(وسئلهم عن القریه التی کانت حاضره البحر اذیعدون فی السبت اذتاتیهم حیتانهم یوم سبتهم شرعا و یوم لا یسبتون لا تاتیهم کذلک نبلوهم بماکانوا یفسقون ):(از بنی اسرائیل در باره دهکده ای نزدیک دریا بپرس ،زمانیکه به حرمت شنبه تجاوز کردند ،چون ماهیهایشان در روز شنبه گروه گروه بسوی آنهامی آمدند، و روزی که شنبه نبود نمی آمدند،به این صورت آنها را به سبب عصیان و فسقشان آزمایش می کردیم و مورد ابتلاء قرار می دادیم )، مقصود از (حاضره البحر)یعنی نزدیک دریا و مشرف بر آن و (یعدون )از ریشه تعدی به معنای تجاوزاز اوامر و حدود الهی است ، خداوند برای روز شبنه یهود، حدود و مقرراتی قرارداده بود که آن روز را گرامی بدارند و در روز شنبه صید نکنند. (شرع )جمع (شارع )به معنای ظاهر و آشکار است ،یعنی روزهای شنبه ماهیهای سمت ایشان خود را آشکار می کردندو روی آب ظاهر می شدند ،اماروزهای غیر شنبه ماهیها نزدیک ایشان نمی شدند و خود را ظاهر نمی کردندواین خود یک امتحانی از جانب خدای متعال بوده ،چون فسق و فجور در میان آنها رواج داشته و حرص بر این اعمال آنها را وا داشت تا با امر خدای سبحان مخالفت کنند و در روز شنبه اقدام به صید ماهی نمایند،پس امتحان و بلای خداوند در نتیجه خروج آنها از طاعت خداوند و تقوای اوست ، چون همه امورالهی بر اساس حکمتی می باشد و خدا هیچ قومی را بی سبب عذاب نمی کند. [ نظرات / امتیازها ]

