(ان الذین امنوا و الذین هادوا و الصابئین والنصاری والمجوس والذین اشرکوآ ان الله یفصل بینهم یوم القیمه ان الله علی کل شی ء شهید): (همانا کسانی که ایمان آوردند و آنها که یهودی شدند و صابئی ها و نصاری و مجوس و کسانیکه شرک ورزیدند، خدا در روز قیامت آنها را از یکدیگر جدا می کند همانا خدا بر همه چیز گواه است ) منظور از مؤمنان ، اهل اسلام و گروندگان به حضرت محمد ص و منظور از (الذین هادوا) گروندگان به موسی ع و پیامبران قبل از اوست که کتابشان تورات است و بخت النصر پادشاه بابل در اواسط قرن 7 (ق .م ) بر آنها چیره شد و تورات را بسوزانید و مدتهابه کلی نابود شد تا آنکه عزرای کاهن در روزگاری که کوروش پادشاه ایران بابل را فتح نموده و بنی اسرائیل را از اسارت نجات داد و به سرزمین مقدس بازگردانید، آن رانوشت . و مراد از (صابئین ) کسانی هستند که حد وسط میان یهود و مجوس را باور دارند وکتاب آسمانی ایشان منسوب به حضرت یحیی ع است ، که به نوعی قائل به تأثیروضعیت نجومی کواکب در سرنوشت آدمیان هستند(37). و مراد از (نصاری ) گروندگان به عیسی بن مریم (علیهماالسلام ) و پیامبران قبل ازاوست و کتب مقدسه آنها شامل انجلیهای چهارگانه (لوقا، مرقس ، یوحنا و متی ) و کتب عهد قدیم است البته آن مقدار از آنها که کلیسا آن را مقدس بداند لکن قرآن کریم می فرماید: کتاب مسیحیان ، تنها آن انجیلی است که به عیسی ع نازل شد. و منظور از (مجوس ) قومی هستند که به زرتشت گرویده و کتاب مقدسشان اوستا نام دارد(38). و کتاب مقدس ایشان در زمان استیلای اسکندر بر ایران به کلی از بین رفت وبعدا در زمان ملوک ساسانی مجددا به رشته تحریر درآمد، ایشان وجود همه عالم رامستند به اهورا مزدا می دانند لکن برای تدبیر عالم به دو منشاء (یزدان ) و (اهریمن ) یا نورو ظلمت اعتقاد دارند و عناصر بسیطه خصوصا آتش را مقدس می دانند(39). و مراد از (مشرکین ) بت پرستان یا وثنیین هستند که اصول مذهب آنها سه تا است : 1ـمذهب و ثنیت صابئه 2ـ وثنیت برهمائیه 3ـ بودایی ، البته غیر از این سه طائفه اقوام دیگری هم هستند که بت می پرستند، بدون اینکه پرستش خود را بر اصل منظمی استوارسازند، مانند بت پرستان حجاز و غیر ایشان در سایر بلاد جهان . به هر جهت خداوند می فرماید ما در قیامت در میان ایشان درباره مسائلی که ایشان باهم اختلاف داشته اند فصل قضا و حکم به حق می نمائیم تا محق آنها از مبطل جدا شودو در آخر برای تعلیل به حق بودن این حکم الهی می فرماید خداوند بر همه چیز گواه است ، لذا حکم او در مورد همه به حق خواهد بود. [ نظرات / امتیازها ]

پایان درگیرى ها و کشمکش ها
در این آیه در اشاره اى به رستاخیز که پایان بخش درگیرى ها و کشمکش ها و اختلافات گوناگون فردى، اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، فکرى، مذهبى، منطقه اى و جهانى است، مى فرماید:
اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ الصّابِئینَ وَ النَّصارى وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذینَ اَشْرَکُوا اِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ
آن کسانى که به راستى به خدا و پیامبرش ایمان آورده اند، و کسانى که یهودى شده اند و نیز صابئى ها و مسیحیان و مجوسیان و کسانى که شرک ورزیده اند، بدانند که خدا در روز رستاخیز میان آنان داورى خواهد فرمود؛ و درست و نادرست و شایسته کردار و زشتکار، و عدالت پیشه و ستمکار و حقگرا و باطل گرا را از هم جدا خواهد ساخت. بدین سان حق طلبان راستین روسپید و سرفراز مى گردند و باطل گرایان روسیاه و تیره بخت محشور مى شوند تا از یکدیگر شناخته شوند.
آرى خدا میان همگان داورى نموده و به کشمکش ها پایان خواهد داد، چرا که این از سنت هاى اوست که میان حق و باطل داورى کند و آن دو را از هم جدا سازد، و روز رستاخیز پایان درگیرى ها و اختلافات و خدا نیز پایان بخش به کشمکش هاست.
اِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ شَهیدٌ
آرى خدا در روز رستاخیز با داورى خود به همه درگیرى ها پایان مى دهد، چرا که ذات پاک او داناى نهان هاست، و نیز هموست که از هر کار و پدیده اى پیش از آن که جامه عمل پوشد و پدید آید، آگاه است. [ نظرات / امتیازها ]

