. در آیه‏ى قبل، سه نشانه از قدرت خداوند در زمین مطرح شد، در این آیه نشانه‏هایى از قدرت الهى در آسمان‏ها آمده است. شب و روز دو نشانه از قدرت الهى است که به واسطه‏ى گردش منظّم خورشید و ماه پدید مى‏آیند. شب، براى استراحت است و از کار و تلاش و سفر در شب، نکوهش شده است. <420> (از اینکه در این آیه، شب عامل سکون و آرامش شمرده شده، معلوم مى‏شود صبح براى کار و تلاش است.) امام رضا علیه السلام فرمود: ازدواج را در شب قرار دهید، چون شب و همسر، هر دو وسیله‏ى سکون و آرامش انسانند. <421> 1- پیدایش شب و روز، نیاز به قدرت و دانش دارد که این کار را با تقدیر و اندازه‏گیرى دقیق انجام دهد. «فالق الاصباح...تقدیر العزیز العلیم» 2- خورشید و ماه، وسیله‏ى نظم و حسابرسى و برنامه‏ریزى است. <422> «حسباناً» 3- برنامه‏ریزى دقیق واجراى کامل، نیاز به علم وقدرت دارد. «تقدیر العزیز العلیم» 4- تفکّر در نظم دقیق کرات آسمانى، راه خداشناسى است. «انّى تؤفکون...فالق الاصباح...» [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 96)- در این آیه به سه نعمت از نعمتهاى جوّى و آسمانى اشاره شده برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 626

است. نخست مى‏گوید: «خداوند شکافنده صبح است» (فالِقُ الْإِصْباحِ).

قرآن در اینجا روى مسأله صبح تکیه مى‏کند که یکى از نعمتهاى بزرگ پروردگار است زیرا مى‏دانیم این پدیده آسمانى نتیجه وجود جوّ زمین (یعنى قشر ضخیم هوا که دور تا دور این کره را پوشانیده) مى‏باشد، اگر اطراف کره زمین همانند کره ماه جوّى وجود نداشت نه بین الطلوعین و فلق وجود داشت و نه سپیدى آغاز شب و شفق، اما وجود جوّ زمین و فاصله‏اى که در میان تاریکى شب، و روشنایى روز به هنگام طلوع و غروب آفتاب قرار دارد، انسان را تدریجا براى پذیرا شدن هر یک از این دو پدیده متضاد آماده مى‏سازد، و انتقال از نور به ظلمت و از ظلمت به نور، به صورت تدریجى و ملایم و کاملا مطبوع و قابل تحمل انجام مى‏گردد.

ولى براى این که تصور نشود شکافتن صبح دلیل این است که تاریکى و ظلمت شب، چیز نامطلوب و یا مجازات و سلب نعمت است بلافاصله مى‏فرماید: خداوند «شب را مایه آرامش قرار داد» (وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً).

این موضوع مسلم است که انسان در برابر نور و روشنایى تمایل به تلاش و کوشش دارد، جریان خون متوجه سطح بدن مى‏شود، و تمام سلولها آماده فعالیت مى‏گردند، و به همین دلیل خواب در برابر نور چندان آرام‏بخش نیست.

ولى هر قدر محیط تاریک بوده باشد خواب عمیقتر و آرام‏بخش‏تر است، زیرا در تاریکى، خون متوجه درون بدن مى‏گردد و بطور کلى سلولها در یک آرامى و استراحت فرو مى‏روند، به همین دلیل در جهان طبیعت نه تنها حیوانات، بلکه گیاهان نیز به هنگام تاریکى شب به خواب فرو مى‏روند و با نخستین اشعه صبحگاهان جنب و جوش و فعالیت را شروع مى‏کنند، به عکس دنیاى ماشینى که شب را تا بعد از نیمه بیدار مى‏مانند، و روز را تا مدت زیادى بعد از طلوع آفتاب در خواب فرو مى‏روند، و نشاط و سلامت خود را از دست مى‏دهند.

سپس اشاره به سومین نعمت و نشانه عظمت خود کرده، مى‏گوید: «و خورشید و ماه را وسیله حساب در زندگى شما قرار داد» (وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً).

این موضوع بسیار جالب توجه است که میلیونها سال کره زمین به دور برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 627

خورشید، و ماه به دور زمین گردش مى‏کند، و این گردش به قدرى حساب شده است که حتى لحظه‏اى پس و پیش نمى‏شود، و این ممکن نیست مگر در سایه یک علم و قدرت بى‏انتها که هم طرح آن را بریزد و هم آن را دقیقا اجرا کند.

و لذا در پایان آیه مى‏گوید: «این اندازه‏گیرى خداوندى است که هم توانا است و هم دانا» (ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ).

