(ختامه مسک و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون ):(شرابی که مهر و مومش مشک است و شایسته است که مردم برای رسیدن به چنین زندگی از هم سبقت بگیرند) [ نظرات / امتیازها ]

خِتامُه‌ُ مِسک‌ٌ وَ فِی‌ ذلِک‌َ فَلیَتَنافَس‌ِ المُتَنافِسُون‌َ (26)

خِتامُه‌ُ مِسک‌ٌ: مهر ‌او‌ ‌به‌ جای‌ گل‌، مشک‌ ‌است‌ و مهر ‌به‌ جهت‌ ‌آن‌ کنند ‌که‌ توهّم‌ اهل‌ بهشت‌ نشود ‌که‌ دست‌ کسی‌ بدان‌ رسیده‌ و موجب‌ نفرت‌ آنان‌ شود.

‌پس‌ ابرار ‌خود‌ مهر ‌آن‌ ‌را‌ بردارند ‌ یا ‌ ختم‌ آشامیدن‌ ‌آن‌ ‌بر‌ مشک‌ ‌باشد‌ ‌تا‌ شارب‌ ‌بعد‌ ‌از‌ آشامیدن‌ بوی‌ مشک‌ ‌از‌ دهن‌ و لب‌ ‌او‌ آید.

‌از‌ ابو دردا روایت‌ ‌است‌ ‌که‌ مسک‌ شراب‌ سفید ‌باشد‌، مانند نقره‌، و اهل‌ بهشت‌ ختم‌ شرب‌ ‌به‌ آشامیدن‌ ‌آن‌ کنند«1». و مروی‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ مردی‌ ‌از‌ اهل‌ دنیا انگشت‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌در‌ ‌آن‌ داخل‌ و بیرون‌ آورد، هیچ‌ ذی‌ روحی‌ نباشد.

‌در‌ دنیا مگر آنکه‌ طیب‌ ‌آن‌ ‌به‌ مشام‌ ‌او‌ رسد و همه دنیا ‌به‌ ‌آن‌ معطّر گردد«2».

وَ فِی‌ ذلِک‌َ: و ‌در‌ ‌اینکه‌ شراب‌ ‌ یا ‌ نعیم‌ بهشتی‌، فَلیَتَنافَس‌ِ المُتَنافِسُون‌َ: باید رغبت‌ کنند رغبت‌ کنندگان‌، ‌یعنی‌ عملی‌ بجای‌ آرند ‌که‌ سبب‌ استحقاق‌ شراب‌ ‌آن‌ گردند. چنانچه‌ ‌در‌ حدیث‌ ‌است‌: «‌من‌ صام‌ للّه‌ ‌فی‌ یوم صائف‌ سقاه‌ اللّه‌ ‌علی‌ الظّمأ ‌من‌ الرّحیق‌ المختوم‌»: ‌هر‌ ‌که‌ ‌در‌ روزهای‌ تابستان‌ روزه‌ دارد، حق‌ سبحانه‌ رفع‌ تشنگی‌ ‌او‌ کند ‌به‌ آب‌ دادن‌ ‌از‌ شراب‌ رحیق‌ مختوم‌«3». و ‌در‌ وصایای‌ حضرت‌ نبوی‌ ‌به‌ علوی‌ علیهما السّلام‌ فرماید: ‌ یا ‌ ‌علی‌ ‌هر‌ ‌که‌ ترک‌ مسکر کند بجهت‌ رضای‌ ‌خدا‌ و امتثال‌ امر ‌او‌، حق‌ ‌تعالی‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌از‌ رحیق‌ مختوم‌ سیراب‌ فرماید«4». [ نظرات / امتیازها ]

26‌-‌ چون‌ نوشنده‌ لب‌ ‌از‌ ‌آن‌ بردارد آخر جرعه ‌آن‌ طعم‌ و بوی‌ مشک‌ میدهد ‌ یا ‌ مهر سر کوزه‌های‌ شراب‌ ‌از‌ مشک‌ ‌است‌ (بخلاف‌ شرابهای‌ دنیا ‌که‌ ‌از‌ گل‌ ‌است‌) و ‌برای‌ چنین‌ (باده مشکفام‌ مشکبوی‌) بایستی‌ راغبان‌ مبادرت‌ بطاعت‌ خدای‌ ‌تعالی‌ کنند‌-‌ ‌ یا ‌ ‌با‌ یکدیگر ‌برای‌ ‌آن‌ منازعه‌ نمایند.