آخرین آیه مورد بحث به شش گروه از پیروان مذاهب مختلف که یک گروه مسلم و مؤ منند، و پنج گروه غیر مسلمان اشاره کرده مى فرماید: ((کسانى که ایمان آورده اند، و یهود، و صابئان ، و نصارا، و مجوس، و مشرکان، خداوند در میان آنها روز قیامت داورى مى کند، و حق را از باطل جدا مى سازد)) (ان الذین آمنوا و الذین هادوا و الصابئین و النصارى و المجوس و الذین اشرکوا ان الله یفصل بینهم یوم القیامة ).
مگر نه این است که یکى از نامهاى قیامت یوم الفصل، روز جدائى حق از باطل است، یوم البروز روز آشکار شدن مکتومها، و روز پایان گرفتن اختلافات است.
آرى خدا در آن روز به همه این اختلافات پایان مى دهد چرا که ((او از همه چیز آگاه و با خبر است)) (ان الله على کل شى ء شهید). [ نظرات / امتیازها ]

1 - داورى خداوند میان: مسلمانان، یهودى ها، نصارا، صابئین، مجوسى ها و مشرکان در قیامت
«فصل» (مصدر «یفصل») به معناى جدا کردن دو یا چند چیز از یکدیگر است. جدا کردن فرقه هاى یاد شده از یکدیگر در قیامت، کنایه از داورى میان آنان است. گفتنى است که چون داورى میان دو یا چند گروه متخاصم منجر به جدا شدن آنان از یکدیگر مى شود، به آن فصل خصومت و به قاضى فاصل مى گویند.

2 - یهودیت، مسیحیت، مجوسیت و صابئیت، همه از آیین هاى توحیدى اند.
و الذین هادوا ... و الذین أشرکوا
قرار دادن گروه هاى یهودى و... در برابر «الذین اشرکوا» (آنان که شرک ورزیدند) بیانگر مطلب فوق است.

3 - ظهور آیین صابئى، در حد فاصل میان یهودیت و مسیحیت:
و الذین هادوا و الصـبئین و النصـرى
ذکر «صابئین» بین «یهود» و «نصارا»، اشعار به برداشت فوق دارد.

4 - داورى میان مردم در روز بازپسین، در اختیار خداوند است.

5 - قیامت، روز داورى و تمیز حق از باطل و سره از ناسره

6 - خداوند، شاهد و گواه بر تمامى هستى است.

7 - گرایش هاى فکرى و عقیدتى و رفتار و اعمال آدمى، تحت نظارت و آگاهى دقیق خداوند

8 - داورى خدا میان مردم در قیامت، مبتنى بر نظارت و آگاهى همه جانبه او بر افکار و اعمال آنان است.

9 - قضاوت و داورى، نیازمند به آگاهى و اطلاعات کافى است.

10 - اصبغ بن نباته گوید: «لمّا جلس على(ع) فى الخلافة ... قال: سلونى قبل أن تفقدونى فقام إلیه الاشعث بن قیس، فقال: یا أمیرالمؤمنین کیف یؤخذ من المجوس الجزیة و لم ینزل علیهم کتاب و لم یبعث إلیهم نبى؟ قال: بلى یا أشعث قد أنزل اللّه علیهم کتاباً و بعث إلیهم رسولاً...;