این سؤال با آن و اذ قیل لهم اسکنوا خیلی فرق می‌کند این و اذ خب ظرف است منصوب است به اذک رکه محذوف است یعنی اذکر آن صحنه را که این مستلزم آن نیست که این آیه در مدینه نازل شده باشد اما آیه 163 که دارد ﴿وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْر﴾ این حتما با یهودی هایی که در مدینه بودند هماهنگ است یا غیر مدینه اگر هم در مکه باشد بالأخره می‌فرماید از یهودی‌ها بپرس این بپرس روی چند جهت است یکی اینکه اینها را زیر سؤال ببرد نه سؤال استفهامی بکن تو دار ی اینها را اعلام می‌کنی اینها را زیر سؤال ببر که شما همانهایی بودید که نیاکانتان این کارها را کردند دو می‌دانید که من اصلاً کتابی ن خواندم درسی نخواندم و عبری دانها همان شما چند نفرید اینها که عرب زبان‌اند که عبری نمی‌دانند و عربی را هم نمی‌توانند بخوانند چه رسد به عبری و سریانی کتابهای شما هم که پیش شماست بروید این تورات را باز کنید ببینید این جریان بندری که من می‌گویم درست است یا نه؟ در توراتتان نوشته یا نه؟ یک دریایی بود یک بندری بود مردمی بودند در بندر زندگی می‌کردند شغلشان ماهی گیری بود خدا امتحان کرده که روز شنبه ماهی غدقن است روزهای دیگر ماهی بگیرید و این روز شنبه که اینها ماهی نمی‌گرفتند ماهی‌ها فراوان می‌آمدند کنار روی آب وقتی که روز یکشنبه به بعد می‌شد اینها می‌رفتند در آب با این که صید ماهی برای اینها روز شنبه حرام بود اینها چون دیدند روز شنبه ماهی‌ها فراوان می‌آیند روی آب تور انداختند این قسمت را برو از آنها سؤال بکن خب ما که از جایی نخواندیم کسی هم که به ما نگفت که ﴿وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْر﴾ خب این نه اعلمهم که صرف فقط گزارش غیبی باشد اینها را زیر سؤال ببر شما همانهایی هستید که نیاکانتان اینطور بود پس با چند هدف این آیه کریمه نازل شده است یکی زیر سؤال بردن یهودی‌ها و آنها را به عناد و لجاجشان آشنا کردن یکی هم اخبار غیب وجود مبارک پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ﴿وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْر﴾ حالا ایله یا غیر ایله بود این در روایات و تاریخ هست دریای احمر بود یا غیر احمر این هست ولی اینها چون نقش تاریخی دارد نه نقش قرآنی اینها را ذکر نمی‌کند قریه‌ای بود در کنار دریا جنبه بندری داشت ﴿إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ﴾ تعدی می‌کردند تجاوز می‌کردند عدو را عدو می‌گویند چون اهل تعدی است عداوت را عداوت می‌گویند برای اینکه انسان به حقوق دیگران تعدی می‌کند تجاوز می‌کند اینها در روز تعطیلی تجاوز کردند یع نی روز تعطیلی کار کردند روزی که بنا بود تعطیل باشد کار کردند این روز تعطیل حالا ممکن است که یک روز مشخص معینی بوده است با این شنبه هماهنگ نباشد گاهی هم ممکن است با همین یوم سبت بر همین منطبق بشود غرض این است که این سبت اسم برای شنبه نیست شاید بعد برای شنبه نامگذاری شده یوم سبت یعنی یوم تعطیل سبات یعنی تعطیل ﴿وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتًا﴾ آن بیان نورانی حضرت امیر (سلام الله علیه) در نهج‌البلاغه «نعوذ بالله من سبات العقل» ما به خدا پناه می‌بریم از اینکه عقل بخوابد تعطیل بشود همین است سبات با سین یعنی تعطیل ﴿وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتًا﴾ یعنی همین «نعوذ بالله من سبات العقل» یعنی همین خب یعنی روز تعطیل نباید کار بکنند این‌ها در روز تعطیل تعدی کردند چرا ربای اینکه ﴿إِذْ تَأْتیهِمْ حیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا﴾ سر تعدی اینها در روز تعطیل این بود که حالا یا روی علل طبیعی بود یا روی علل فرا طبیعی بود چون حالا شما می‌بینید کبوتر‌ها در حرم و امثال حرم وقتی احساس امنیت می‌کنند جمع می‌شوند در بعضی از شهرها و کشورها هم همین‌طور است مرتب کبوترها در خیابانها هستند احساس امنیت و آرامش می‌کنند کسی کاری به این حیوانات ندارد اگر حیوانی یک جایی احساس امنیت بکند آنجا پر می‌کشد بار انداز می‌کند اینها هم احساس امنیت کردند این حیوانات این ماهی‌ها می‌فهمیدند که روز شنبه کسی در این زمان مخصوص کسی کاری به آنها ندارد اینها مرتب می‌آمدند روی آب فراوان بودند و روزهایی که اینها تعطیل نبود مشغول شیلات و صید ماهی و اینها بودند این ماهی‌ها احساس خطر می‌کردند و می‌رفتند در آب ﴿إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتیهِمْ حیتانُهُمْ﴾ یوم تعطیل اینها یوم سبت اینها یوم تعطیل اینها شرع شرَّع جمع شارع است یعنی باز روشن ﴿وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ﴾ روزی که اینها تعطیل نمی‌کردند ﴿لا تَأْتیهِمْ﴾ این ماهی‌ها نمی‌آمدند می‌رفتند در آب خب آیا این جریان طبیعی است نظیر همین کبوترها که در خیلی از کشورها در خیابانهایشان کبوتر پر می‌کشد همین‌طور می‌ماند راه می‌رود یا در این شهرها نظیر حرم و اینها کبوتر‌ها راه می‌روند اینطوری است احساس امنیت می‌کنند؟ یا نه ﴿کَذلِکَ نَبْلُوهُمْ﴾ فرمود ما این کارها را کردیم این ﴿ما مِنْ دَابَّةٍ إِلاّ هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها﴾ همین است دیگر ما اینها را آزمودیم ببینید مشابه این در سورهٴ مبارکهٴ مائده قبلاً گذشت در سوره مائده آیه 94 و 95 حکمش این بود که ذات اقدس اله به مؤتمران و حاجیان به محرمان می‌فرماید که در سرزمین حرم صید ممنوع است این یک مطلب از طرفی صیدهای بالای کوه را ذات اقدس اله دستور می‌دهد که اینها پایین بیایند در تیر رس و دسترس محرمان قرار بگیرند این دو مطلب ... حالا امروز از آهو و کبوتر می‌گذرد همینها را قرآن تربیت کرده دیگر مگر آنها از سوسمار می‌گذشتند به صید این سوسمار می‌رفتند حالا از غزال می‌گذرند از حمام می‌گذرند فرمود ما این کارها را کردیم به آنها گفتیم لا تقتلوا الصید و انتم حرم این یک چیز بعد ﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّهُ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الصَّیْدِ تَنالُهُ أَیْدیکُمْ وَ رِماحُکُمْ﴾ مثل اینکه از این طرف به یک جوانی می‌گوییم که ﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ﴾ از آن طرف چهارتا نامحرم از تیر رس چشمش می‌گذرد ببینیم چه کار می‌کند خب اگر کسی نامحرم در کنارش نگذرد که با قل للمومنین امتحان نمی‌شود که از آن طرف امکانات مالی به کسی می‌دهیم از آن طرف یک کسی که نیازمند است به واحد تجاری او می‌فرستیم ببینیم ربا می‌گیرد یا نه از این طرف به یک کارمندی قدرت می‌دهیم از این طرف به یک ارباب رجوعی نیاز می‌دهیم ببینیم رشوه می‌گیرد یا نه از هر دو طرف می‌آزماید حالا اگر قل للمومنین را گفت و نامحرمی از جلوی چشم کسی عبور نداد نه عبور نکرد اینکه امتحان نیست فرمود ما این کار را می‌کنیم اینجا هم فرمود ما دستور می‌دهم که آنها یک مقداری پایین بیایند در تیررس اینها در دسترس اینها قرار بگیرند تا بیازماییم ﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّهُ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الصَّیْدِ﴾ که ﴿تَنالُهُ أَیْدیکُمْ وَ رِماحُکُمْ﴾ با تیر می‌خواهید بزنید می‌توانید با دست بخواهید بگیرید می‌توانید ﴿لِیَعْلَمَ اللّهُ مَنْ یَخافُهُ بِالْغَیْبِ﴾ تا ببینیم ایمان به غیب دارید یا ندارید ﴿فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ﴾ از اینکه فرمود کذلک نبلوهم این نشان می‌‌دهد که بالأخره یک صبغه فراطبیعی دارد تنها جریان طبیعی نیست که حالا آنها چون روز شنبه احساس آرامش می‌کردند می‌آمدند روی آب البته محال نیست اما ذات اقدس اله همین‌طور در آن تیر رس یا دسترس قرار گرفتن صید حرم را یا صید در حال احرام را به خود اسناد می‌دهد اینجا هم به خود اسناد می‌دهد ﴿کَذلِکَ نَبْلُوهُمْ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ﴾ حالا در چنین فضایی یک عده به طمع آن ماهی‌ها روز شنبه یا ن روزی که تعطیل بود شروع کردند به ماهی گیری یک عده که خواص از مومنین آن منطقه بودند شروع کردند به نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر کردن عده‌ای که بی تفاوت بودند می‌گفتند به شما چه؟ همان‌طوری که ‌می‌گفتند به من چه می‌گفتند به شما چه؟ می‌گفتند چکار دارید اینها را نصیحت می‌کنید؟ اینها تنها نمی‌گفتند به من چه که به آمران به معروف و ناهیان از منکر هم می‌گفتند به شما چه این سه گروه شده بودند ذات اقدس اله حرف آن آمران به معروف و ناهیان از منکر را تشریح کرد یک نزول عذاب را بیان کرد دو نجات آمران به معروف و ناهیان از منکر را ذکر کرد سه بقیه را هم به کام عذاب فرستاده چهار پس این که گفته می‌شود آتش اگر آمده خشک و تر نمی‌کند ﴿وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً﴾ مال آنجایی است که دیگران تماشاچی بودند خب اگر دیگران آمر به معروف و ناهی از منکر بودند وظیفه شناس بودند ممکن نیست ذات اقدس اله آنها را عذاب بکند آتش الهی اگر باشد حقیقة خشک و تر می‌کند خشک را می‌سوزاند ترها را حفظ می‌کند اگر آتش طبیعی باشد بله خشک و تر می‌کند ببینید حالا چگونه این گروه را نجات داد فرمود ﴿وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ﴾ این لم تعظون به چه کسی گفتند پس معلوم می‌شود یک عده واعظان بودند دیگر یک عده موعظه می‌کردند نصیحت می‌کردند که صید حرام است این روز تعطیلی صید نکنید امر به معروف و نهی از منکر می‌کردند یک عده‌ای هم که می‌گفتند به من چه به ین آمران به معروف و ناهیان از منکر هم می‌گفتند به شما چه چکار دارید خودتان را خسته می‌کنید ﴿وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ﴾ اینها می‌گفتند که به ما چه خدا اینها را عذاب می‌کند خدا بله عذاب می‌کند ولی شما را هم عذاب می‌کند اینچنین نیست که خدا مرتکبین گناه را عذاب بکند تارکین امر به معروف و نهی از منکر را عذاب نکند که شما را هم عذاب می‌کند ﴿لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذابًا شَدیدًا﴾ حالا یا در دنیا یا در آخرت قالوا این آمران به معروف و ناهیان از منکر که احساس مسئولیت می‌کردند به ین گروه سوم که بی تفاوت بودند می‌گفتند به ما چه؟ به شما هم چه به این گروه می‌گفتند که به دو دلیل این کرا را می‌کنیم ﴿مَعْذِرَةً إِلى رَبِّکُمْ﴾ ما وظیفه داریم ذات اقدس اله گفته این کار را بکنید ما عذر داشته باشیم پیش خدا نباید عذر داشته باشیم؟ باید عذری داشته باشیم پیش خدا این یک و از طرفی هم شاید اینها برگردند این دو یک وقت است انسان یقین دارد که اثر نمی‌کند اگر یقین دارد اثر نمی‌کند باز از جهت دیگر معذرة الی ربکم است و آن این است که یک وقت است که یک عده متجری‌اند لجوج و لنود و عنود‌اند و نصیحت پذیر نیستند لکن عده دیگر هستند که اصلاً نمی‌دانند این گناه است خیال می‌کنند جایز است یا در اثر خرد سالی یا در اثر ناآگاهی یا دسترسی نداشتن خیال می‌کنند این کار جایز است یک عده باید باشند بالأخره فریاد برآورند که این کار حرام است یا نه تا آ نها هم بفهمند برای اینکه آنها خیال نکنند این کار جایز است یک عده بالأخره باید فریاد بزنند این یک دوم اگر چنانچه احتمال این دادیم که با فریاد یک گوشه وضع عوض می‌شود خب باز هم آنها اگر بگویند شما اگر می‌گفتید ما برمی‌گشتیم شما اعلام نکردید بهانه بگیرند برای اینکه بها نه نگیرند نه برای اینکه متعظ بشوند برای اینکه بهانه نگیرند آن وقت انسان می‌گوید که معذرة الی ربکم ما این کار را کردیم اینها اگر در قیامت بگویند که اگر اینها این کرا را =کردند می‌گفتند فریاد می‌زدند ما دست برمی‌داشتیم اینها چون چیزی نگفتند ما کارمان را ادامه دادیم برای اینکه یک چنین بهانه‌ای هم در قیامت نیاورند این آمران به معروف و ناهی از منکر نصیحتشان را ادامه می‌دهند حالا که اثر نکرد ﴿فَلَمّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ﴾ عالمان دین آمران به معروف ناهیان از منکر این تبهکاران را نصیحت کردند موعظه کردند اینها تناسی داشتند نه نسیان اینکه دارد ﴿نَسُوا اللّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ﴾ این یک تناسی عمدی است این در بیان نورانی حضرت امیر در نهج‌البلاغه هست که این نسیان نیست تناسی است مثل اینکه گاهی انسان جهل دارد گاهی تجاهل می‌کند اینجا حضرت فرمود نسیان نداشتند تناسی کردند خودشان را به تناسی زدند این هم که می‌فرماید ﴿فَلَمّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ﴾ اینها را یاد آوری کردند نصیحت کردند امر به معروف کردند نهی از مکر کردند اینها یادشان رفته عمدا یادشان رفته آنگاه چه کارکردیم ما ﴿أَنْجَیْنَا الَّذینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ﴾ ما ناهی از منکر را نجات دادیم ﴿وَ أَخَذْنَا الَّذینَ ظَلَمُوا﴾ ظالمین را به عذابی که دارای بأس شدید است گرفتیم ﴿بِما کانُوا یَفْسُقُونَ﴾
سورهٴ مبارکهٴ اعراف چون در مکه نازل شد و این قصه بنی اسرائیل که در یکی از مناطق بندری به سر می‌بردند و روز تعطیل را حرمت نگاه نداشتند و آن روزی که باید صید نکنند صید کردند و از عهده امتحان الهی به در نیامدند و بعد معذب شدند این قصه را به صورت مبسوط در سورهٴ مبارکهٴ اعراف بیان فرمود چون اعراف در مکه نازل شد و قبل از سورهٴ مبارکهٴ بقره و قبل از سورهٴ مبارکهٴ نساء است که در مدینه نازل شده است لذا در سوره بقره و در سوره نساء به عنوان اجمال بعد از تفصیل به صورت خلاصه ذکر می‌کنند می‌فرمایند شما جریان اصحاب سبت را که شنیدید و می‌دانید در آیه 65 سورهٴ مبارکهٴ بقره می‌فرماید ﴿وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذینَ اعْتَدَوْا مِنْکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ﴾ یعنی شما جریان مردمی که در منطقه بندری زندگی می‌کردند و روز شنبه که تعطیل بود و صید حرام بود آنها صید می‌کردند و حرف آمران به معروف و ناهیان از منکر را گوش ندادند و تمردشان به طغیان تبدیل شده است و سر انجام به عذاب الهی گرفتار شدند قصه شان را که می‌دانید خب در مدینه این حرفها بازگو شد یعنی در آیه 65 سورهٴ مبارکهٴ بقره و همچنین در سورهٴ مبارکهٴ نساء آیه 47 به این صورت آمده است ﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَما لَعَنّا أَصْحابَ السَّبْتِ وَ کانَ أَمْرُ اللّهِ مَفْعُولاً﴾ فرمود‌ای اهل کتاب شما پند پذیر باشید وگرنه ممکن است به همان عذاب اصحاب سبت مبتلا شوید که قصه‌اش برای شما روشن شود چون قبلاً در سورهٴ مبارکهٴ اعراف در مکه این آیات به صورت روشن نازل شده است لذا در سوره‌های مدینه نظیر سوره بقره و سوره نساء به صورت متنی و خلاصه ذکر می‌کند بعد می‌فرماید شما این جریان را که قبلاً می‌دانستید یاد گرفتید در مکه وجود مبارک پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) با یهودی‌ها مانوس نبود در مکه یهودی اهل کتاب نبود یا به ندرت بود آنجا یک فرهنگی کتابی کتابخانه‌ای و مانند آن نبود که حالا این جریانها را پیغمبر در مکه یاد گرفته باشد پس معلوم می‌شود همه اینها روی جریان اخبار به غیب است و از راه غیب با خبر شد در مدینه حضور داشتند و از این جریان و کتاب خبری بود [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 105