(و ‌در‌ حدیث‌ ‌است‌ ‌که‌: ‌من‌ صام‌ للّه‌ ‌فی‌ یوم صائف‌ سقاه‌ اللّه‌ ‌علی‌ الظماء ‌من‌ رحیق‌ مختوم‌‌-‌ ‌هر‌ کس‌ ‌برای‌ ‌خدا‌ ‌در‌ روز گرم‌ تابستان‌ روزه‌ بدارد خداوند ‌در‌ تشنگی‌ قیامت‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌از‌ رحیق‌ مختوم‌ بنوشاند).
(و باز ‌در‌ وصیّت‌ پیغمبر صلّی‌ اللّه‌ ‌علیه‌ و آله‌ بأمیر المؤمنین‌ ‌علیه‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌: ‌ یا ‌ ‌علی‌ ‌من‌ ترک‌ الخمر للّه‌ سقاه‌ اللّه‌ ‌من‌ الرحیق‌ المختوم‌‌-‌ ‌ یا ‌ ‌علی‌ ‌هر‌ کس‌ ‌برای‌ اطاعت‌ امر ‌خدا‌ ترک‌ نوشیدن‌ شراب‌ کند خداوند ‌او‌ ‌را‌ ‌از‌ رحیق‌ مختوم‌ مینوشاند). [ نظرات / امتیازها ]

معطّر بودن آخرین جرعه ها و مشک انگیز بودن آن، از ویژگى هاى باده بهشتى است.

ختـمه مسک

«ختام» به معناى نهایت و پایان است (مفردات راغب). جمله «ختامه مسک» بیانگر صفاى شراب بهشتى است; به گونه اى که حتى آخرین قطرات آن نیز نوشیده مى شود و مانند ته نشین شراب دنیایى دور ریخته نخواهد شد; زیرا به خوشبویى مشک است.

2 - صُراح باده بهشتى نیکوکاران، با مشک لاک و مهر شده است.

ختـمه مسک

برخى از اهل لغت، «ختام» را به معناى وسیله ختم و علامت گذاشتن مى دانند و مى گویند: تنگ شراب را در آخرت، با مشک ممهور مى کنند; نه این که مانند صُراح (تنگ شراب) دنیا، آن را با گل و امثال آن سربسته سازند. راغب این معنا را با آیه شریفه مناسب نمى داند.

3 - به کار گرفتن تمام تلاش براى رقابت با دیگران، تنها شایسته خوش گذرانى و شراب خوارى در جهان آخرت است.

و فى ذلک فلیتنافس المتنـفسون

«تَنافُس»; یعنى، هر یک از رقابت کنندگان، نیروى نَفْس خویش را در برابر دیگرى آشکار سازد (مقاییس اللغة). «ذلک»، به محتواى آیات «على الأرائک ینظرون» و «یسقون» اشاره دارد.

4 - خداوند، انسان ها را به تلاش براى ربودن پاداش هاى آخرت از یکدیگر، دعوت و ترغیب کرده است.

و فى ذلک فلیتنافس المتنـفسون

5 - دنیا، عرصه تلاش براى رسیدن به لذت هاى آخرت است.

فلیتنافس المتنـفسون
[ نظرات / امتیازها ]

[26] و در آن صورت که زمینه مهر کردن شراب معمولا پاره‏اى گل چسبنده بوده، زمینه مهر کردن شراب بهشتى مشک پر عطر است.

خِتامُهُ مِسْکٌ- زمینه مهر آن مشک است.»

که بر خوشبویى و زیبایى آن مى‏افزاید، و بر ما است که دامنه این نعمتها را پیش خود تصور کنیم و با تمام همت و نشاط براى دست یافتن به آنها بکوشیم.

وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ- و در این مى‏بایستى رقیبان و مسابقه‏دهندگان با یکدیگر به مسابقه بپردازند.»