[ نظرات / امتیازها ]

1- پیدایش شب و روز، نیاز به قدرت و دانش دارد که این کار را با تقدیر و اندازه‏گیرى دقیق انجام دهد. «فالق الاصباح...تقدیر العزیز العلیم»
2- خورشید و ماه، وسیله‏ى نظم و حسابرسى و برنامه‏ریزى است. [422] «حسباناً»
3- برنامه‏ریزى دقیق واجراى کامل، نیاز به علم وقدرت دارد. «تقدیر العزیز العلیم»
4- تفکّر در نظم دقیق کرات آسمانى، راه خداشناسى است. «انّى تؤفکون...فالق الاصباح...»

--------------------------------------------------------------------------------
422) شاید از اینکه ماه و خورشید، وسیله‏ى حساب در این آیه شمرده شده، بتوان استفاده کرد که هم سال شمسى معتبر است، هم سال قمرى. و شاید رمز حساب ونظم دقیق یک‏پارچه باشد، نظیر »زید عدل« که زید را به تمامه عادل مى‏داند.
[ نظرات / امتیازها ]

(اصباح) - به کسر همزه - به معناى صبح و در اصل مصدر است، و (سکن) به معناى هر چیزى است که مایه سکونت و آرامش باشد، و (حسبان) جمع حساب و به قول بعضى مصدر (حسب حسابا) است، و جمله (جعل اللیل سکنا) عطف است بر جمله (فالق الاصباح). و اگر کسى بگوید جمله دومى که جمله فعلیه است چگونه عطف مى شود بر جمله اولى که جمله اى است اسمیه، در جواب مى گوییم : هر جا که مثل آیه مورد بحث جمله اسمیه معناى فعل را داشته باشد عطف جمله فعلیه به آن اشکال ندارد، البته بعضى از قراء جمله اولى را هم اسمیه گرفته و (جعل) را (جاعل) قرائت کرده اند.

و چون در شکافتن صبح و موقع استراحت قرار دادن شب و همچنین حرکت ماه و خورشید که باعث پدید آمدن شب و روز و ماه و سال مى گردد، تقدیر عجیبى به کار رفته و در نتیجه این تقدیر موجب انتظام نظام معاش انسان و مرتب شدن زندگى او شده، لذا در ذیل آیه فرموده (ذلک تقدیر العزیز العلیم ) و با بیان این جمله مى فهماند که خداى تعالى آن عزیز و مقتدرى است که هیچ قدرتى بر قدرت او نمى تواند غالب شود تا کوچک ترین اثرى در تباه ساختن تدبیر او داشته باشد، و نیز خداى تعالى آن دانایى است که به کوچک ترین چیزى از مصالح مملکت خود جاهل نیست تا مانند سایر کشورداران نظام مملکتش دچار تباهى شده و دوام پیدا نکند. [ نظرات / امتیازها ]

فٰالِقُ اَلْإِصْبٰاحِ :شکافندۀ عمود صبح است از تاریکى شب و سفیدى روز

و یا برندۀ تاریکى شب و آورندۀ روشنائى روز است به قدرت کامله و حکمت شامله وَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً :و مقرر فرموده شب را محل و زمان سکونت و آرامگاه که از رحمت حرکات و مشتقات روز بیاسائید

در نهج البلاغه امیرالمؤمنین علیه السّلام فرماید: و سیر نکن اول شب به درستى که خداى تعالى قرار داد شب را زمان ایستادن نه کوچ کردن، آسایش کند در او بدن تو و راحت شود پشت تو از زحمت روز در کافى از حضرت باقر علیه السّلام مروى است که راحت کن در شب، پس به درستى که خدا قرار داد آن را زمان سکونت و نیز مروى است: طلب نکنید حوائج را در شب، پس به درستى که او مظلم است 2 «3» در کافى حضرت زین العابدین علیه السّلام امر مى فرماید غلامان را که ذبح نکنند تا طلوع فجر، و مى فرمود: خداى تعالى شب را زمان سکونت هر شىء قرار داده وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ حُسْبٰاناً :و قرار داد آفتاب و ماه را نشانه هاى اوقات، یا معنى آنکه آنها را ادوار مختلفه و سیر متتابعه داد تا شهور و سنین بدانها متعین گردد و اوقات امور دینیه و دنیویه آن دانسته شود، پس مدار شمس و قمر بر حسبان باشد ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ :این امر سیر و تدبیر شمس و قمر براى حساب معلوم تقدیر خداوندى است غالب که حکم او بر وجه مخصوص بر همه جارى است دانا در تدبیر مملکت خود، و مصالح خلق به تدبیر شمس و قمر هریک در مستقر خود

