(وهو الذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات کل شی ء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا متراکبا و من النخل من طلعها قنوان دانیه و جنات من اعناب و الزیتون و الرمان مشتبها و غیر متشابه انظرواالی ثمره اذا اثمر و ینعه ان فی ذلکم لایات لقوم یؤمنون ):(و ا وست آنکه از آسمان آب نازل کرده و به وسیله آن همه روئیدنی ها را پدید آورده ایم و از جمله سبزه ای که از آن دانه های روی هم چیده پدید آورده ایم و از نخل و از گل آن خوشه های آویزان و باغ ها ازانگورها و زیتون و انار که مانند هم یا متفاوتند ایجاد کردیم ، بنگرید به میوه آن هنگام ثمر دادن و رسیدنش ،همانا در اینها برای گروهی که ایمان می آورندنشانه هاو آیاتی وجود دارد)،(سماء)به معنای سمت بالا و فوق است و شامل هرچیز که بر سر آدمی سایه بیافکند می شود، پس منظور آیه این است که خداوندمی فرماید:ما به وسیله آبی که از آسمان می فرستیم گیاهان را می رویانیم و آن قوه رویش و نموی که در نباتات هست به ظهور در آورده و گیاهان و درختان وآدمیان و سایر حیوانات را رشد می دهیم . (خضر)به معنای سبز است و (تراکب حب )انعقاد بعضی بر بالای بعضی دیگرمی باشد، نظیر خوشه گندم و (طلع )اولین مرحله ظهور خرما بر شاخه های نخل است و (قنوان )خوشه های خرما را گویند و (دانیه )به معنای نزدیک و (مشتبه و غیرمشابه )به معنای هم شکل ومخالف درشکل نوعی است و(ینع )میوه ورسیدن آن راگویند. خدای متعال در این چند آیه چند مورد از مواردی را که بدست قدرت خودآفریده ، خاطر نشان می سازد تا آنها که دارای عقل وبصیرت می باشند در خلقت آنها نظر کرده و بدین وسیله به یگانگی خدای متعال راه یابند و بعضی از آن موارد اموری مربوط به زمین هستند ،مثل شکافتن دانه گیاهان وهسته های درختان وبعضی دیگر اموری هستند مربوط به آسمان ، مانند، پدید آوردن شب وروز و بوجود آوردن آفتاب و ماه و ستارگان و بعضی دیگر به خود انسان مربوطمی باشند، مثل چگونگی ایجاد نوع بشر ازیک تن واحد و بعضی مربوط به همه فقرات مذکور می باشند، مثل بارش باران و رویش گیاهان و رشد حیوانات ونباتات و ...، اما خداوند ستارگان را نشانه مخصوص افراد دانا و ایجاد نفوس رانشانه ای مخصوص مردمان فقیه و تدبیر در روئیدنیها را آیتی مخصوص مردم باایمان شمرده است ، چون تدبیر در نظام آفرینش نباتات و رویش آنها مطلبی است که هر فهم عادی می تواند در آن نظر کرده و از انتظام آن پی به صانع آنهاببرد، به شرط آنکه دلش به نور ایمان روشن باشد و آلودگی گناهان بر فطرت وعقل او پرده نیافکنده باشد. [ نظرات / امتیازها ]