در ضمیر آدمى تمایل راسخى وجود دارد که او را به پیشى گرفتن و سبقت جستن بر دیگران مى‏خواند، و بیشتر اوقات این تمایل فطرى درباره امور دنیوى و نعیم زایل شونده آن است، در صورتى که عقل ما را به آن راهنمایى مى‏کند که مى‏بایستىاین مسابقه و پیشى جستن نسبت به دیگران در خصوص انجام دادن کارهاى نیک مورد پسند خدا و دست یافتن به بهشت باشد که نعیم جاودانى است، و این آیه یکى از آیات قرآنى است که این تمایل مبارک را در راه درست و استوار آن بر ما عرضه مى‏دارد، و آن شتاب ورزیدن به خیرات و مسابقه دادن در بزرگواریها و مکرمات است، چنان که پروردگار ما سبحانه و تعالى گفته است: وَ سارِعُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ، «30» و نیز:اسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً، «31» و نیز: إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً. «32»

اگر بنا باشد که آدمى درباره دست یافتن به چیزى به مسابقه بپردازد، بهترین چیزى که مى‏بایستى مسابقه بر سر آن صورت‏پذیر شود، همان رحیق مختوم است که عنوان مکملى براى رشته‏اى از نعمتهاى مستمر و به هم پیوسته دارد، و شاید سرّ یاد کردن از این جمله در هنگام بیان این نعمت همین بوده باشد، زیرا که آن کامل کننده دیگر نعمتها است، یا حکایت از بزرگى این نعمت مى‏کند و این که لذت بزرگ آن قابل مقایسه با دیگر لذتها، حتى لذت و نعیم آخرت نیست، یا بدان جهت که از آداب نوشیدن نوشابه در نزد اهل آن در دنیا نیز یکى آن است که جامها را از دست یکدیگر بربایند و در این کار به رقابت و مسابقه با یکدیگر بپردازند.

هر چه بوده باشد، رقابت و مسابقه در رحیق مختوم در آن روز، هنگامى صورت اتمام مى‏پذیرد که امروز در دنیا براى انجام دادن کارهاى خیر و نیک شتاب کنند و در آنها با یکدیگر مسابقه دهند و در خبر آمده است که ترک باده‏نوشى در دنیا بهاى دست یافتن به رحیق مختوم در آخرت است، به همان که پاداش سیراب کردن و طعام دادن به مؤمن نیز رحیق مختوم است.

در سفارش پیامبر- صلّى الله علیه وآله- به على- علیه السلام- آمده‏است که: «یا على! هر که خمر را براى غیر خدا ترک کند، خدا به او از شراب سر به مهر بهشت مى‏نوشاند، و چون على گفت: براى غیر خدا؟ گفت: آرى. و خدا، براى حفظ خودش، و خداى تعالى بر این کار از او سپاسگزارى مى‏کند.» «33»

از على بن الحسین- علیه السلام- روایت شده است که گفت: «هر که مؤمن گرسنه‏اى را طعام دهد، خدا از میوه‏هاى بهشت او را اطعام خواهد کرد، و هر که مؤمنى را سیراب کند، خدا از رحیق مختوم به او مى‏نوشاند و سیرابش مى‏کند.» «34»

نیز روایت شده است که: «هر که در روز گرمى براى خدا روزه بدارد، خدا تشنگى او را با دادن رحیق مختوم به او از بین مى‏برد.» «35»



[ نظرات / امتیازها ]