تنبیه حق تعالى در آیۀ شریفه تنبیه فرماید بندگان را به نعمت عظیمۀ خود و فرماید: منم ذات مقدسى که براى طلب معاش بندگان از میان تاریکى، عمود صبح زود بشکافم و جهان تاریک را روشن گردانم تا هرکس رو به مقصد و به وجه معیشت خود قدم زند و به جهت سیر نیرین حفظ اوقات و حساب آجال و سررشتۀ حساب کار و بار دانند، و به نور قمر از ظلمات متراکم لیل، متوحش و دلگیر نشوند، و بسبب ضیاء شمس از جمیع امور بهره ور شوند همچنین در اول حال که جهان ظلمت ظلم و ضلالت داشت و بندگان در تاریکى هاى فساد بودند، من از میان ظلمت متراکم ضلالت، آفتاب هدایت عدل محمّدى صلّى اللّه علیه و آله طالع ساختم تا عالم شرع به نور هدایت او منور شده، ظلمت کفر و گمراهى را محو نمود، و گمراهان بادیۀ ضلالت به نور معرفت او راه یافتند، و به مقصود دارین فایض شدند و چون آفتاب برج هدایت نبوى صلّى اللّه علیه و آله روى به غروب نهاد، در مطلع آن قمر علوى علیه السّلام طالع ساختم تا بندگان به نور هدایت و ارشاد او منتفع شوند و مهتدى گردند و نکته «انا کالشّمس و علىّ کالقمر» اینجا ظهورى تمام دارد [ نظرات / امتیازها ]

خدا شکافنده پرده صبحگاهان است، او خدایى است که شب را براى آسایش خلق، و خورشید و ماه را با گردشى منظّم در آورده، این کار یک تقدیرى از یک مقتدر دانا و آگاه است

وسوسه هاى نفسانى قوى ترین مردان راه را اغوا نموده، و از مسیر حق و حقیقت بیرون کرده تا جایى که بهترین فرصت هاى جوانى که باید در مسیر سیر الى اللّه مصرف مى شد را از ما دریغ مى کند پس باید در هر حال از حضرت حق طلب یارى و کمک نماییم صد هزاران دام و دانه ست اى خدا ما چو مرغانِ حریصِ بى نوا دم به دم ما بستۀ دام نویم هر یکى، گر باز و سیمرغى شویم مى رهانى هر دمى ما را و باز سوى دامى مى رویم اى بى نیاز ما در این انبار، گندم مى کنیم گندم جمع آمده گم مى کنیم مى نیندیشیم آخر ما به هوش کین خلل در گندم است از مکرِ موش موش تا انبار ما حفره زده ست وز فنش انبار ما ویران شده ست اوّل اى جان دفعِ شرِّ موش کن وآنگهان در جمعِ گندم جوش کن بشنو از اخبار آن صَدْرُالصُّدور: لاٰ صَلوةَ تَمَّ اِلاّ بِالْحُضُور گر نه موشى دزد در انبار ماست گندمِ اعمال چل ساله کجاست ؟ ریزه ریزه صدق هر روزه چرا جمع مى نآید در این انبار ما؟ بس ستارۀ آتش از آهن جهید و آن دل سوزیده پذرفت و کشید لیک در ظلمت یکى دزدى نهان مى نهد انگشت بر استارگان مى کُشد اِستارگان را یک به یک تا که نفروزد چراغى از فلک گر هزاران دام باشد در قدم چون تو با مایى نباشد هیچ غم هر شبى از دام تن ارواح را مى رهانى، مى کَنى الواح را مى رهند ارواح هر شب زین قفس فارغان، نه حاکم و محکوم کس شب ز زندان، بى خبر زندانیان شب ز دولت بى خبر سلطانیان نه غم و اندیشۀ سود و زیان نه خیال این فلان و آن فلان حالِ عارف، این بود، بى خواب هم گفت ایزد هُم رُقُودٌ زین مَرَم خفته از احوال دنیا روز و شب چون قلم در پنجۀ تقلیب ربّ آنکه او پنجه نبیند در رقم فعل پندارد به جنبش از قلم شمّه اى زین حال عارف وانمود خلق را هم خواب حسّى در رُبود رفته در صحراى بى چون جانشان روحشان آسوده و ابدانشان وز صفیرى باز دام اندر کشى جمله را در داد و در داور کشى فٰالِقُ الْإصْبٰاح اسرافیل وار جمله را در صورت آرد ز آن دیار روحهاى مُنْبَسِط را تن کند هر تنى را باز آبستن کند اسبِ جانها را کند عارى ز زین سِرِّ اَلنَّومُ اَخُ الْمَوت است این لیک بهر آنکه روز آیند باز بر نهد بر پایشان بند دراز تا که روزش واکشد ز آن مرغزار وز چراگاه آردش در زیر بار کاش چون اصحاب کهف این روح را حفظ کردى یا چو کشتى نوح را تا از این طوفان بیدارى و هوش وارَهیدى این ضمیرِ چشم و گوش اى بسى اصحاب کهف اندر جهان پهلوى تو پیش تو هست این زمان غار با او، یار با او، در سرود مُهر بر چشم است و بر گوشَت، چه سود [ نظرات / امتیازها ]

