این آیات (199-206) آخر سوره است، و در آنها مجددا غرضى را که سوره بخاطر ایفاء آن نازل شده ذکر نموده یعنى به پیغمبرش دستور مى‏دهد به اینکه سیره حسنه و رفتار ملایمى را اتخاذ کند که دلها را متوجه آن سازد تا نفوس بدان بگرایند، و نیز تذکر، و در آخر ذکر را هم توصیه مى‏کند. [ نظرات / امتیازها ]

«اخذ به چیزى» به معناى ملازمت و ترک نکردن آن چیز است. [ نظرات / امتیازها ]

معناى اینکه فرمود: «بگیر عفو را» این است که همواره بدیهاى اشخاصى که به تو بدى مى‏کنند بپوشان و از حق انتقام که عقل اجتماعى براى بعضى بر بعضى دیگر تجویز مى‏کند صرف نظر نما و هیچ وقت این رویه را ترک مکن، البته این چشم‏پوشى نسبت به بدیهاى دیگران و تضییع حق شخص است، و اما مواردى که حق دیگران با اسائه به ایشان ضایع مى‏شود عقل در آنجا عفو و اغماض را تجویز نمى‏کند، براى اینکه عفو در اینگونه موارد وادار کردن مردم به گناه است، و مستلزم این است که حق مردم بنحو اشد تضییع گردد و نوامیس حافظ اجتماع لغو و بى‏اثر شود، و تمامى آیات ناهیه از ظلم و افساد و کمک به ستمکاران و میل و خضوع در برابر ایشان و بلکه تمامى آیاتى که متضمن اصول شرایع و قوانین است از چنین اغماضى جلوگیرى مى‏کند، و این خود روشن است.
پس منظور از اینکه فرمود: «خُذِ الْعَفْوَ» اغماض و ندیده گرفتن بدیهایى است که مربوط به شخص آن جناب بوده، و سیره آن حضرت هم همین بود که در تمامى طول زندگیش از احدى براى خود انتقام نگرفت، کما اینکه در بعضى از روایات راجع به ادب آن جناب گذشت.
این مطلب بنا به تفسیرى است که دیگران در باره کلمه عفو کرده و آن را طورى معنا کرده‏اند که مساوى با مغفرت است، و لیکن در بعضى از روایاتى که بعدا خواهد آمد از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده که فرمود: «منظور از عفو وسط است» و این تفسیر با مضمون آیه شریفه مناسبتر و از نظر معنا جامع‏تر است، و علاوه بر این، اگر تفسیر اول مستلزم این است که در جمله «وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ» شائبه تکرار باشد بنا بر تفسیر دوم این شائبه هم در کار نمى‏آید (چون جمله «خُذِ الْعَفْوَ» به یک معنا و جمله «وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ» به معناى دیگرى خواهد بود). [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «عرف» به معناى آن سنن و سیره‏هاى جمیل جارى در جامعه است که عقلاى جامعه آنها را مى‏شناسند، به خلاف آن اعمال نادر و غیر مرسومى که عقل اجتماعى انکارش مى‏کند (که اینگونه اعمال عرف «معروف» نبوده بلکه منکر است) و معلوم است که امر به متابعت عرف، لازمه‏اش این است که خود امر کننده عامل به آن چیزى که دیگران را امر به آن مى‏کند بوده باشد، و یکى از موارد عمل همین است که تماسش با مردم و مردم را امر کردن طورى باشد که منکر شمرده نشود، بلکه بنحو معروف و پسندیده مردم را امر کند، پس مقتضاى اینکه فرمود: «وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ» این است که اولا به تمامى معروفها و نیکى‏ها امر بکند و در ثانى خود امر کردن هم بنحو معروف باشد نه بنحو منکر و ناپسند. [ نظرات / امتیازها ]

جمله «وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ» دستور دیگرى است در مراعات مداراى با مردم، و این دستور بهترین و نزدیکترین راه است براى خنثى کردن نتایج جهل مردم و تقلیل فساد اعمالشان براى اینکه بکار نبستن این دستور و تلافى کردن جهل مردم، بیشتر مردم را به جهل و ادامه کجى و گمراهى وا مى‏دارد. [ نظرات / امتیازها ]