در تفسیر آیه پیش مى‏افزاید:
خِتامُهُ مِسْکٌ‏
مهر آن را با مشک نهاده‏اند، به گونه‏اى که با دست زدن و گشودن درب آن، بوى دلاویز عطر و مُشک فضا را صفا مى‏بخشد.
به باور «حسن»، «قتاده» و «ابن عباس» منظور این است که پایان مزه و طعم آن بوى مُشک دارد؛ به گونه‏اى که نوشنده آن وقتى آخرین قطره آن را مى‏نوشد و لب بر مى‏دارد بوى خوشى بسان بوى مُشک در فضا مى‏پراکند.
امّا به باور گروهى دیگر منظور این است که: ظرف‏ها و شیشه‏هاى آن شراب پاک و ناب، به وسیله مُشک و عنبر بسته بندى و مُهر مى‏شود، نه بسان ظرف‏ها و شیشه‏هاى شراب دنیا با «گِل» یا چوب و یا فلز و مشابه آن‏ها.
و از دیدگاه برخى، شراب پاک بهشت، شرابى است درخشان و نقره فام که به وسیله مُشک، بسته بندى شده و مهر گردیده است؛ به گونه‏اى که اگر در این جهان درب یکى از آنها را بگشایند و انگشتى به آن بزنند، بوى خوش و دل‏انگیز آن تمام شامه‏هاى مردم دنیا را عطر آگین خواهد ساخت و همه آرزوى آن را خواهند کشید.
در ادامه آیه مى‏افزاید:
وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ‏
و در راه رسیدن به این نعمت‏هاى شکوهبار بهشت و این شراب پاک و ناب است که باید مشتاقان - در فرمانبردارى از خدا - بر یکدیگر سبقت جویند.
آیه مورد بحث بسان این آیه است که مى‏فرماید: لمثل هذا فلیعمل العاملون. براى چنین پاداش پر شکوهى است که کوشندگان باید بکوشند.
از دیدگاه «مقاتل» منظور این است که: براى رسیدن به این مقام والاست که رقابت کنندگان باید به رقابت برخیزند.
و از دیدگاه «زید بن اسلم» براى این درجه و موقعیت پرشکوه است که تلاشگران باید در انجام کارهاى شایسته تلاش کنند و آرام نگیرند.
در روایت آمده است که: من صام للَّه فى یوم صائف سقاه‏اللَّه على الظمأ من الرحیق المختوم. کسى که در گرماى سوزان تابستان روزه بدارد، خدا او را در روز رستاخیز و تشنگى سخت آن روز، با شراب پاک و خالص و سربسته بهشت سیراب مى‏سازد.
و در وصیت‏هاى پیامبر به امیرمؤمنان نیز آمده است که:
من ترک الخمر للَّهِ سقاه‏اللَّه من الرحیق المختوم.
کسى که در راه خشنودى خدا و فرمانبردارى از او شراب‏خوارگى را وانهد، خدا او را از شراب ناب بهشت سیراب خواهد ساخت. [ نظرات / امتیازها ]

سپس مى فرماید: ((مھر آن را با مشک نھاده اند)) (ختامه مسک ) .
نه ھمچون ظرفھاى دربسته دنیا که مھر آن را با گل مى نھند، و ھنگامى که انسان مى خواھد شویى سربسته را با شکستن مھرش باز کند، دستش آلوده مى شود، شراب طھور بھشتى چنین نیست ، ھنگامى که دست بر مھرش مى نھند، بوى عطر مشک در فضا پراکنده مى شود! .
بعضى نیز گفته اند که منظور این است که در ختام یعنى پایان نوشیدن این شراب طھور دھان بوى مشک مى دھد، بر خلاف شرابھاى آلوده دنیا که بعد از نوشیدنش دھان تلخ و بدبو مى شود، ولى با توجه به تعبیرى که در آیه قبل بود این تفسیر بعید به نظر مى رسد .
در پایان آیه بعد از ذکر اوصاف شراب طھور بھشتى مى فرماید: ((در این نعمتھاى بھشتى و به خصوص در این شراب طھور بى نظیر باید راغبان بر یکدیگر پیشى گیرند)) (و فى ذلک فلیتنافس المتنافسون ) .
مفسر بزرگ ((طبرسى )) در ((مجمع البیان )) مى گوید: ((تنافس )) به معنى تمنى (و تلاش ) دو انسان است که ھر کدام مى خواھد شى ء نفیسى که براى دیگرى است در اختیار او نیز باشد .
و در مجمع البحرین آمده است ((تنافس )) به معنى سبقت و پیشى گرفتن بزرگوارانه بر دیگرى است (رقابت و مسابقه سالم ) .
((راغب )) در ((مفردات )) نیز مى گوید: ((منافسه )) به معنى تلاش انسان است براى شباھت به افراد برجسته ، و ملحق شدن به آنھا، بى آنکه ضررى به دیگرى وارد شود .
در حقیقت مضمون آیه شبیه چیزى است که در آیه 21 سوره حدید آمده است : سابقوا الى مغفرة من ربکم و جنة عرضھا کعرض السماء و الارض : ((پیشى بگیرید بر یکدیگر براى رسیدن به مغفرت پروردگارتان ، و بھشتى که پھنه آن مانند پھنه آسمان و زمین است ))! .
و یا آنچه در آیه 133 سوره آل عمران آمده است : و سارعوا الى مغفرة من ربکم و جنة عرضھا السموات و الارض .
به ھر حال تعبیرى که در آیه آمده است زیباترین تعبیرى است که براى تشویق انسانھا براى وصول به این نعمتھاى بى مانند از طریق ایمان و عمل صالح تصور مى شود، و فصاحت قرآن مجید را به عالیترین وجه منعکس مى کند. [ نظرات / امتیازها ]