و نیز خداى شما آن کسى است که سیاهى شب را مى شکافد و صبح روشن ظاهر مى گرداند،و شب را براى آسایش شما قرار داده که از تعب و زحمت روز استراحت نمائید،و خورشید و ماه را قرار داده،و (حُسْبٰاناً) یعنى نشانه هاى اوقات و آنها را در اطوارهاى مختلف گردش و حرکت داده تا ماه و سال و ایّام و ساعات معین گردد و تمام اینها بتقدیر عزیز علیم خداى غالب عالم انجام گرفته [ نظرات / امتیازها ]

فٰالِقُ اَلْإِصْبٰاحِ وَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ حُسْبٰاناً ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ خداوند در آیۀ پیشین نمونه اى آورد براى عظمت و قدرت خود و آن اینکه در زمین، حیات ایجاد کرد در این آیه سه نمونۀ آسمانى آورده است:

الف) خدا صبح را از شب بیرون آورده است و این امر کنایه از وجود روز است که انسان در آن براى به دست آوردن روزى و ادارۀ امور زندگى خود مى کوشد

ب) او شب را به وجود آورده که انسان در آن آرام مى گیرد و پس از خستگى کار روزانه به استراحت مى پردازد

ج) او خورشید و ماه را با حرکتى مخصوص و متعادل از لحاظ سرعت و کندى آفریده است به نحوى که زمین دو نوع حرکت دارد: حرکتى که در 24 ساعت صورت مى گیرد و حساب روزها براساس آن انجام مى شود و حرکتى که در طى یک سال صورت مى گیرد و براثر آن فصول چهارگانه به وجود مى آید و حساب سال براساس آن انجام مى شود خداوند متعال مى گوید: «اوست آن که خورشید را فروغ بخشید و ماه را منور ساخت و برایش منازلى معین کرد، تا از شمار سال ها و حساب آگاه شوید»

سؤال: براساس گفتۀ فوق، وجود شب و روز، نتیجۀ گردش زمین است، پس به چه دلیل به خدا نسبت داده مى شود؟

پاسخ: به این دلیل که او آفرینندۀ آسمان ها و زمین است و تمام عوامل به او منتهى مى شود در هر حال، نخستین هدف از آنچه در این آیات آمده، آن است که هیچ چیز از جهان هستى به طور تصادفى و بیهوده آفریده نشده، بلکه حکیم و دانایى، که خلقت

هر چیزى را در یک اندازۀ معین مقدّر کرده، آن را آفریده است: ذٰلِکَ تَقْدِیرُ اَلْعَزِیزِ اَلْعَلِیمِ
[ نظرات / امتیازها ]

خداوند شکافنده عمود صبح است از ظلمت شب یعنى جداکننده آن دو است از یکدیگر چنانچه از اکثر مفسرین نقل شده است یا خالق صبح است چنانچه از ابن عباس روایت شده است و قرار داده است شب را براى سکونت و آرامش خلق در آن و بعضى و جاعل اللیل قرائت نموده اند و این انسب با ما قبل است چنانچه آن قرائت اوفق با ما بعد است و در کافى از امام باقر (ع) نقل نموده که استراحت نما در شب همانا خداوند قرار داده است آن را براى آرامش و عیاشى ره نیز مانند آن را نقل نموده و در روایتى وارد شده است که طلب نکنید حوائج خودتان را در شب همانا روشنائى در آن نیست و در کافى است که حضرت سجاد (ع) امر مى فرمود غلامان خود را که در شب ذبح نکنند چون خداوند شب را آرامش قرار داده است براى هر چیزى و قریب باین معانى در نهج البلاغه هم ذکر شده است و قرار داد خداوند آفتاب و ماه را که سیر مى نمایند بحساب و میزان معیّنى بر ادوار مختلفۀ که از آن روز و شب و ماه و سال و برج و فصول اربعه پیدا مى شود و حساب اوقات در واجبات و محرّمات و معاملات به آن معلوم مى گردد پس آن دو منشأ حسابها هستند بنا بر آنکه حسبان جمع حساب باشد یا منشأ حساب کردن هستند در صورتى که مصدر باشد و این حساب و میزان تغییرپذیر نیست چون معیّن بتعیین خداوند قاهر غالب قوىّ ارجمند دانا است و آن دو و سایر کواکب مسخّر اراده اویند [ نظرات / امتیازها ]