خداوند برای اینکه طغیان شهوت انسان را بگیرد، نکاح را به مقداری که عسر و حرج او را بر طرف سازد تجویز کرده فرمود: «و احل لکم ماوراء ذلکم»(النساء / 24) و این ماوراء عبارت است از همان دو طریق ازدواج، و خریدن کنیز، و نیز به این وسیله آنان را به سوى سنن اقوامى که قبل از ایشان بودند هدایت فرمود، همچنین تخفیف بیشتری به مسلمانان داد و آن این است که نکاح موقت(متعه) که برای گذشتگان نبود را هم برایشان تجویز و تشریع کرد چون با تجویز متعه دیگر دشوارىهاى نکاح دائم و مشقت لوازم آن یعنى صداق و نفقه و غیره را ندارند.
[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]توضیح : این نظر ما در معنای جمله مورد بحث بود ، لیکن بعضیها گفتهاند : منظور از این تخفیف جواز ازدواج با کنیزان در هنگام ضرورت است که قبل از اسلام نیز در بین مردم با کراهت و مذمت معمول بوده ، و در این آیات میخواهد این کراهت و نفرت را از بین برده رسما آن را مشروع اعلام کند ، به این بیان که کنیز هم مانند آزاد ، انسان است ، و هیچ تفاوتی بین آن دو نیست ، و صرف رقیت و بردگی باعث نمیشود که برده از لیاقت مصاحبت و معاشرت و همسری سقوط کند . و ظاهر این آیات - به طوری که قابل انکار نیست - آن است که خطاب در آن متوجه به مؤمنین از این امت است ، در نتیجه تخفیف نامبرده در این آیه تخفیفی بر خصوص این امت است ، و مراد از آن همان معنائی است که ما بیان کردیم .
و بنا بر این اگر این تخفیف را تعلیل فرموده ، به اینکه «خلق الانسان ضعیفا »، با اینکه این علت صفتی است که در همه انسانها وجود دارد ، هم در این امت و هم در امتهای گذشته ، با اینکه تخفیف مخصوص امت اسلام است ، از قبیل ذکر مقتضی عام و سکوت از ذکر عدم مانع است ، پس گویا فرموده : ما بر شما امت اسلام تخفیف دادیم ، برای اینکه ضعف عمومی در نوع بشر اقتضا داشت تا جائی که موانع جلوگیر نشود ما این تخفف را بدهیم ، لیکن در امتهای گذشته موانعی پیوسته از فعلیت دادن به این تخفیف جلوگیری میکرد و نمیگذاشت این رحمت ما در سایر امتها نیز گسترش یابد ، تا نوبت رسید به شما و این رحمت ما بر شما امت اسلام گسترش یافت ، و آثار آن در شما ظاهر گردید ، و باعث شد سبب نامبرده -یعنی ضعف بشری - خاصیت خود را بروز دهد ، و خدای تعالی حکم تخفیف را در شما تشریع کند ، در حالی که امتهای گذشته از آن محروم بودند ، به شهادت اینکه در قرآن آوردیم :« ربنا و لا تحمل علینا اصرا کما حملته علی الذین من قبلنا» (البقره/286)و نیز آوردیم «هو اجتبیکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرج »(الحج/78).
از همینجا روشن میشود که نکته در این تعلیل عام ، بیان ظهور تمام نعمتهای الهی خاص به انسانها در امت اسلام است .
[ بستن توضیحات ] [ نظرات / امتیازها ] 1 در آیات قبل سخن از ازدواج دائم و موقت و ازدواج با کنیزان و شرایط خاص آن بود این آیه به این نکته اشاره دارد که این احکام نوعى توسعه و تخفیف براى انسان به شمار مى آید؛ زیرا انسان اصولاً موجود ضعیفى است و باید راه هاى مشروعى براى کنترل طوفان غرایز گوناگون که از هر سو به او حمله ور مى شود، داشته باشد تا بتواند خود را از انحراف حفظ کند
2 آیه ى فوق این قانون و سنت الهى را بیان مى کند که خدا مى خواهد کار را بر شما مسلمانان سبک کند آرى، اساس اسلام بر تخفیف و آسان گیرى در همه ى قوانین، از جمله ازدواج است؛ ازاین رو، شریعت اسلام شریعت سهل و راحت نامیده شده است
3 اشاره ى آیه ى فوق به ضعف انسان، براى بیان و حکایت یک واقعیت خارجى در تمام افراد بشر است، نه براى سرزنش و تحقیر
4 انسان در چه مواردى ضعیف است:
الف) در انسان قواى مختلف مثل عقل و شهوت قرار داده شده است، ولى این قوا در برابر طوفان خواسته ها و شهوات ضعیف است
ب) ظرفیت و توانایى جسمى و فکرى انسان محدود است؛ ازاین رو، اگر قوانین سختى بر انسان تحمیل شود، نمى تواند تحمّل کند و عصیان مى کند؛ پس خدا به انسان تخفیف داد و قوانین را آسان گرفت
[ نظرات / امتیازها ]