راغب در مفردات خود گفته است: معناى اصلى کلمه «فطر» چاک زدن چیزى است از طرف درازاى آن، مثلا گفته مى‏شود «فطر فلان کذا- فلانى فلان چیز را چاک زد» این معناى اصلى فطر است، البته مشتقات آن، معانى دیگرى را مى‏دهند، مثلا «افطر فلان فطورا- فلانى فطور خورد»، و «فطور» آن چیزى است که روزه‏دار با خوردن آن روزه خود را بشکند یا افطار کند. و یکى دیگر از مشتقات این کلمه لفظ «فطرت» است، و معنایش این است که: «خداوند چیزى را طورى بیافریند که خواه ناخواه فعلى از افعال را انجام داده و یا اثر مخصوصى را از خود ترشح دهد» و به همین معنا در آیه «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها»(الروم/30) به کار رفته.
زیرا در این آیه اشاره کرده است به اینکه خداوند مردم را طورى آفریده که طبعا و به ارتکاز خود، خدا را بشناسند. و « فِطْرَتَ اللَّهِ»(الروم/30) عبارت است از قدرت بر شناختن ایمانى که با آب و گل آدمى سرشته شده است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

(راغب) در باره معناى «حنیف» گفته است: «حنف» به معناى اعراض از گمراهى و میل به استقامت است، هم چنان که «جنف» به معناى اعراض از استقامت و میل به گمراهى است. و اگر مى‏بینید حاجیان و هر کسى را که ختنه شده است حنیف مى‏نامند براى اشاره به این است که این اشخاص متدین به دین ابراهیم(علیه‌السلام) هستند. و «أحنف» کسى را گویند که در پایش کژى باشد، و این از باب تفاؤل است. بعضیها هم گفته‏اند که: از این باب نیست، بلکه استعاره است براى مجرد کجى. [ نظرات / امتیازها ]

پس از آنکه ابراهیم(علیه‌السلام) از شرک قومش و از شرکاى آنان با گفتن «یا قَوْمِ إِنِّی بَرِی‏ءٌ ...»(الأنعام/78) تبرى جست و حال آنکه تدریجا به آن رسید زیرا نخست با جمله «لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ»(الأنعام/76) اظهار کرد که دل من علقه و دلبستگى به این شرکا ندارد، آن گاه با جمله «لَئِنْ لَمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ»(الأنعام/77) گوشزدشان کرد که پرستش شرکا گمراهى است، و در مرحله آخر با جمله «یا قَوْمِ إِنِّی بَرِی‏ءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ»(الأنعام/78) صریحا بیزارى خود را اعلام نمود، اینک با جملات آیه مورد بحث به سوى توحید تام گراییده، ربوبیت و معبودیت را منحصرا براى کسى اثبات مى‏کند که آسمانها و زمین را از نیستى به هستى درآورده، و بت‏پرستى و شرک را از خود نفى کرده و مى‏فرماید:«إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ». [ نظرات / امتیازها ]

معناى اینکه گفت: «روى خود را متوجه آن کسى مى‏کنم ...» کنایه از این است که من با عبادت خود تنها به سوى خداوند روى مى‏آورم، چون لازمه عبودیت و مربوبیت این است که مربوب در نیروى خود و اراده‏اش وابسته به رب خود باشد، و او را بخواند، و در جمیع کارهایش به او رجوع کند، و معلوم است که دعا و رجوع، جز با توجیه وجه و روى آوردن، محقق نمى‏شود.
بنابراین، توجیه وجه، کنایه است از همان عبادت که آن نیز عبارت است از دعا و رجوع. {إنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ } [ نظرات / امتیازها ]

ابراهیم(علیه‌السلام) در این کلام خود صریحا از پروردگار خویش اسم نبرده بلکه وصفى از اوصاف او را ذکر کرده است که احدى حتى مشرکین هم در آن وصف نزاع و خلافى ندارند. و آن وصف عبارت بود از «خالق بودنش براى زمین و آسمان»، و این معنا را هم به طور عادى بیان نکرد و نگفت: «پس روى خود را متوجه خالق زمین و آسمانها مى‏کنم» بلکه به عبارت «موصول» و «صله»: «کسى که آسمانها و زمین را خلق کرده» تعبیر نمود، تا دلالت بر عهد نموده و امر بر احدى از آنان مشتبه نگردد، و لذا گفت: «لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ» یعنى من با عبادت خود روى به درگاه کسى مى‏آورم که ایجاد هر چیزى منتهى به او است و خود شما هم او را ما فوق خدایان خود مى‏شناسید. آنگاه با کلمه «حنیفا» شرکایى را که مشرکین اثبات مى‏کردند نفى نموده و فهمانید که «من از آن شرکا اعراض کرده و بدرگاه خداوند میل نموده و رو به سوى او مى‏آورم»، سپس همین معنا را با جمله «وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ» تاکید نمود.
پس در مجموع، این آیه، هم اثبات معبودیت براى خداوند هست و هم نفى شریک از او، قریب به آنچه که کلمه طیبه «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» (الصافات/35) آن را بیان مى‏نماید. [ نظرات / امتیازها ]

