1- براى حفظ آبرو و شرف دیگران، اسلام براى اثبات زنا، چهار شاهد مقرّر کرده است، و حتّى اگر سه شاهد گواهى دهند، هر سه شلاّق مى‏خورند، ولى براى اثبات قتل، دو شاهد کافى است. «اربعة منکم»
2- شاهد بر زنا، هم باید مرد باشد و هم مسلمان، تا در اثبات جرم، دقّت لازم صورت گیرد. «اربعة منکم»
3- گواهى بر زنا واجب نیست. «فاِن شهدوا»
4- در قضاوت به علم خود قناعت نکنیم، گواهى لازم است. «فان شهدوا فامسکوهنّ»
5 - کیفر زن زناکار، حبس در «خانه» است، نه زندان‏هاى عمومى، که ممکن است فساد بیشتر بیاموزد. «فامسکوهنّ فى البیوت»
6- حبس زن در خانه، براى آنست که افراد جامعه را فاسد نکند و از ازدواج محروم بماند و میدانى براى لذّت پیدا نکند. «فأمسکوهنّ»
7- براى سالم سازى و پاکسازى جامعه، حبس مجرم لازم است. «فأمسکوهنّ»
8 - حبس ابد، کیفر زنان شوهردارى بوده است که مرتکب زنا شده‏اند. «حتى یتوفّاهنّ الموت» البتّه این حکم موقّت بوده تا کیفر تازیانه وسنگسار کردن مطرح شود. «أو یجعل اللّه لهنّ سبیلا»

1- آنان که به وصیّت‏نامه عمل نمى‏کنند، یا بدهى متوفّى را نمى‏پردازند، یا با انکار حقّ یا ندادن سهم بعضى وارثان، سعى در تصاحب اموال مى‏کنند، براى همیشه در عذاب و قهر الهى‏اند. «تلک حدود اللّه... تعدّ حدود اللّه»
2- ملاک سعادت وشقاوت، اطاعت یا نافرمانى نسبت به خدا و رسول اوست، نه چیز دیگر. «من یطع‏اللّه ... و من یعص‏اللّه»
3- نافرمانى رسول خدا، نافرمانى خداست. «یعص اللَّه و رسوله»
4- نافرمانى مستمرّ، سبب خلود است. «من یعص‏اللّه... یدخله ناراً خاداً فیها» «یعص» فعل مضارع و رمز استمرار است.
5 - متجاوزان به حقوق دیگران، در ردیف کفّار، گرفتار عذاب جاویدان مى‏شوند. «خالداً فیها»
6- قهر خدا، هم عذاب جسمى دارد، هم خوارى روحى. «عذاب مهین»

1- احکام ارث، از حدود الهى است، پس نباید از مرز آن گذشت.«تلک حدوداللّه»
2- اطاعت از رسول خدا به منزله‏ى اطاعت از خداست. «یطع اللَّه و رسوله»
3- سعادت و رستگارى، در گرو حرکت در مسیر الهى است، نه کام‏گیرى بیشتر از ارث. «ذلک الفوز»

امیرالمؤمنین على‏علیه السلام فرمودند: صله‏ى رحم کنید، گرچه با سلام دادن باشد، خداوند فرمود: «و اتّقوا اللّه... و الارحام...»

دنیا و آخرت تفاوت‏هایى دارند، از جمله:
1- غم واندوه در دنیا از انسان به دیگران سرایت مى‏کند، ولى در آخرت چنین نیست.
2- در دنیا، انسان مى‏تواند با عذر یا کفّاره یا دروغ یا حیله یا توبه یا ناله مشکلش را حل کند، امّا در آخرت چنین نیست.
3- تلخى‏هاى دنیا قابل تخفیف است و اگر انسان با آن انس گرفت، از تلخى آن کاسته مى‏شود، ولى در آخرت چنین نیست.