(آیه 163)- یک سرگذشت عبرت انگیز! در اینجا صحنه دیگرى از تاریخ پرماجراى بنى اسرائیل که مربوط به جمعى از آنهاست که در ساحل دریایى زندگى مى‏کردند، آمده است، منتها روى سخن در آن به پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله است، و به او مى‏گوید: «از قوم یهود معاصر خویش ماجراى شهرى را که در کنار دریا قرار داشت سؤال کن» (وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ).
طبق روایات این «قریه» بندرى به نام «ایله» بوده که امروز به نام بندر ایلات معروف است.
و به یاد آنها بیاور «زمانى را که در روز شنبه (از قانون پروردگار) تجاوز مى‏کردند» (إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ).
زیرا روز شنبه تعطیل آنها بود و وظیفه داشتند، دست از کار و کسب و صید ماهى بکشند و به مراسم عبادت آن روز بپردازند، اما آنها این دستور را زیر پا گذاردند.
سپس قرآن آنچه را در جمله قبل سر بسته بیان کرده بود، چنین شرح مى‏دهد:
به خاطر آنها بیاور «آن هنگام را که ماهیان در روز شنبه در روى آب آشکار مى‏شدند و در غیر روز شنبه ماهیان کمتر به سراغ آنها مى‏آمدند» (إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ).
این موضوع خواه جنبه طبیعى داشته، و یا جنبه فوق العاده و الهى، وسیله‏اى بود براى امتحان و آزمایش این جمعیت، لذا قرآن مى‏گوید: «ما این چنین آنها را به چیزى که در برابر آن مخالفت مى‏کردند آزمایش مى‏کردیم» (کَذلِکَ نَبْلُوهُمْ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ).
چگونه دست به گناه زدند؟
این جمعیت، قانون شکنى را به این ترتیب شروع کردند که در آغاز از طریق حیله به اصطلاح شرعى- به وسیله کندن حوضچه‏ها و یا انداختن قلابها- کار خود را شروع کردند، این کار، گناه را در نظر آنها کوچک و آنان را در برابر شکستن احترام روز شنبه جسور ساخت، کم‏کم روزهاى شنبه بطور علنى و بى‏پروا به صید ماهى مشغول شدند و از این راه مال و ثروت فراوانى فراهم ساختند. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(وسلهم ) و سل الیهود . و قرئ : و اسألهم . و هذا السؤال معناه التقریر و التقریع بقدیم کفرهم و تجاوزهم حدود الله و الإعلام بأن هذا من علومهم التی لا تعلم إلا بکتاب أو وحی ، فإذا أعلمهم به من لم یقرأ کتابهم ، علم أنه من جهة الوحی . و نظیره همزة الاستفهام التی یراد بها التقریر فی قولک : أ عدوتم فی السبت ؟ و القریة أیلة . و قیل : مدین . و قیل : طبریة . و العرب تسمی المدینة قریة . و عن أبی عمرو بن العلاء . ما رأیت قرویین أفصح من الحسن و الحجاج ، یعنی رجلین من أهل المدن (حاضرة البحر) قریبة منه راکبة لشاطئه (إذ یعدون فی السبت ) إذ یتجاوزون حد الله فیه ، و هو اصطیادهم فی یوم السبت ، و قد نهوا عنه . و قرئ : یعدون بمعنی یعتدون ، أدغمت التاء فی الدال و نقلت حرکتها إلی العین ، و یعدون من الإعداد ، و کانوا یعدون آلات الصید یوم السبت ، و هم مأمورون بأن لا یشتغلوا فیه بغیر العبادة . و السبت : مصدر سبتت الیهود ، إذا عظمت سبتها بترک الصید و الاشتغال بالتعبد ، فمعناه : یعدون فی تعظیم هذا الیوم ، کذلک قوله (یوم سبتهم ) معناه یوم تعظیمهم أمر السبت . و یدل علیه قوله (و یوم لا یسبتون ) قراءة عمر بن عبدالعزیز : یوم إسباتهم . و قرئ : لا یسبتون ، بضم الباء . و قرأ علی : لا یسبتون بضم الیاء ، من أسبتوا . و عن الحسن : لا یسبتون علی البناء للمفعول ، أی لا یدار علیهم السبت ، و لا یؤمرون بأن یسبتوا ، فإن قلت : إذ یعدون ، و إذ تأتیهم ، ما محلهما من الإعراب ؟ قلت : أما الأول فمجرور بدل من القریة ، و المراد بالقریة أهلها ، کأنه قیل : و اسألهم عن أهل القریة وقت عدوانهم فی السبت ، و هو من بدل الاشتمال . و یجوز أن یکون منصوبا بکانت ، أو بحاضرة . و أما الثانی فمنصوب بیعدون . و یجوز أن یکون بدلا بعد بدل . و الحیتان السمک ، و أکثر ما تستعمل العرب الحوت فی معنی السمکة (شرعا) ظاهرة علی وجه الماء . و عن الحسن : تشرع علی أبوابهم کأنها الکباش البیض . یقال شرع علینا فلان إذا دنا منا و أشرف علینا . و شرعت علی فلان فی بیته فرأیته یفعل کذا (کذلک نبلوهم ) أی مثل ذلک البلاء الشدید نبلوهم بسبب فسقهم [ نظرات / امتیازها ]

