(لیس علیک هدهم ولکن الله یهدی من یشاء):(هدایت کردن آنان برتونیست ، بلکه خداست که هر که را بخواهد هدایت می کند)دراین آیه پیامبر(ص )مخاطب قرار گرفته است و می فرماید:اینکه می بینی مردم در امر انفاق متفاوت عمل می کنند به جهت آنست که انفاق بدون منت و اذیت و خالصانه هدایتی از جانب خداوند است برای کسانی که ایمان قلبشان را آباد نموده است ،پس به جهت سستی بعضی در امر انفاق یا منت و اذیت بعضی دیگرمحزون مباش چون هدایت از جانب خداست ،(وما تنفقوا من خیرفلانفسکم ):(و آنچه از مال انفاق کنید برای خودتان است )یعنی ای مؤمنان نتیجه انفاق شما عینا به خودتان بر می گردد،(و ما تنفقون الا ابتغاء وجه الله ):(و جزبرای رضای خدا انفاق نکنید)یعنی انفاق خالصانه داشته باشید تا نفع آن عایدخودتان بشود، اما ساحت گوینده را منزه دانسته است ازاینکه دعوت ، منفعتی برای او داشته باشد، بلکه منفعت آن عاید کسانی می شود که این دعوت رابپذیرند، (وما تنفقوا من خیر یوف الیکم وانتم لا تظلمون ):(و آنچه از مال انفاق کنید به شما خواهد رسید و هرگز ستم نمی بینید)یعنی انفاق به خود شمامی رسد،آنهم به طور کامل ،پس توهم نداشته باشید که این نفع مصداق خارجی ندارد و امری موهوم و خیالی است ،خلاصه این منفعتی است که شما را به سویش می خوانیم تا به ثواب دنیا و آخرت برسید و این امری خیالی نیست ،بلکه امری واقعی و حقیقی است که خدای متعال آن را بدون آنکه چیزی از آن کم شده باشد به شما خواهد رساند و نتیجه انفاقتان را خواهید دید. [ نظرات / امتیازها ]

«لَیْسَ عَلَیْکَ هُداهُمْ» بر تو هدایت اینان نیست در وجه ارتباط و مناسبت این آیه با آیات گذشته وجوهى گفته شده است:
1- بر تو نیست هدایت اینان از این راه که جلو صدقه دادن مردم را به آنان بگیرى و بدینوسیله آنان را به اسلام وادار نمایى مانند آیه کریمه: «أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ «1»» مگر تو مردم را اکراه میکنى که مؤمن شوند.
2- بر تو نیست هدایت مردم به اینکه آنان را وادار کنى بر انفاقات در راه خیر و راه خدا (از حسن و ابو على جبائى) و تقدیر در این وجه این است که بر تو نیست که هدایت نمایى مردم را به رسیدن به ثواب و بهشت و آنچه بر تو است همین است که آنان را هدایت و راهنمایى بایمان و اسلام کنى. و این، تسلیت و دلدارى است نسبت برسول اکرم زیرا آن حضرت از اینکه مردم اسلام نمى‏آوردند غمگین میشد زیرا او مى‏دانست در نتیجه بى‏ایمانى چه عذاب ابدى در انتظار آنان است و خداوند او را با این آیه دلدارى داد.
__________________________________________________
(1)- آیه 99، سوره یونس‏

3- بر تو نیست که مردم را هدایت کنى پس از آنکه آنان را دعوت و انذار کرده و آنچه را که مأمور بوده‏اى به رساندن آن به مردم رسانده و تبلیغ نموده‏اى و معناى آیه این نیست که تو اصلا مأمور بهدایت مردم نیستى زیرا آن حضرت مبعوث نشده بود مگر براى همین هدایت مردم.
«وَ ما تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ»
و مؤمنان انفاق نمیکنند جز در راه طلب رضاى خدا و بعضى گفته‏اند این جمله اگر چه بصورت خبر است ولى در واقع «نهى» است یعنى انفاق نکنید مگر به طلب رضاى خدا.
در بیان علت اینکه کلمه «وجه» در «وجه اللَّه» آورده شده دو قول است:
1- براى رفع ابهام و تحقیق و بیان اینکه براى خود خدا باشد و کلمه «وجه» بمعناى نفس و خود، بکار رفته است تا پندار و توهم اشتراک غیر خدا را دفع کند و اختصاص به خدا را بفهماند.
2- ادب تعبیرى است زیرا اگر بگوئیم براى خدا فلان کار را انجام دادم آن
لطف تعبیر را ندارد که بگوئیم در وجه خدا یا براى تقرب به خدا. [ نظرات / امتیازها ]