دنیا و آخرت تفاوت‏هایى دارند، از جمله:
1- غم واندوه در دنیا از انسان به دیگران سرایت مى‏کند، ولى در آخرت چنین نیست.
2- در دنیا، انسان مى‏تواند با عذر یا کفّاره یا دروغ یا حیله یا توبه یا ناله مشکلش را حل کند، امّا در آخرت چنین نیست.
3- تلخى‏هاى دنیا قابل تخفیف است و اگر انسان با آن انس گرفت، از تلخى آن کاسته مى‏شود، ولى در آخرت چنین نیست.

و هر که در راه خداوند هجرت کند، اقامتگاه‏هاى بسیار همراه با گشایش خواهد یافت و هر که از خانه‏اش هجرت‏کنان به سوى خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگ، او را دریابد حتماً پاداش او بر خداوند است و خداوند آمرزنده‏ى مهربان است.

پس آنانند که امید است خداوند از آنان درگذرد و خداوند همواره آمرزنده و بخشاینده است.

مگر مردان و زنان و کودکان مستضعف (و زیردستى) که قدرت تدبیر و چاره‏جویى ندارند و راهى (براى هجرت) نمى‏یابند.

یکى از مسلمانان مکّه بیمار شد گفت مرا از مکّه بیرون ببرید تا جزء مهاجران باشم. همین که او را بیرون بردند، در راه درگذشت. سپس این آیه نازل شد.
همه‏ى هجرت‏هاى مقدّس، مثل هجرت براى جهاد، تحصیل علم، تبلیغ و ... مصداق این آیه است.
امام صادق‏علیه السلام فرمودند: کسى که براى معرفت امام زمان خود از خانه و شهر خود خارج شود، ولى اجل به او مهلت ندهد، از مصادیق این آیه است.[354]

--------------------------------------------------------------------------------
354) کافى، ج‏1، ص 378.

پیش از جنگ بدر، کفّار مکّه مردم آن شهر را به جنگ با مسلمانان فراخواندند و تهدید کردند که همه باید شرکت کنند و هر کس تخلّف کند، خانه‏اش ویران و اموالش مصادره خواهد شد. برخى از مسلمانان هم که ساکن مکّه بودند و هنوز هجرت نکرده بودند، از ترس جان، همراه کفّار به جبهه‏ى جنگ با مسلمانان آمدند و در «بدر» کشته شدند، آیه نازل شد و آنان را که با ماندن در محیط کفر و ترک هجرت، به خویش ستم کرده بودند، توبیخ کرد و مقصر دانست.
در روایات آمده است: کسى که به خاطر حفظ دین خود، حتّى یک قدم هجرت کند، اهل بهشت و همنشین حضرت محمّد صلى الله علیه وآله و ابراهیم علیه السلام است.[351]

--------------------------------------------------------------------------------
351) تفسیر صافى ذیل آیه.

کسانى که به جبهه‏ى جهاد نمى‏روند، چند گروهند: منافقان بى‏ایمان، مسلمانان ترسو، رفاه‏طلبان، شکّاکان، بى‏همّتان که مى‏گویند: با مال و بیان و قلم و دعا، رزمندگان را دعا و حمایت مى‏کنیم، و جهاد، براى ما واجب عینى نیست. این آیه، به این گروه آخر مربوط مى‏شود و از آنان انتقاد مى‏کند. زیرا گروه‏هاى دیگر در موارد متعدّد به شدّت مورد انتقاد قرار گرفته‏اند و هیچ‏گونه مقام و درجه‏اى ندارند تا مجاهدان یک درجه بالاتر از آنان باشند.
در روایات آمده است، کسانى که به خاطر بیمارى نمى‏توانند بجنگند ولى دلشان همراه رزمندگان است، با آنان در ثواب جهاد برابرند.[350]
آیه مربوط به واجب کفایى است و اگر جهاد واجب عینى بود، از قاعدان به عنوان متخلّف یاد مى‏شد.

--------------------------------------------------------------------------------
350) تفسیر صافى.

وجوه : صورت ، رخ