در اینکه از میان همه صفات خاصه پروردگار و در میان الفاظى که دلالت بر خلقت دارند مانند «بارئ»، «خالق» و «بدیع» فقط «فاطر» را برگزید اشاره است به اینکه آن دینى که ابراهیم(علیه‌السلام) از میان ادیان انتخابش کرده دین فطرت است. و لذا در قرآن کریم هم مکررا دین توحید را به دین ابراهیم و دین حنیف و دین فطرت وصف کرده است. [ نظرات / امتیازها ]

«لام»ى که در «للذى» است لام غایت و به معناى «الى» است، و در خیلى از موارد همانطورى که «الى» در غایت استعمال مى‏شود «لام» هم به کار مى‏رود، از آن جمله است جمله «أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ»(بقره/112) و جمله «وَ مَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ»(لقمان/22) که در اولى «لام» و در دومى« الى» به کار رفته است. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه حضرت ابراهیم خلیل (سلام ا...علیه) میفرماید که من روی و نطر و توجه ام را خالصانه ، به پاکی و صداقت ، به سوی خداییکه .....نموده ام.
این رفتار پیامبر اولوالعزم به ما می آموزد که: اولاً در هنگام انجام امور ، به ویژه امور عبادی و مناسک حضور قلب ، پاکی و خلوص ....لازمه کار است . ثانیاً : این روی کرد ، به دل و قلب ختم نمی شود بلکه جسم نیز بایستی روی به سوی حضرت حق یا هر سویی که او تعیین مینماید باشد [ نظرات / امتیازها ]

عبور از افول و ناپایدارى و رسیدن به ثبات، جلوه‏اى از دید ملکوتى است که خداوند به حضرت ابراهیم داده است.
«حَنیف» از «حنف»، به معناى خالص وبى‏انحراف، وگرایش به راه حقّ ومستقیم است.
«فَطر» که به معناى آفریدن است، در اصل، مفهوم شکافتن را دارد. شاید اشاره به علم روز داشته باشد که مى‏گوید: جهان در آغاز، توده‏ى واحدى بوده، سپس از هم شکافته و کرات آسمانى یکى پس از دیگرى پدید آمده است. [405]

--------------------------------------------------------------------------------
405) تفسیر نمونه.
[ نظرات / امتیازها ]

1 ابراهیم علیه السلام مظهر توحید خالص و حق گرایى است او با تمام وجود رو به سوى خدا آورد و توحید را فریاد زد و از شرک و بت پرستى بیزارى جست، تا الگو و آموزه اى براى همه ى جهانیان باشد

2 «فَطَرَ» به معناى شکافتن از طول است و به خلق و آفرینش هم «فطر» گفته مى شود؛ زیرا جهان به صورت توده ى واحدى بود که شکافته شد و خلق گردید؛ شاید این تعبیر اشاره به انفجار بزرگ در پیدایش جهان باشد

3 واژه ى «وَجه» به معناى ذات و صورت مى آید و ازآنجاکه در هنگام توجه به کسى یا چیزى، انسان صورت خود را به آن طرف مى گرداند، این تعبیر نشان دهندۀ توجه و عنایت به یک مطلب است؛ آرى، ابراهیم با تمام وجود رو به سوى خدا داشت

4 مراحل و منازل سیر و سلوک تا ترنم خلیلى:

امام عارفان در این مورد مى نویسند:

انسان سالک پس ازآن که، متسنّن به سنن الهیّه و متلبّس به لباس شریعت شد و اشتغال به تهذیب باطن و تصقیل سرّ و تطهیر روح و تنزیه قلب پیدا کرد، کم کم از انوار غیبیۀ الهیه در مرآت (آئینه) قلبش تجلّیاتى حاصل شود و با جذبه هاى باطنیّه و عشق فطرى جبلّى، مجذوب عالم غیب گردد

و پس از طى این مراحل، سلوک الى اللّٰه با دست گیرى باطنى غیبى شروع شود و قلب، حق طلب و حق جو شود و وجهه ى قلب از طبیعت منسلخ و به حقیقت منسلک گردد و با جذوۀ نار محبت و نور هدایت که یکى رفرف عشق و یکى براق سیر است، به سوى کوى محبوب و جمال جمیل ازل رهسپار شود و دست و رو از آلودگىِ توجه به غیر، شست وشو دهد و با قلب پاک از آلودگى به رجز ( پلیدى) شیطان که حقیقت سوائیت ( جدایى) و اصل اصول شجره ى منحوسۀ خبیثه ى غیریّت و کثرت است، متوجه مقصد و مقصود گردد و مترنّم به «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ » گردد و خلیل آسا، تنفر از آفلین ( غروب کنندگان) که مقار نقص و رجز است، پیدا کند و توجه به کمال مطلق، نقشه ى قلب او گردد [ نظرات / امتیازها ]