این هم یکى دیگر از شگفتیهاى آفرینش و مظاهر قدرت خداوند است که در این دسته از آیات آمده است.
خداوند کسى است که از ابرها باران مى‏فرستد و باران رحمت او همه جا مى‏رسد و به وسیله آن هر چیزى که استعداد رشد و نموّ دارد رشد مى‏کند و مى‏روید. رستنى‏هاى گوناگون پدید مى‏آید از جمله دانه‏هایى که در خوشه‏هاى گندم و غیر آن با نظم خاصى روى هم قرار گرفته و در کنار هم چیده شده است و نیز در درخت خرما به خوبى مشهود است که از شکوفه آن خوشه‏هایى به‏وجود مى‏آید که نزدیک به هم هستند و نیز باغهایى از درختان انگور و زیتون و انار را مى‏بینیم که این درختان از نظر کلى مانند هم هستند همه آنها ریشه و ساقه و برگ و شکوفه و گل و میوه دارند، ولى در عین حال طعم و رنگ و بوى میوه‏هاى آنها همانند نیستند و هر کدام ویژگى خاص خود را دارد.
اینها همه از آثار قدرت و علم خداوند هستند و هر انسانى اگر دقت کند و تأمل و تدبر به عمل آورد هزاران درس توحید مى‏آموزد و از شگفتیها و ریزه‏کاریهاى موجود در این پدیده‏ها به آفریننده آنها و حکمت و عظمت او پى‏مى‏برند. این است که پس از بیان گوشه‏هاى از عظمت گیاهان و درختان، مردم را مورد خطاب قرار مى‏دهد و مى‏فرماید: وقتى این درختان میوه دادند به میوه آنها و رسیدنش نگاه‏کنیـد.
تمام فعالیتها و فعل و انفعالات درخت براى پرورش میوه و تولید مثل است و با دقت در میوه درخت و چگونگى رسیدن آن، انسان از اینهمه نظم و حساب و کارهاى ظریف دچار حیرت و تعجب مى‏شود.
در پایان، اظهار مى‏دارد که در آنچه گفته شد، نشانه‏هایى براى مؤمنان است. منظور از این بیان این است که همه کس این پدیده‏هاى شگفت‏انگیز را مى‏بینند، ولى تنها مؤمنان و کسانى که اهل عناد و لجاجت نیستند و دلهاى آماده‏اى دارند، از آن درس توحید و خداشناسى یاد مى‏گیرند. [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 629 و ص: 630
(آیه 99)- این آیه، آخرین آیه‏اى است که در این سلسله بحثها ما را به شگفتیهاى جهان آفرینش، و شناسایى خداوند از طریق آن دعوت مى‏کند.
در آغاز به یکى از مهمترین و اساسى‏ترین نعمتهاى پروردگار که مى‏توان آن را ریشه و مادر سایر نعمتها دانست اشاره مى‏کند و آن پیدایش و رشد و نمو گیاهان و درختان در پرتو آن است، و مى‏گوید: «او کسى است که از آسمان آبى (براى شما) فرستاد» (وَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً).
این که مى‏گوید از طرف آسمان به خاطر آن است که تمام منابع آب روى زمین اعم از چشمه‏ها و نهرها و قناتها و چاههاى عمیق به آب باران منتهى مى‏گردد لذا کمبود باران در همه آنها اثر مى‏گذارد و اگر خشکسالى ادامه یابد همگى خشک مى‏شوند.
سپس به اثر بارز نزول باران اشاره کرده، مى‏گوید: «به واسطه آن روییدنیها را از همه نوع از زمین خارج ساختیم» (فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ).
جالب این که خداوند از یک زمین و یک آب، غذاى مورد نیاز همه جانداران را تأمین کرده است و جالبتر این که نه تنها گیاهان صحرا و خشکیها از برکت آب باران پرورش مى‏یابند، بلکه گیاهان بسیار کوچکى که در لابلاى امواج آب دریاها مى‏رویند و خوراک عمده ماهیان دریاست از پرتو نور آفتاب و دانه‏هاى باران رشد مى‏کنند، سپس به شرح این جمله پرداخته و موارد مهمى را از گیاهان و درختان که به وسیله آب باران پرورش مى‏یابند خاطرنشان مى‏سازد.
نخست مى‏گوید: «ما به وسیله آن ساقه‏هاى سبز گیاهان و نباتات را از زمین خارج ساختیم» و از دانه کوچک و خشک ساقه‏اى با طراوت و سرسبز که لطافت و زیبایى آن چشم را خیره مى‏کند آفریدیم» (فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً).
«و از آن ساقه سبز، دانه‏هاى روى هم چیده شده، (همانند خوشه گندم و ذرت) بیرون آوردیم (نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَراکِباً).