خدای سبحان در جمله‏ای معترضه در میان آیات انفاق، هدایت تکوینی را از محدوده وظیفه رسول خود نفی می‏کند هرچند آن حضرت‏صلی الله علیه و آله و سلم را مجرای فیض باطنی می‏داند؛ آن‏گاه به بیان علل لزوم اجتناب از منّت و اذیّت و ریا در انفاق و انفاقِ مال بد و نامرغوب می‏پردازد، بدین‏گونه:
1. ﴿وما تُنفِقوا مِن خَیرٍ فَلاَنفُسِکُم﴾، نشان لزوم اجتناب از منّت و اذیّت در انفاق است، زیرا کار خیر، برای خود انسان است و انسان در کار برای خود، نباید بر دیگران منّت و آزار روا دارد.
2. ﴿وما تُنفِقونَ اِلاَّابتِغاءَ وجهِ الله﴾، بیان علّت لزوم اجتناب از ریاست، چون کاری مؤثر است که تنها برای طلب وجه الله باشد و نباید انفاق را با «ریا» و «سمعه» آلوده ساخت.
3. ﴿وما تُنفِقوا مِن خَیرٍ یُوَفَّ اِلَیکُم﴾، علّت منع انفاق از مال بد و نامرغوب است، زیرا اثر انفاق، بدون نقص به انفاق‏کننده بازگردانده می‏شود، پس او نباید از مال بد انفاق و مالِ مرغوب را برای خود ذخیره کند. [ نظرات / امتیازها ]

در تفسیر مجمع‏البیان و کبیر فخر رازى، شأن نزولهایى براى آیه ذکر شده است که از مفاد آنها بر مى‏آید که مسلمانان در انفاق به فقراى مشرک و غیر مسلمان شک داشتند، وقتى از رسول خدا صلى الله علیه وآله پرسیدند، این آیه نازل شد.
ضمناً در سیره‏ى عملى پیامبراکرم صلى الله علیه وآله واهل بیت او علیهم السلام نمونه‏هاى زیادى از کمک به غیر مسلمانان مشاهده مى‏شود که حتّى براى کسانى که به آن بزرگواران ناسزا مى‏گفتند ویا حقّ آنان را غصب کرده بودند، دلسوز وخیرخواه بودند.
[ نظرات / امتیازها ]