بعد از آن حضرت رسالت صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را امر فرماید که: وَ سْئَلْهُمْ عَنِ اَلْقَرْیَةِ اَلَّتِی کٰانَتْ حٰاضِرَةَ اَلْبَحْرِ :و سؤال نما بر وجه تقریع و تقریر یهود را از خبر قریه اى که بود نزدیک دریا و آن به روایت ابن عباس در ایله بود میان مدین و طور بر ساحل بحر طبریه ابن زید گفته: اسم آن قریه منیشا بود متشرع به شریعت موسى علیه السّلام و از جملۀ فرائض بر آنها تعظیم سبت، و لذا حرام بود بر آنها صید ماهى و اعمال دنیویه

إِذْ یَعْدُونَ فِی اَلسَّبْتِ :زمانى را که تجاوز کردند در تعظیم روز شنبه به ترک صید، إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتٰانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً :وقتى که مى آمدند ایشان را ماهیان روز شنبه که منهى عنه بود در حالتى که ظاهر شده و سرها برداشته از حسن نقل است که هریک مقابل گوسفندى بزرگ و سفید تا به در خانه هاى آن حوالى مى آمدند به جهت ایمنى از صید وَ یَوْمَ لاٰ یَسْبِتُونَ لاٰ تَأْتِیهِمْ :و روزى که عمل سبت نمى کردند، یعنى روزهاى دیگر نمى آمدند به ایشان این ماهیان و این امتحان الهى بود آنها را در منهج مروى است که روز شنبه ماهیان بسیار، و ظاهر مى شدند روى آب، و بازى مى کردند، و چون شنبه تمام شدى برفتندى و تا شنبۀ دیگر کسى ماهى ندیدى کَذٰلِکَ نَبْلُوهُمْ : همچنین مى آزمائیم ایشان را، یعنى معاملۀ آزمایندگان مى کنیم، بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ :به سبب آنچه بودند که بیرون مى رفتند از دایرۀ فرمان ما خلاصۀ مطلب: آنکه چون اهل قریه حال را بدین منوال دیدند، چاره اى مى جستند عاقبت به وسوسۀ شیطان، حوضهاى خارج از دریا حفر، و جویها قرار دادند روز شنبه ماهیان بدان حوضها رانده، و راه را مسدود، روز یکشنبه مى گرفتند چون چند مرتبه این طور نموده، آثار عذابى نازل نشد، دلیر شده، تعظیم سبت ننمودند