«همچنین به وسیله آن از درختان نخل خوشه سر بسته‏اى بیرون فرستادیم که پس از شکافته شدن رشته‏هاى باریک و زیبایى که دانه‏هاى خرما را بر دوش خود حمل مى‏کنند و از سنگینى به طرف پایین متمایل مى‏شوند خارج مى‏گردد» (وَ مِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِیَةٌ). «همچنین باغهایى از انگور و زیتون و انار پرورش دادیم» (وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ).
سپس اشاره به یکى دیگر از شاهکارهاى آفرینش در این درختان کرده مى‏فرماید: «هم با یکدیگر شباهت دارند و هم ندارند» (مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ).
دو درخت زیتون و انار از نظر شکل ظاهرى و ساختمان شاخه‏ها و برگها شباهت زیادى به هم دارند، در حالى که از نظر میوه و طعم و خاصیت آن بسیار با هم متفاوتند.
یکى داراى ماده چربى مؤثر و نیرومند، و دیگرى داراى ماده اسیدى و یا قندى است، که با یکدیگر کاملا متفاوتند، به علاوه این دو درخت گاهى درست در یک زمین پرورش مى‏یابند و از یک آب مشروب مى‏شوند یعنى، هم با یکدیگر تفاوت زیاد دارند و هم شباهت.
سپس از میان تمام اعضاى پیکر درخت بحث را روى میوه برده مى‏گوید:
«نگاهى به ساختمان میوه آن به هنگامى که به ثمر مى‏نشیند و همچنین نگاهى به چگونگى رسیدن میوه‏ها کنید که در اینها نشانه‏هاى روشنى است از قدرت و حکمت خدا براى افرادى که اهل ایمان هستند» (انْظُرُوا إِلى‏ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فِی ذلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ).
با توجه به آنچه امروز در گیاه‏شناسى از چگونگى پیدایش میوه‏ها و رسیدن آنها مى‏خوانیم نکته این اهمیت خاص که قرآن براى میوه قائل شده است روشن مى‏شود، زیرا پیدایش میوه‏ها درست همانند تولد فرزند در جهان حیوانات است، نطفه‏هاى نر با وسایل مخصوصى (وزش باد یا حشرات و مانند آنها) از کیسه‏هاى مخصوص جدا مى‏شوند، و روى قسمت مادگى گیاه قرار مى‏گیرند، پس از انجام عمل لقاح و ترکیب شدن با یکدیگر، نخستین تخم و بذر تشکیل مى‏گردد، و در اطرافش انواع مواد غذایى همانند گوشتى آن را دربرمى‏گیرند.
این مواد غذایى از نظر ساختمان بسیار متنوع و همچنین از نظر طعم و خواص غذایى و طبى فوق العاده متفاوتند، گاهى یک میوه (مانند انار و انگور) داراى صدها دانه است که هر دانه‏اى از آنها خود جنین و بذر درختى محسوب مى‏شود و ساختمانى بسیار پیچیده و تو در تو دارد.
این از یک سو، از سوى دیگر مراحل مختلفى را که یک میوه از هنگامى که نارس است تا موقعى که کاملا رسیده مى‏شود، مى‏پیماید، بسیار قابل ملاحظه است زیرا لابراتوارهاى درونى میوه دائما مشغول کارند، و مرتبا ترکیب شیمیایى آن را تغییر مى‏دهند، تا هنگامى که به آخرین مرحله برسد و وضع ساختمان شیمیایى آن تثبیت گردد.
هر یک از این مراحل خود نشانه‏اى از عظمت و قدرت آفریننده است.
ولى باید توجه داشت که به تعبیر قرآن تنها افراد با ایمان یعنى افراد حق‏بین و جستجوگران حقیقت، این مسائل را مى‏بینند و گر نه با چشم عناد و لجاج و یا با بى‏اعتنایى و سهل‏انگارى ممکن نیست هیچ یک از این حقایق را ببینیم. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فأخرجنا به ) بالماء (نبات کلی شی ء) نبت کل صنف من أصناف النامی ، یعنی أن السبب واحد و هو الماء . و المسببات صنوف مفتنة ، کما قال (تسقی بماء واحد و نفضل بعضها علی بعض فی الأکل ) . (فأخرجنا منه ) من النبات (خضرا) شیئا عضا أخضر . یقال أخضر و خضر ، کأعور و عور ، و هو ما تشعب من أصل النبات الخارج من الحبة (یخرج منه ) من الخضر (حبا متراکبا) و هو السنبل . و (قنوان ) رفع بالابتداء . و (من النخل ) خبره . و (من طلعها) بدل منه ، کأنه قیل : و حاصلة من طلع النخل