چون حضرت على(ع) به خلافت نشست... فرمود: از من سؤال کنید پیش از آن که مرا درنیابید. اشعث بن قیس برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! چگونه از مجوس جزیه گرفته مى شود، در حالى که کتابى بر آنان نازل نشده و پیغمبرى به سوى آنها برانگیخته نشده است؟ امام فرمود: چرا اى اشعث! همانا خدا کتابى بر آنان نازل کرد و رسولى به سوى آنها برانگیخت...». (توحید صدوق، ص 306، ح 1، ب 43; نورالثقلین، ج 3، ص 475، ح 24.) [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏3، ص: 206
(آیه 17)- این آیه به شش گروه از پیروان مذاهب مختلف که یک گروه مسلم و مؤمنند، و پنج گروه غیر مسلمان اشاره کرده، مى‏فرماید: «کسانى که ایمان آورده‏اند، و یهود، و صابئان، و نصارا، و مجوس، و مشرکان، خداوند در میان آنها روز قیامت داورى مى‏کند، و حق را از باطل جدا مى‏سازد» (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصَّابِئِینَ وَ النَّصارى‏ وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).
مگر نه این است که یکى از نامهاى قیامت «یوم الفصل» روز جدایى حق از باطل است و «یوم البروز» روز آشکار شدن مکتومها، و روز پایان گرفتن اختلافات است.
آرى! خدا در آن روز به همه این اختلافات پایان مى‏دهد: «چرا که خداوند از همه چیز آگاه و با خبر است» (إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهِیدٌ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
الفصل مطلق یحتمل الفصل بینهم فی الاحوال والاماکن جمیعا،فلایجازیهم جزاء واحدا بغیر تفاوت ، و لایجمعهم فی موطن واحد. وقیل : الادیان خمسة: أربعة للشیطان و واحد للرحمن . جعل الصابئون مع النصاری لانهم نوع منهم . وقیل (یفصل بینهم ) یقضی بینهم ،أی بین المؤمنین والکافرین . وأدخلت (أن ) علی کل واحد من جزأی الجملة لزیادة التوکید. ونحوه قول جریر: إن الخلیفة إن الله سربله سربال ملک به ترجی الخواتیم . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
در این که صابئین چه کسانى‏ هستند، سخن بسیار است. بعضى‏ گفته‏اند: ستاره پرستند، بعضى‏ ملائکه پرست مى‏دانند و بعضى‏ مى‏گویند: اینان گروهى‏ از پیروان نوح (علیه السلام) هستند. شخصى‏ از حضرت على‏ (علیه السلام) پرسید: چرا از مجوس جزیه (نوعى‏ مالیات) گرفته مى‏شود در حالى‏ که آنان نه پیامبر داشتند و نه کتاب و جزیه گرفتن مخصوص اهل کتاب است ؟! حضرت فرمود: مجوس هم کتاب آسمانى‏ دارند و هم پیامبر الهی. <8> در این آیه میان گروه ها با کلمه‏ى «الّذین» فیصله داده شده است، در قیامت نیز حساب مؤمنان بر حقّ، از حساب مشرکان منحرف و هر دو از حساب پیروان ادیان آسمانى‏ دیگر جداست. کلمه‏ى «الّذین» سه مرتبه بکار رفته است: درباره مؤمنان، ادیان دیگر ومشرکان. 1- در نام بردن از گروه ها، حقّ مؤمنان واقعى‏ مقدّم است. (الّذین آمنوا) 2- یهودیّت، مسیحیّت، مجوسیّت وصابئیّت همه از ادیان توحیدى‏ و آسمانى‏ اند، چون نام آنان در برابر مشرکان برده شده است. (والّذین هادوا... والّذین اَشرکوا) 3- قیامت براى‏ همه است و در آن روز بین همه‏ى گروه ها داورى‏ مى‏شود و تمام دعواها پایان مى‏پذیرد. (اِنّ الله یَفصِل بینهم) 4- در قیامت، خداوند هم قاضى‏ است و هم شاهد. (اِنّ الله یَفصِل - اِنّ الله على‏ کلّ شیء شهید) 5- قضاوتى‏ کامل است که قاضى‏ اطلاعات همه جانبه داشته باشد. (یَفصِل... على‏ کلّ شیء شهید) 6- دعوت به اسلام ومجادله نیکو لازم است، ولى‏ توقّع تمام شدن اختلافات ادیان را در دنیا نداشته باشید. در دنیا همزیستى‏ مسالمت آمیز داشته باشید تا در قیامت خداوند فیصله دهد. (اِنّ الله یَفصِل بینهم یوم القیامه) [ نظرات / امتیازها ]

آیه مورد بحث، به شش گروه از پیروان مذاهب مختلف که یک گروه مسلم و مؤمن اند، و پنج گروه غیر مسلمان اشاره کرده، مى فرماید: «کسانى که ایمان آورده اند، و یهود ، و صابئان، و نصارا، و مجوس، و مشرکان، خداوند در میان آنها روز قیامت داورى مى کند، و حق را از باطل جدا مى سازد» (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصّابِئِینَ وَ النَّصارى وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).