در منهج از ابن زید نقل است که در اول یک نفر ماهى گرفته ریسمان در زیر دنبال او بسته در آب رها، و روز یکشنبه او را بیرون آورده بریان نمود

همسایه بوى آن شنید او را موعظه نمود که چرا چنین کردى، از خدا نترسیدى که تعجیل عذاب فرماید مرد خائف شد، دو روزى منتظر عذاب، عاقبت دلیر، و ماهى به آن طریق صید و بریان کرد مردمان چون دیدند تغییرى پیدا نشد، کم کم آنها هم جرئت نموده مرتکب این امر شدند و مالهاى بسیار از این ممر جمع نمودند و به روایتى دوازده هزار و به روایتى هفتاد هزار مرد بودند در آن شهر، سه فرقه شدند: قومى مباشر این فعل، جمعى ساکته، و گروهى ناهیه [ نظرات / امتیازها ]

وَ سْئَلْهُمْ عَنِ اَلْقَرْیَةِ اَلَّتِی کٰانَتْ حٰاضِرَةَ اَلْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی اَلسَّبْتِ الخ خطاب برسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نموده که از یهودیها سؤال کن و ظاهرا این سؤال از باب تقریع و توبیخ و سرزنش به آنها است که شما جماعت یهود از ابتداء بناء کارتان بر مخالفت و کفر و تجاوز نمودن از حدود امر خدا بوده که پس ازآنکه نهى شده بودید از صید ماهى در روز شنبه و اینکه اشتغال نمائید به عبادت و طاعت و روز شنبه را محترم دارید

(یعدون)مأخوذ از تعدّى است و در اینجا بمعنى تعدى از حدودى است که بر بنى اسرائیل مقرّر شده بود که در روز شنبه صید ماهى نکنند

(حٰاضِرَةَ اَلْبَحْرِ) یعنى نزدیک دریا بود و به روایت ابن عباس نام آن قریه (ایله)بوده که میان(مدین)و(طور)بر ساحل بحر(طبریّه)واقع شده بود و بعضى طور دیگر گفته اند

(شرّعا)جمع شارع است یعنى ماهیانى که بر روى آب ظاهر مى گردند و آشکار مى شوند

وَ یَوْمَ لاٰ یَسْبِتُونَ گفته اند که یهودیها مأمور شدند در روز شنبه صید ماهى نکنند ماهیان به غریزه خدا دادشان روزهاى دیگر ته آب مى رفتند و روز شنبه چون مطمئن بودند روى آب مى آمدند یهودیها در معرض امتحان واقع گردیدند وقتى چنین دیدند طمعشان غالب گردید و در روز شنبه که مأمور بودند صید ماهى نکنند مخالفت نموده مشغول شدند بصید ماهى و نهى صریح را مخالفت نمودند

گفته اند که جماعت ایله چون دیدند ماهیان روز شنبه در آب مى آیند و از صید کردن آنها نهى دارند باغواء شیطان تمهیدى بکار بستند و رأى آنها بر این قرار گرفت که بر لب دریا حوضهائى حفر نمایند و اطراف آن چوبهائى ترتیب دهند و در روز شنبه که ماهیان روى آب مى آیند آنها را در آن حوضها برانند و جلو آنها مجارى آب را ببندند و در روز یکشنبه بروند و آنها را صید کنند،و بقولى روز شنبه قلاّب در دریا مى انداختند و ماهیان در آن مى ماندند و روز یکشنبه آنها را صید مى کردند

کَذٰلِکَ نَبْلُوهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ اشاره به اینکه اینها چون فاسق بودند در موقع امتحان واقع گردیدند تا اینکه فسقشان پدید گردد [ نظرات / امتیازها ]