لَیْس عَلَیْک هُدَاهُمْ وَ لَکنَّ اللَّهَ یَهْدِى مَن یَشاءُ

در این جمله روى سخن از مؤ منین گردانده شد و پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مخاطب قرار گرفته که اى پیامبر هدایت آنان به عهده تو نیست ، این خدا است که هر کس را بخواهد هدایت مى کند، گوئى رسولخدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) وقتى اختلاف مسلمانان در خصوص مساله انفاق را دیده و ملاحظه کرده است که بعضى انفاق را با خلوص انجام مى دهند و بعضى دیگر بعد از انفاق منت و اذیت روا مى دارند و گروهى دیگر اصلا از انفاق کردن مال پاکیره خوددارى مى ورزند،
در دل شریف خود احساس ناراحتى و اندوه مى نمودند و لذا خداى تعالى در این آیه ، خاطر شریف او را تسلى داده و مى فرماید: مساله اختلاف مراحل ایمان که در این مردم مى بینى که یکى اصلا ندارد و دیگرى اگر دارد نیتش خالص نیست و گروه سوم هم انفاق دارد و هم نیتش خالص است همه مربوط و مستند به خداى تعالى است ، او است که هر کس را بخواهد به هر درجه از ایمان که صلاح بداند هدایت مى فرماید، و بعضى را به کلى محروم مى سازد، نه ایجاد ایمان در دلها به عهده تو است ، و نه حفظ آن ، تا هر وقت ببینى که پاره اى از مردم محفوظ مانده ، و در بعضى ضعیف شده و اندوهناک شوى ، و وقتى خداى تعالى در آخر این گفتار ایشان را تهدید مى کند و با خشونت سخن مى گوید، دچار شفقت یعنى اندوهى تواءم با ترس شوى .
شاهد بر این معنا که ما از آیه استفاده کردیم جمله ((هدیهم )) است ، که مصدرى است اضافه شده بر ضمیرى که به مردم بر مى گردد، چون ظاهر این تعبیر این است که ایمان تا حدى در مردم تحقق یافته و مى فهماند که این مقدار هدایت که در امت خود موجود مى بینى از تو نیست ، و آنچه هم که تحقق نیافته مى بینى باز تو مسؤ ولش نیستى ، شاهد دیگر ا ینکه جمله مورد بحث تسلیت خاطر آن جناب است این است که هر جا در قرآن در مساله ایمان استنادش به رسولخدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) را نفى مى کند، همه به منظوردلخوش ساختن آن جناب است
بنابراین جمله مورد بحث یعنى جمله :((لیس علیک هدیهم و لکن الله یهدى من یشاء)) جمله اى است معترضه ، که صرفا به منظور دلخوشى آن جناب در وسط کلام آمده است و خطابى را که قبلا به مؤ منین داشت قطع نمود، و جمله مورد بحث را خطاب به آن جناب کرد، آنگاه دوباره خطاب به مؤ منین را از سر گرفت ، و فرمود: ((و ما تنفقوا من خیر...)) و این جمله معترضه نظیر جمله معترضه : ((لا تحرک به لسانک لتعجل به ان علینا جمعه و قرآنه )) است ، که در وسط آیات مربوط به قیامت قرار گرفته است .
[ نظرات / امتیازها ]

انفاق بر غیر مسلمانان؟- در این آیه سخن از جواز انفاق به غیر مسلمانان است، مى‏فرماید: «هدایت آنها (بطور اجبار) بر تو نیست» (لَیْسَ عَلَیْکَ هُداهُمْ).
بنابراین، ترک انفاق بر آنها براى اجبار آنها به اسلام صحیح نمى‏باشد. این سخن گر چه خطاب به پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله است، ولى در واقع همه مسلمانان را شامل مى‏شود.
سپس مى‏افزاید: «ولى خداوند هر که را بخواهد (و شایسته بداند) هدایت مى‏کند» (وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ).
و بعد از این یاد آورى، به ادامه بحث فواید انفاق در راه خدا مى‏پردازد و مى‏گوید: «آنچه را از خوبیها انفاق کنید براى خودتان است» (وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ). «ولى جز براى خدا انفاق نکنید» (وَ ما تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ).
و در آخرین جمله باز به عنوان تأکید بیشتر مى‏فرماید: «و آنچه را از خوبیها انفاق مى‏کنید به شما تحویل داده مى‏شود، و هرگز ستمى بر شما نخواهد شد» (وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ).

یعنى گمان نکنید که از انفاق خود سود مختصرى مى‏برید، بلکه تمام آنچه انفاق مى‏کنید بطور کامل به شما باز مى‏گرداند، آن هم در روزى که شدیدا به آن نیازمندید، بنابراین همیشه در انفاقهاى خود کاملا دست و دل باز باشید.

البته نباید تصور کرد که سود انفاق تنها جنبه اخروى دارد، بلکه از نظر این دنیا نیز به سود شماست هم از جنبه مادى و هم از جنبه معنوى!

[ نظرات / امتیازها ]

خدای سبحان در جمله‏ای معترضه در میان آیات انفاق، هدایت تکوینی را از محدوده وظیفه رسول خود نفی می‏کند هرچند آن حضرت‏صلی الله علیه و آله و سلم را مجرای فیض باطنی می‏داند؛ آن‏گاه به بیان علل لزوم اجتناب از منّت و اذیّت و ریا در انفاق و انفاقِ مال بد و نامرغوب می‏پردازد، بدین‏گونه:
1. ﴿وما تُنفِقوا مِن خَیرٍ فَلاَنفُسِکُم﴾، نشان لزوم اجتناب از منّت و اذیّت در انفاق است، زیرا کار خیر، برای خود انسان است و انسان در کار برای خود، نباید بر دیگران منّت و آزار روا دارد.
2. ﴿وما تُنفِقونَ اِلاَّابتِغاءَ وجهِ الله﴾، بیان علّت لزوم اجتناب از ریاست، چون کاری مؤثر است که تنها برای طلب وجه الله باشد و نباید انفاق را با «ریا» و «سمعه» آلوده ساخت.
3. ﴿وما تُنفِقوا مِن خَیرٍ یُوَفَّ اِلَیکُم﴾، علّت منع انفاق از مال بد و نامرغوب است، زیرا اثر انفاق، بدون نقص به انفاق‏کننده بازگردانده می‏شود، پس او نباید از مال بد انفاق و مالِ مرغوب را برای خود ذخیره کند. [ نظرات / امتیازها ]
[ نظرات / امتیازها ]