مگر نه این است که: یکى از نام هاى قیامت یوم الفصل، روز جدائى حق از باطل، و یوم البروز روز آشکار شدن مکتوم ها، و روز پایان گرفتن اختلافات است.

آرى، خدا در آن روز، به همه این اختلافات پایان مى دهد; چرا که «او از همه چیز آگاه و با خبر است» (إِنَّ اللّهَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهِیدٌ).

[ نظرات / امتیازها ]

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصَّابِئِینَ وَ النَّصارى‌ وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ شَهِیدٌ «17»
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا: بدرستى که آنانکه ایمان آوردند به خدا و پیغمبر. وَ الَّذِینَ هادُوا: و آنانکه یهودى شدند. وَ الصَّابِئِینَ‌: و کفارى که از دینى به دینى از ملل کفره نقل کنند یا ستاره‌پرستان. وَ النَّصارى‌ وَ الْمَجُوسَ‌: و ترسایان و گبران.
وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا: و آنانکه شرک آوردند به خداى تعالى از بت پرستان.
توضیح: اصول طبقات مردمان بر دو قسمند: طبقه اول- اهل دیانات و ملل.
طبقه دوم- اهل اهواء و نحل.
اما طبقه اول- اصول آنها چند طبقه میباشند: 1- مسلمین. 2- یهود.
3- نصارى. 4- مجوس. بنابر آنکه صاحب کتاب و پیغمبر باشد و هر یک از این طبقات فرق متعدده شده: اما مجوس هفتاد فرقه، یهود هفتاد و یک فرقه، نصارى هفتاد و دو فرقه، مسلمانان هفتاد و سه فرقه.
اما طبقه دوم- اهل نحل مانند بت پرستان و ستاره پرستان و فلاسفه و دهریه و براهمه، هر یک داراى فرق بسیار که مقالات تمام آنها ضبط نیست. اما بت پرستان و ستاره پرستان به عقیده خود خدائى قائلند، لذا در آیه ذکر فرموده.
خلاصه این طبقات پنجگانه مذکوره با فرقه‌هاى مختلفه آنان: إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ‌: بدرستى که خداى تعالى جدا مى‌کند میان ایشان. یَوْمَ الْقِیامَةِ:
روز قیامت به حکم محکم و فصلى مبرم تا محق از مبطل ممتاز گردد، محقان را به علامت سفید روئى، و مبطلان به علامت سیاه روئى؛ یا به نوع جزا و مکافات، ایشان را ممیز سازد، یعنى هر کدام را بر وجهى که لایق او باشد مجازات فرماید و در محلى که معدّ و مهیا و فراخور او است مکان دهد. پس به معنى اول مراد امتیاز محق است از سایر مبطلان، و به معنى دوم امتیاز هر فرقه از یکدیگر باشد. إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ شَهِیدٌ: بتحقیق خداى تعالى بر هر چیز و بر همه چیزها گواه است و از حال همه آگاه، پس همه را بر وفق معتقدات در روز میعاد جزا خواهد داد. [ نظرات / امتیازها ]