وَ سْئَلْهُمْ عَنِ اَلْقَرْیَةِ اَلَّتِی کٰانَتْ حٰاضِرَةَ اَلْبَحْرِ این خطاب متوجّه حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله است «اَلْقَرْیَةِ » بنا بر حذف مضاف و تقدیرش: «اهل القریة» است ضمیر «هم» در «وَ سْئَلْهُمْ » به یهودیان مدینه که معاصر با پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله بودند برمى گردد؛ زیرا این آیه در مدینه براى رویارویى با یهود نازل شد؛ اما به این سورۀ مکّى پیوست داده شد تا سخن دربارۀ یهود کامل گردد خداى سبحان نام قریه را بیان نکرده است

برخى گفته اند: این قریه در کنار دریاى سرخ بوده است درهرصورت، قریۀ مزبور براى یهودیانى که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله از آنها دربارۀ آن پرسید، شناخته شده بود امّا عامل این پرسش دو چیز است:

1 رودررو شدن پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با یهود مدینه که نبوت او را انکار مى کردند، درحالى که در دل هاى خود یقین داشتند که او پیامبر است؛ زیرا پیامبر از تاریخ گذشتگان ایشان و از آن جمله از داستان قریه اى که در کنار دریا قرار داشت به آنها خبر داد، با وجود اینکه آنها مى دانستند که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله این داستان را نه در کتابى خوانده و نه از کسى شنیده است در این صورت، آگاهى او از این داستان تنها از طریق وحى خواهد بود

2 پیامبر به یهودیان توجّه دهد که آنان افرادى زورگو و دشمن حق اند و این دشمنى از سرشت و شیوۀ یهود دور و بیگانه نیست، بلکه رسم و قانون آنها از دیر زمان چنین بوده است و دلیل آن هم داستان مردم قریه اى مى باشد که خداوند بدان اشاره کرده است: إِذْ یَعْدُونَ فِی اَلسَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتٰانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لاٰ یَسْبِتُونَ لاٰ تَأْتِیهِمْ کَذٰلِکَ نَبْلُوهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَفْسُقُونَ

خلاصۀ این داستان بدین ترتیب است: خداوند کار را در روز شنبه بر یهود حرام کرد و از آن جمله صید ماهى را خداوند براى اینکه آنها را بیازماید و ماهیت آنها را براى مردم آشکار سازد، ماهى ها را در روز شنبه به طور فراوان به سوى ایشان مى فرستاد و این ماهى ها بر روى آن ظاهر مى شدند و در سایر روزها از آمدن آنها جلوگیرى مى کرد ازاین رو، گروهى از آنان به نیرنگى دست زدند که بدین وسیله حرام خدا را حلال مى کردند آنها گودال هایى کندند و کانال هایى براى این گودال ها قرار دادند که به آب وصل مى شد و ماهى ها از این راه ها به آن گودال ها نفوذ مى کردند و نمى توانستند از آن بیرون آیند و یهودیان آنها را در روز یکشنبه صید مى کردند و مى گفتند: ما روز یکشنبه صید مى کنیم و نه روز شنبه گروهى از آنان به آنها اعتراض و آنها را از این نیرنگ با دین منع کردند و از عذاب خدا بیم دادند؛ امّا آنان اندرز نگرفتند
[ نظرات / امتیازها ]

مثل دو آیه اول در سوره بقره گذشت و تفسیر هر دو مفصّلا ذکر شد و در اینجا خطاب به پیغمبر است یعنى یاد بیاور وقتى را که گفته شد به بنى اسرائیل سکونت نمائید در بیت المقدس و نیز سؤال کن براى ملامت و اثبات مکر و تمرّد قدیمى آنها از واقعه آن قریه کنار دریا و اهلش که با آنکه خداوند منع فرموده بود آنها را از آنکه روز شنبه صید ماهى نمایند تعدّى مى کردند و حوض هاى کوچکى کنار دریا مى کندند و متّصل مى نمودند آنها را به وسیله راههاى باریکى بدریا تا ماهى ها در آن حوض ها جمع شوند و شب یکشنبه آن راهها را مسدود نموده روز یکشنبه صید مى نمودند و این خدعۀ بود از آنها براى فرار از اطاعت امر الهى و آن ممنوع بود و این کار را براى آن مى نمودند که بامر الهى براى امتحان آنها ماهى ها روز شنبه فراوان و روى آب ظاهر مى شدند و روزهاى دیگر کم و مخفى بودند و یوم لا یسبتون مأخوذ است از سبت یهود بمعنى کناره گیرى از کار و اشتغال به عبادت و رسومى که آئین آنها بوده است یعنى روزى که برسوم روز شنبه عمل نمى کردند [ نظرات / امتیازها ]