شأن نزول: سعید بن جبیر نقل نموده عادت مسلمانان بود که به فقراى اهل ذمه صدقه مى‌دادند. وقتى فقراى اهل اسلام بسیار شدند، صدقات را به ایشان دادند صورت حال خدمت حضرت عرضه داشتند؛ آیه شریفه نازل شد:
لَیْسَ عَلَیْکَ هُداهُمْ‌: نیست بر تو واجب اى پیغمبر هدایت ساختن مردمان به اجبار، بلکه بر تو همین ابلاغ و دعوت به ایمان و ارشاد است به محاسن افعال و نهى از قبایح اعمال. وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ:
و لکن خداى تعالى به عنایت خود هدایت فرماید به ایمان، هر که خواست خدا را قبول نماید، از کسانى که طالب هدایت و ناظر در ادله هادیه‌اند.
بیان: اراده خواست ذات سبحانى و لطف الهى نسبت به عموم بندگان هدایت و ایمان بوده و لذا به مصداق حدیث شریف نبوى: کل مولد یولد على الفطره: هر مولودى به فطرت اسلامى تولد یابد. و به لطف ثانوى براى هدایت و ارشاد عموم ارسال رسل و انزال کتب و نصب ادله و براهین بر اثبات طریق حق و صراط مستقیم فرمود، جماعتى به حسن اختیار تدبر در آیات و به سمع قبول استماع نموده مهتدى شده مؤمن گردیدند، و گروهى برعکس به سوء اختیار اعراض نموده کافر گردیدند.
وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ: و آنچه انفاق مى‌کنند از صدقات و خیرات، فَلِأَنْفُسِکُمْ‌: پس ثواب آن راجع است به نفسهاى شما، پس در این صورت چرا کوتاهى کنید یا آن را فاسد نمائید به منت و اذیت طرف مقابل یا از حرام صرف کنید. وَ ما تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ‌: و حال آنکه انفاق نمى‌کنید شما مؤمنان مگر براى طلب ثواب و خشنودى الهى.
نزد بعضى آیه در معنى نهى است از انفاق به ریا و سمعه و امر است به اخلاص، زیرا نفى و اثبات مفید حصر باشد و مراد به (وجه) رضا و وجه حسن است، یعنى چون کسى اراده خیر نماید به وجه رضا، اقبال کند به آن و چون کراهت داشته باشد اعراض نماید به وجه خود؛ پس هرگاه به وجه‌
تفسیر اثنا عشرى ج‌1 497
عل طاعتى اقبال کند، مستلزم حصول رضاى الهى است. بنابراین اطلاق وجه بر رضا از باب تسمیه سبب باشد به اسم مسبب.
وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ: و آنچه انفاق مى‌کنند از مال طیب خود موافق رضاى خدا، یُوَفَّ إِلَیْکُمْ‌: وافیا و کاملا خداى تعالى مزد آن را به شما مى‌رساند یعنى جزاى آن را به تمامى بلکه به اضعاف به شما عنایت فرماید.
وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ‌: و شما ظلم کرده نشوید از ثواب اعمال و چیزى از آن کم نشود.
تبصره: آیه شریفه ترغیب و تحریص به انفاق از مال حلال و تزاید در اجر و ثواب در آخرت و دافع بلاء است در دنیا.
چنانچه در وسائل- از حضرت صادق علیه السّلام یقول الصّدقة بالید تدفع میتة السّوء و تدفع سبعین نوعا من انواع البلاء و یفک عن لحیى سبعین شیطانا کلّهم یأمره ان لا تفعل‌ «1» فرمود: صدقه به دست دفع مى‌کند مردنهاى بد را، و دفع نماید هفتاد نوع از انواع بلا را، و بازدارد از منازعه هفتاد شیطان که تمام آنها امر کنند او را که بجا نیاور.
و از حضرت مروى است فرمود: در بنى اسرائیل قحطى سختى واقع شد سالهاى متوالى و نزد زنى لقمه نانى بود، گذارد آن را در دهان خود تا بخورد، سائلى صدا زد اى کنیز خدا: گرسنگى، زن گفت: در مثل این زمان صدقه دادن، پس لقمه را از دهان بیرون آورده به او داد. و آن زن طفل کوچکى داشت در صحرا هیمه جمع مى‌نمود، گرگى بچه را ربود، صیحه زنان، مادر عقب طفل دوید، خداى تعالى جبرئیل را امر فرمود طفل را از دهان گرگ رها نمود، و گفت: اى کنیز از خدا راضى شدى، لقمة بلقمة:
یک لقمه‌اى مقابل یک لقمه. [ نظرات / امتیازها ]