قنوان . و یجوز أن یکون الخبر محذوفا لدلالة أخرجنا علیه ، تقدیره : و مخرجة من طلع النخل قنوان . و من قرأ : یخرج منه حب متراکب ، کان (قنوان ) عنده معطوفا علی حب . و القنوان : جمع قنو ، و نظیره : صنو و صنوان . و قرئ بضم القاف و بفتحها ، علی أنه اسم جمع کرکب ، لأن فعلان لیس من زیادة التکسیر (دانیة) سهلة المجتنی معرضة للقاطف ، کالشی ء الدانی القریب المتناول ، و لأن النخلة و إن کانت صغیرة ینالها القاعد فإنها تأتی بالثمر لا تنتظر الطول . و قال الحسن : دانیة قریب بعضها من بعض . و قیل : ذکر القریبة و ترک ذکر البعیدة : لأن النعمة فیها أظهر و أدل بذکر القریبة علی ذکر البعیدة ، کقوله (سرابیل تقیکم الحر) . و قوله (و جنات من أعناب ) فیه وجهان ، أحدهما : أن یراد : و ثم جنات من أعناب ، أی مع النخل . و الثانی : أن یعطف علی (قنوان ) علی معنی : و حاصلة ، أو و مخرجة من النخل قنوان و جنات من أعناب ، أی من نبات أعناب . و قرئ (و جنات ) بالنصب عطفا علی (نبات کل شی ء) أی : و أخرجنا به جنات من أعناب ، و کذلک قوله (و الزیتون و الرمان ) و الأحسن أن ینتصبا علی الاختصاص ، کقوله (و المقیمین الصلاة) لفضل هذین الصنفین (مشتبها و غیر متشابه ) یقال اشتبه الشیئان و تشابها ، کقولک استویا و تساویا . و الافتعال و التفاعل یشترکان کثیرا . و قرئ : متشابها و غیر متشابه . و تقدیره : و الزیتون متشابها و غیر متشابه ، و الرمان کذلک کقوله : * کنت منه و والدی بریا * و المعنی : بعضه متشابها و بعضه غیر متشابه ، فی القدر و اللون و الطعم . و ذلک دلیل علی التعمد دون الإهمال (انظروا إلی ثمره إذا أثمر) إذا أخرج ثمره کیف یخرجه ضئیلا ضعیفا لا یکاد ینتفع به . و انظروا إلی حال ینعه و نضجه کیف یعود شیئا جامعا لمنافع و ملاذ نظر اعتبار و استبصار و استدلال علی قدرة مقدره و مدبره و ناقله من حال إلی حال . و قرئ (و ینعه ) بالضم . یقال : ینعت الثمرة ینعا و ینعا . و قرأ ابن محیصن : و یانعه . و قرئ : و ثمره ، بالضم . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
در آیه‏ى قبل فرمود: همه‏ى انسان‏ها از نفْسِ واحدند، در این آیه مى‏فرماید: همه‏ى گیاهان و درختان و میوه‏ها نیز از یک سرچشمه‏اند وآن آب باران است. «متراکب» از ریشه‏ى «رکوب»، میوه‏هاى سوار بر هم و دانه‏هاى درهم فشرده است. «طلع» خوشه‏ى سربسته خرماست و «قنوان»، رشته‏هاى باریک که بعداً خوشه‏هاى خرما را تشکیل مى‏دهد. «دانیة»، خوشه‏هاى به هم نزدیک و یا نزدیک به زمین، به خاطر سنگینى بار آن است. مراد از «متشابه»، یا درختانى است که شباهت ظاهرى به هم دارند مثل زیتون و انار و یا میوه‏هایى است که شبیه به یکدیگرند. در این آیه و دو آیه قبل سه تعبیر پى در پى آمده است: «لقوم یعلمون»، «لقوم یفقهون» و «لقوم یؤمنون» که رمز آن در پیام 4، بیان گردیده است. 1- مایه‏ى رویش همه‏ى گیاهان ونباتات، آب باران است. «من السماء ماءً فأخرجنا به نبات کلّ شى‏ء» 2- هم نزول باران، هم رویاندن گیاه و میوه، کار خداست. «أنزل... نخرج» 3- رابطه‏ى انسان با میوه‏ها فقط رابطه‏ى مادّى و غذایى نباشد، بلکه رابطه‏ى فکرى و توحیدى هم باشد. «اُنظروا الى ثمره... فى ذلکم لایات» 4- بهره‏گیرى از ستارگان، علم و کارشناسى لازم دارد. «لقوم یعلمون»، درک اینکه کاروان بشرى همه از یک نفس است و این کاروان، به صورت پایدار و ناپایدار در جریان است درک عمیق مى‏طلبد. «لقوم یفقهون»، درک اینکه از گیاه و باران و میوه باید بهره‏ى معنوى برد و از انتساب همه‏ى هستى به خدا نباید غافل بود، ایمان مى‏طلبد. «لقوم یؤمنون» [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 99)- این آیه، آخرین آیه‏اى است که در این سلسله بحثها ما را به شگفتیهاى جهان آفرینش، و شناسایى خداوند از طریق آن دعوت مى‏کند.