إِن‌َّ الَّذِین‌َ آمَنُوا وَ الَّذِین‌َ هادُوا وَ الصّابِئِین‌َ وَ النَّصاری‌ وَ المَجُوس‌َ وَ الَّذِین‌َ أَشرَکُوا إِن‌َّ اللّه‌َ یَفصِل‌ُ بَینَهُم‌ یَوم‌َ القِیامَةِ إِن‌َّ اللّه‌َ عَلی‌ کُل‌ِّ شَی‌ءٍ شَهِیدٌ «17»
محققا کسانی‌ ‌که‌ ایمان‌ آوردند و کسانی‌ ‌که‌ یهود شدند و صابئین‌ و نصاری‌ و مجوس‌ و کسانی‌ ‌که‌ مشرک‌ شدند محققا خداوند ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌هم‌ جدا می‌فرماید روز قیامت‌، محققا ‌خدا‌ ‌بر‌ همه‌ چیز شاهد و گواه‌ ‌است‌.
(إِن‌َّ الَّذِین‌َ آمَنُوا): ایمان‌ ‌به‌ ‌خدا‌ و جمیع‌ انبیاء و اوصیاء ‌آنها‌ و روز جزاء و جمیع‌ ‌ما جاء ‌به‌ النّبی‌ّ صلّی‌ اللّه‌ ‌علیه‌ و ‌سلّم‌ ‌از‌ قرآن‌ و احکام‌ آوردند و بدعتی‌ ‌در‌ دین‌ نگذاشتند، و تغییری‌ ‌در‌ احکام‌ شرع‌ ندادند حلالی‌ ‌را‌ حرام‌ نکردند و حرامی‌ ‌را‌ حلال‌ و منکر ضروریّات‌ دین‌ و مذهب‌ نشدند اینها مؤمنین‌ هستند.
(وَ الَّذِین‌َ هادُوا): ‌که‌ یهود باشند.
(وَ الصّابِئِین‌َ): اختلاف‌ شد ‌که‌ اینها کیانند بعضی‌ گفتند: ‌خود‌ ‌را‌ نسبت‌
‌به‌ صائب‌ ‌بن‌ شیث‌ ‌بن‌ آدم‌ می‌دهند و ‌بر‌ دین‌ ‌او‌ هستند بعضی‌ گفتند: ‌بر‌ دین‌ نوح‌ هستند و ‌بعد‌ ‌از‌ ‌او‌ احدی‌ ‌از‌ انبیاء ‌را‌ قبول‌ ندارند و ‌از‌ نوح‌ ‌هم‌ برگشتند، بعضی‌ گفتند: عبده ملائکه‌ هستند. لکن‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌علیه‌ ‌السلام‌ حدیث‌ نقل‌ ‌شده‌ ‌که‌ فرمود: تعطیل‌ انبیاء و رسل‌ و کتب‌ نمودند احدی‌ ‌را‌ معترف‌ نشدند و بلا شریعت‌ و ‌لا‌ کتاب‌ و ‌لا‌ ‌رسول‌ بودند.
تنبیه‌: اکثر اهل‌ امروزه‌ ‌در‌ اطراف‌ دنیا و ممالک‌ متعدّده‌ صاحب‌ ‌اینکه‌ مسلک‌ هستند.
(وَ النَّصاری‌): ‌که‌ نسبت‌ ‌به‌ عیسی‌ می‌دهند.
(وَ المَجُوس‌َ): ‌که‌ ‌خود‌ ‌را‌ منسوب‌ ‌به‌ ابراهیم‌ می‌دانند و آتش‌پرست‌ و خورشید و ماه‌پرست‌ هستند.
(وَ الَّذِین‌َ أَشرَکُوا): بت‌پرستان‌ و گوساله‌ و گاو و درخت‌پرستان‌ هستند.
(إِن‌َّ اللّه‌َ یَفصِل‌ُ بَینَهُم‌ یَوم‌َ القِیامَةِ): و ‌لو‌ ‌در‌ دنیا مختلط هستند و مراودات‌ و معاشرات‌ و واردات‌ و صادرات‌ و معاملات‌ ‌با‌ یکدیگر دارند ولی‌ ‌در‌ قیامت‌ ‌از‌ ‌هم‌ جدا و ‌هر‌ کدام‌ ‌به‌ جزاء ‌خود‌ نائل‌ می‌شوند.
(إِن‌َّ اللّه‌َ عَلی‌ کُل‌ِّ شَی‌ءٍ شَهِیدٌ): ‌خدا‌ حاضر و ناظر و علیم‌ و خبیر بتمام‌ اینها ‌است‌ و شاهد ‌بر‌ افعال‌ و اقوال‌ و بواطن‌ و ظواهر ‌آنها‌ ‌است‌.
تنبیه‌: مذاهب‌ باطله‌ منحصر ‌به‌ مذکورین‌ ‌غیر‌ مؤمنین‌ نیست‌ الآن‌ ‌در‌ میانه مسلمین‌ چه‌ اندازه‌ مذاهب‌ مختلفه‌ ‌است‌ بلکه‌ ‌در‌ یهود و نصاری‌ و مجوس‌ ‌هم‌ مسالک‌ مختلفه‌ دارند، حق‌ یکی‌ ‌است‌ و باطل‌ هزار. [ نظرات / امتیازها ]