لَیْسَ عَلَیْکَ هُداهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ (272)
جلد 1 صفحه 349
ترجمه
نیست بر تو هدایت آنها ولى خداوند هدایت میکند هر کس را بخواهد و آنچه انفاق کنید از مال خیرات پس بر نفع خود شما است و انفاق نمى‌کنید شما مگر براى طلب خوشنودى خدا و آنچه انفاق مى‌کنید از مال خیر عوض داده میشود بشما و شما ستم کرده نمیشوید.
تفسیر
هدایت یا بارائه طریق حق است یا برساندن بآن و نائل نمودن بمطلوب آنچه وظیفه پیغمبر (ص) و ائمه اطهار و علماء اعلام است همان ارائه طریق و ابلاغ احکام و ارشاد انام است و این یکمرتبه از هدایت است ولى هدایت کامل که ایصال بحق است و تحصیل نتیجه آن که نیل بسعادت و اهتداء بهدایت است مخصوص بذات احدیت است بشرط قابلیت محل بنابراین مراد از آیه شریفه آنستکه اى رسول مکرم آزرده خاطر مباش که بعضى از مردم بهدایت تو مهتدى نمیشوند و باز جنس پست را زکوة میدهند یا بعد از انفاق منت میگذارند و آزار میکنند و امثال اینها بر عهده تو هدایت آنها نیست بطورى که مهتدى شوند و دست از اعمال ناشایسته بردارند خداوند هر کس را بخواهد و قابل بداند و مصلحت در هدایت او باشد هدایت میکند و توفیق خیر میدهد و ایصال بحق میفرماید وظیفه پیغمبر (ص) فقط ابلاغ احکام و ارشاد انام است و نتیجه آن یا هدایت مردم است یا اتمام حجت بر آنها پس در هر حال ثمره آن حاصل است و رفع عذر آنها به این که ما جاهل بودیم در پیشگاه الهى میشود پس از این خطاب بمردم فرموده میفرماید که آنچه را شما از مال حلال و پاکیزه خودتان انفاق نمائید نفع آن چندین برابر در دنیا و آخرت بخود شما عاید میشود پس نباید منت بر خدا و خلق نهید و جنس بد را انفاق نمائید چون شما براى نفع خودتان کار مى- کنید هر چه بیشتر و بهتر باشد نفعش زیادتر است و براى طلب خوشنودى و رضا و ثواب خدا انفاق مى‌نمائید پس نباید کارى کنید که موجب غضب خدا شود از قبیل ریا و سمعه و عجب و مطمئن باشید که در این تجارت ضرر نمى‌کنید و سرمایه شما بى‌عوض از دست شما نمیرود و عوض آن چندین برابر بشما میرسد چون خدا بکسى ظلم نمیکند و مال کسى را بیجهت تضییع نمینماید و اجر عمل کسى را کمتر از آنچه مقرر فرموده است عطا نخواهد فرمود و در این جمله اخیره دلالت است بر آنکه ثواب انفاق بر سبیل استحقاق است و اللّه اعلم‌
جلد 1 صفحه 350 [ نظرات / امتیازها ]