آیهى قبل، بیان وظایف حکّام بود که دادگر و امانتدار باشند، این آیه به وظیفهى مردم در برابر خدا و پیامبر اشاره مىکند. با وجود سه مرجع «خدا»، «پیامبر» و «اولى الامر» هرگز مردم در بنبست قرار نمىگیرند.
آمدن این سه مرجع براى اطاعت، با توحید قرآنى منافات ندارد، چون اطاعت از پیامبر و اولى الامر نیز، شعاعى از اطاعت خدا و در طول آن است، نه در عرض آن و به فرمان خداوند اطاعت از این دو لازم است.
در تفسیر نمونه به نقل از ابن عباس آمده است که وقتى پیامبر اسلام، هنگام عزیمت به تبوک، على علیه السلام را در مدینه به جاى خود نهاد و فرمود: «انت منّى بمنزلة هارون من موسى» این آیه نازل شد.
در آیه قبل سفارش شد که امانات به اهلش سپرده شود. این آیه گویا مىفرماید: این سپردن به اهل، در سایه اطاعت از خدا و رسول و اولىالامر است.
تکرار فرمانِ «اطیعوا» رمز تنوّع دستورهاست. پیامبر گاهى بیان احکام الهى مىکرد، گاهى دستور حکومتى مىداد ودو منصب «رسالت» و«حکومت» داشت. قرآن گاهى خطاب به پیامبر مىفرماید: «انزلنا الیک الذّکر لتبیّن للناس ما نزل الیهم» آنچه ر[314]ا نازل کردهایم براى مردم بیان کن. و گاهى مىفرماید: «لتحکم بین الناس بما اراک اللّه»[315] میان مردم بر اساس قوانین الهى، حکومت و قضاوت کن.
قرآن درباره مفسدان، مسرفان، گمراهان، جاهلان، جبّاران و... دستور «لاتطع» و «لاتتّبع» مىدهد. بنابراین موارد «اطیعوا» باید کسانى باشند که از اطاعتشان نهى نشده باشد و اطاعتشان در تضادّ با اوامر خدا و رسول قرار نگیرد.
در آیه اطاعت از اولىالامر مطرح شده است، ولى به هنگام نزاع، مراجعه به آنان مطرح نشده، بلکه تنها مرجع حلّ نزاع، خدا و رسول معرفى شدهاند. و این نشانه آن است که اگر در شناخت اولىالامر و مصداق آن نیز نزاع شد به خدا و رسول مراجعه کنید که در روایات نبوى، اولىالامر اهلبیت پیامبر معرفى شدهاند.[316]
حسینبن ابىالعلاء گوید: من عقیدهام را دربارهى اوصیاى پیامبر واینکه اطاعت آنها واجب است، بر امام صادقعلیه السلام عرضه کردم، حضرت فرمود: آرى چنین است، اینان همان کسانى هستند که خداوند دربارهى آنان فرموده: «اطیعوا اللّه...» و همان کسانىاند که دربارهى آنها فرموده: «انمّا ولیّکم اللّه... و هم راکعون»[317]
حضرت علىعلیه السلام در خطبه 125 نهجالبلاغه و عهدنامه مالکاشتر فرمودند: مراد از مراجعه به خدا و رسول، مراجعه به آیات محکمات وسنّتى که همه بر آن اتّفاق داشته باشند.
حضرت علىعلیه السلام فرمود: هر حاکمى که به غیر از نظر اهلبیت معصوم پیامبرعلیهم السلام قضاوت کند، طاغوت است.[318]
--------------------------------------------------------------------------------
314) نحل، 44.
315) نساء، 105.
316) کمال الدین صدوق، ص222.
317) کافى، ج1، ص 187.
318) دعائمالاسلام، ج2، ص530.
[ نظرات / امتیازها ]