در آغاز به یکى از مهمترین و اساسى‏ترین نعمتهاى پروردگار که مى‏توان آن را ریشه و مادر سایر نعمتها دانست اشاره مى‏کند و آن پیدایش و رشد و نمو گیاهان و درختان در پرتو آن است، و مى‏گوید: «او کسى است که از آسمان آبى (براى شما) فرستاد» (وَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً).

این که مى‏گوید از طرف آسمان به خاطر آن است که تمام منابع آب روى زمین اعم از چشمه‏ها و نهرها و قناتها و چاههاى عمیق به آب باران منتهى مى‏گردد لذا کمبود باران در همه آنها اثر مى‏گذارد و اگر خشکسالى ادامه یابد همگى خشک مى‏شوند.

سپس به اثر بارز نزول باران اشاره کرده، مى‏گوید: «به واسطه آن روییدنیها را از همه نوع از زمین خارج ساختیم» (فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ).

جالب این که خداوند از یک زمین و یک آب، غذاى مورد نیاز همه جانداران برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 629

را تأمین کرده است و جالبتر این که نه تنها گیاهان صحرا و خشکیها از برکت آب باران پرورش مى‏یابند، بلکه گیاهان بسیار کوچکى که در لابلاى امواج آب دریاها مى‏رویند و خوراک عمده ماهیان دریاست از پرتو نور آفتاب و دانه‏هاى باران رشد مى‏کنند، سپس به شرح این جمله پرداخته و موارد مهمى را از گیاهان و درختان که به وسیله آب باران پرورش مى‏یابند خاطرنشان مى‏سازد.

نخست مى‏گوید: «ما به وسیله آن ساقه‏هاى سبز گیاهان و نباتات را از زمین خارج ساختیم» و از دانه کوچک و خشک ساقه‏اى با طراوت و سرسبز که لطافت و زیبایى آن چشم را خیره مى‏کند آفریدیم» (فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً).

«و از آن ساقه سبز، دانه‏هاى روى هم چیده شده، (همانند خوشه گندم و ذرت) بیرون آوردیم (نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَراکِباً).

«همچنین به وسیله آن از درختان نخل خوشه سر بسته‏اى بیرون فرستادیم که پس از شکافته شدن رشته‏هاى باریک و زیبایى که دانه‏هاى خرما را بر دوش خود حمل مى‏کنند و از سنگینى به طرف پایین متمایل مى‏شوند خارج مى‏گردد» (وَ مِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِیَةٌ). «همچنین باغهایى از انگور و زیتون و انار پرورش دادیم» (وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ).

سپس اشاره به یکى دیگر از شاهکارهاى آفرینش در این درختان کرده مى‏فرماید: «هم با یکدیگر شباهت دارند و هم ندارند» (مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ).

دو درخت زیتون و انار از نظر شکل ظاهرى و ساختمان شاخه‏ها و برگها شباهت زیادى به هم دارند، در حالى که از نظر میوه و طعم و خاصیت آن بسیار با هم متفاوتند.

یکى داراى ماده چربى مؤثر و نیرومند، و دیگرى داراى ماده اسیدى و یا قندى است، که با یکدیگر کاملا متفاوتند، به علاوه این دو درخت گاهى درست در یک زمین پرورش مى‏یابند و از یک آب مشروب مى‏شوند یعنى، هم با یکدیگر تفاوت زیاد دارند و هم شباهت.

سپس از میان تمام اعضاى پیکر درخت بحث را روى میوه برده مى‏گوید: برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 630

«نگاهى به ساختمان میوه آن به هنگامى که به ثمر مى‏نشیند و همچنین نگاهى به چگونگى رسیدن میوه‏ها کنید که در اینها نشانه‏هاى روشنى است از قدرت و حکمت خدا براى افرادى که اهل ایمان هستند» (انْظُرُوا إِلى‏ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ إِنَّ فِی ذلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ).

با توجه به آنچه امروز در گیاه‏شناسى از چگونگى پیدایش میوه‏ها و رسیدن آنها مى‏خوانیم نکته این اهمیت خاص که قرآن براى میوه قائل شده است روشن مى‏شود، زیرا پیدایش میوه‏ها درست همانند تولد فرزند در جهان حیوانات است، نطفه‏هاى نر با وسایل مخصوصى (وزش باد یا حشرات و مانند آنها) از کیسه‏هاى مخصوص جدا مى‏شوند، و روى قسمت مادگى گیاه قرار مى‏گیرند، پس از انجام عمل لقاح و ترکیب شدن با یکدیگر، نخستین تخم و بذر تشکیل مى‏گردد، و در اطرافش انواع مواد غذایى همانند گوشتى آن را دربرمى‏گیرند.

این مواد غذایى از نظر ساختمان بسیار متنوع و همچنین از نظر طعم و خواص غذایى و طبى فوق العاده متفاوتند، گاهى یک میوه (مانند انار و انگور) داراى صدها دانه است که هر دانه‏اى از آنها خود جنین و بذر درختى محسوب مى‏شود و ساختمانى بسیار پیچیده و تو در تو دارد.

این از یک سو، از سوى دیگر مراحل مختلفى را که یک میوه از هنگامى که نارس است تا موقعى که کاملا رسیده مى‏شود، مى‏پیماید، بسیار قابل ملاحظه است زیرا لابراتوارهاى درونى میوه دائما مشغول کارند، و مرتبا ترکیب شیمیایى آن را تغییر مى‏دهند، تا هنگامى که به آخرین مرحله برسد و وضع ساختمان شیمیایى آن تثبیت گردد.

هر یک از این مراحل خود نشانه‏اى از عظمت و قدرت آفریننده است.

ولى باید توجه داشت که به تعبیر قرآن تنها افراد با ایمان یعنى افراد حق‏بین و جستجوگران حقیقت، این مسائل را مى‏بینند و گر نه با چشم عناد و لجاج و یا با بى‏اعتنایى و سهل‏انگارى ممکن نیست هیچ یک از این حقایق را ببینیم.

[ نظرات / امتیازها ]

1- مایه‏ى رویش همه‏ى گیاهان ونباتات، آب باران است. «من السماء ماءً فأخرجنا به نبات کلّ شى‏ء»
2- هم نزول باران، هم رویاندن گیاه و میوه، کار خداست. «أنزل... نخرج»
3- رابطه‏ى انسان با میوه‏ها فقط رابطه‏ى مادّى و غذایى نباشد، بلکه رابطه‏ى فکرى و توحیدى هم باشد. «اُنظروا الى ثمره... فى ذلکم لایات»
4- بهره‏گیرى از ستارگان، علم و کارشناسى لازم دارد. «لقوم یعلمون»، درک اینکه کاروان بشرى همه از یک نفس است و این کاروان، به صورت پایدار و ناپایدار در جریان است درک عمیق مى‏طلبد. «لقوم یفقهون»، درک اینکه از گیاه و باران و میوه باید بهره‏ى معنوى برد و از انتساب همه‏ى هستى به خدا نباید غافل بود، ایمان مى‏طلبد. «لقوم یؤمنون»
[ نظرات / امتیازها ]

و هو الذى انزل من السماء ماء...
(سماء) به معناى سمت بالا است. بنابراین هر چیزى در فوق انسان قرار گرفته باشد و بر سر آدمى سایه افکنده باشد (سماء) نامیده مى شود، و مراد از اینکه فرمود: (فاخرجنا به نبات کل شى ء) - بطورى که دیگران نیز گفته اند - این است که ما به وسیله آبى که از آسمان مى فرستیم گیاهان را مى رویانیم، و آن قوه نموى که در روئیدنیها است به ظهور درآورده گیاهان و درختان و آدمیان و سایر انواع حیوانات را نمو مى دهیم.

(خضر) به معناى اخضر (سبز) و گویا مخفف (خاضر) است، و (تراکب حب ) انعقاد بعضى بر بالاى بعضى دیگر است، نظیر خوشه گندم که در آن دانه ها روى هم قرار دارد، و (طلع ) به معناى اولین مرحله ظهور خرما بر شاخه هاى نخل است، و (قنوان ) جمع (قنو) و به معناى عذق - به کسر عین - است که خوشه خرما را گویند، و (دانیة ) به معناى نزدیک و (مشتبه و غیر متشابه ) به معناى هم شکل و مخالف در شکل نوعى است، و (ینع ) میوه، رسیدن و پخته شدن آن را گویند.

خداى تعالى در این آیه شریفه چند فقره از چیزهایى را که به دست قدرت خود آفریده خاطرنشان ساخته تا آنانکه داراى عقل و بصیرتند در خلقت آنها نظر کرده و بدین وسیله به توحید خداى تعالى راه یابند: بعضى از آن مذکورات امورى هستند مربوط به زمین، مانند شکافتن دانه هاى گیاهان و هسته هاى درختان و امثال آن، بعضى دیگر امورى هستند مربوط به آسمان، مانند پدید آوردن شب و صبح و به وجود آوردن آفتاب و ماه و ستارگان، بعضى دیگر مربوط به خود آدمى و اینکه تمامى افراد بشر از یک فرد منشعب شده، که بعضى از آنان مستقر و بعضى دیگر مستودعند، و بعضى دیگر امورى هستند مربوط به همه آن مذکورات، و آن فرستادن باران از آسمان و فراهم ساختن غذا براى نباتات، میوه ها، حیوانات و آدمیان و رویاندن اشیایى که قوه روئیدن دارند مانند گیاه و حیوان و انسان است.

خداى تعالى در این آیه ستارگان را آیتى مخصوص مردم دانا، و انشاى نفوس بشرى را آیتى مخصوص به مردمان فقیه، و تدبیر نظام روئیدنیها را آیتى مخصوص به مردم با ایمان شمرده است، و این به خاطر مناسبتى است که در میان مى باشد، مثلا نظر در تدبیر نظام را از این جهت اختصاص به مردم با ایمان داد که تفکر در آن احتیاج به درس خواندن و مؤ نه علمى ندارد، بلکه هر فهم عادى نیز مى تواند در آن نظر کرده از دقتى که در آن بکار رفته پى به صانع آن ببرد، بشرط اینکه همین مقدار فهم عوامیش به نور ایمان روشن و متنور بوده و قذارت عناد و لجاج آن را آلوده نکرده باشد. به خلاف نظر در ستارگان و اوضاع آسمان که هر کسى نمى تواند از آن سر درآورده و به دقایق آن پى ببرد، بلکه مخصوص است به دانشمندانى که تا حدى آشنایى به دست آورده باشند، و همچنین سر درآوردن از خصوصیات نفس و اسرار خلقت آن که علاوه بر داشتن مؤ نه علمى کافى محتاج است به مراقبت باطن و تهذیب نفس [ نظرات / امتیازها ]

قوله تعالى: وَ هُوَ اَلَّذِی أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَخْرَجْنٰا بِهِ نَبٰاتَ کُلِّ شَیْ ءٍ در آیات گذشته خداوند بیان فرمود بر سبیل توبیخ و سرزنش شمۀ از کفتار یهود و مشرکین و کفار و منافقین را سپس حجت آورد براى مشرکین بعجائب صنع و لطایف تدبیر و فرمود اوست خدائى که آبها را از آسمان فرود آورد و بسبب او نباتات و گیاهانى برویاند و از درخت خرما خوشه هاى بهم پیوسته و باغهاى انگور و زیتون و انار که بعضى شبیه بهم و بعضى شباهت بیکدیگر ندارند خلق کند و میفرماید آیا بدیده فکرت و تعقل نظر نمیکنند که تمام این آیات براى اهل ایمان هویدا است چه اهل ایمان بآن آیات استدلال آورند بر معرفت و قدرت پروردگار [ نظرات / امتیازها ]