در تفسیر عیاشى (ج 2 ص 43 ح 126) از حسین بن على بن نعمان از پدرش از کسى که او از امام صادق (علیه السّلام) شنیده روایت کرده است که امام فرمود: خداى تعالى رسول خود را ادب کرد و از در تادیب فرمود: اى محمد ملازم با عفو باش و آن را ترک مکن و به معروف دستور ده و از نادانها اعراض کن، آن گاه حضرت فرمود: معنایش این است که از ایشان به همان حفظ ظاهر اکتفاء نموده و آنچه مقدورشان هست بگیر، و کلمه عفو به معناى وسط است.
و در الدر المنثور (ج 3 ص 154) است که ابن مردویه از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمود: آن مکارم اخلاقى که خداوند آن را مى‏خواهد این است که عفو کنى و درگذرى از هر کس که تو را ظلم کرد، و پیوند خویشى کسى را که با تو قطع کرده تو وصل کنى، و آن کس که تو را محروم کرده به او بدهى، آن گاه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) آیه‏ «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ» را قرائت نمود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در الدر المنثور (ج 3 ص 154) است که ابن ابى الدنیا در کتاب مکارم اخلاق از ابراهیم بن ادهم روایت کرده که گفت: بعد از آنکه آیه «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ» نازل شد، رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمود: من مامور شدم به اینکه اخلاق متوسط مردم را اتخاذ کنم.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

با آنکه براى کلمه‏ى «عفو»، چند معنا بیان شده است: حدّ وسط و میانه، قبول عذر خطاکار و بخشودن او، آسان گرفتن کارها، ولى ظاهراً در این آیه، معناى اوّل مراد است.
«خُذ العفو»، به معناى عفو را تحت اختیار و کنترل خود داشتن و به جا استفاده نمودن است، لذا در بعضى موارد باید قاطعانه برخورد کرد، «و لاتأخذکم بهما رأفة فى دین اللّه» [393] چنانکه «اعرض عن الجاهلین» به معناى آزاد و رها نمودن جاهلان و دشمنان نیست، بلکه مراد با آنان نبودن و میل به آنان نداشتن است، امّا گاهى موعظه، تذکّر و یا برخورد با آنان لازم است. «فاعرض عنهم و عظهم» [394]
این آیه با تمام سادگى و فشردگى، همه‏ى اصول اخلاقى را در بر دارد. هم اخلاق فردى «عفو»، هم اخلاق اجتماعى «وأمر بالعُرف»، هم با دوست «عفو»، هم با دشمن «أعرض»، هم زبانى «وأمر»، هم عملى «أعرض»، هم مثبت «خُذ»، هم منفى «أعرض»، هم براى رهبر، هم براى امّت، هم براى آن زمان و هم براى این زمان. چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند: در قرآن آیه‏اى جامع‏تر از این آیه در مکارم الاخلاق نیست. [395]
البتّه شکّى نیست که عفو، در مسائل شخصى است، نه در حقّ النّاس و بیت‏المال.
وقتى این آیه نازل شد، پیامبر صلى الله علیه وآله از جبرئیل توضیح و شیوه‏ى عمل به این آیه را درخواست کرد. جبرئیل پیام آورد که «تَعفُو عمّن ظلمک، تُعطى مَن حَرمک، تَصِل مَن قطعک»، [396] از کسى که به تو ظلم کرده در گذر، به کسى که تو را محروم کرده عطا کن و با کسى که با تو قطع رابطه کرده است، ارتباط برقرار کن.
سراسر این سوره، دعوت به اعتدال است، با تعبیرهاى گوناگون. اعتدال در حقوق (آیه 29)، در مصرف (آیه 31)، در زینت (آیه 32)، در عبادت (آیه 56)، در خانه‏سازى (آیه 74)، در اقتصاد (آیه 85) و نسبت به شیوه‏ى اجراى حقّ وعدالت در امّت حضرت موسى علیه السلام و امّت حضرت محمّد صلى الله علیه وآله در آیات 157 و181 نکات ارزشمندى آمده است.
393) نور، 2
394) نساء، 63
395) تفسیر فرقان‏
396) تفسیر مجمع البیان ؛ بحار، ج 75، ص‏114
[ نظرات / امتیازها ]

بکارگیری واطاعت از دستورات امری در قران مثل خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین سه دستور اکید الهی است خیلی مهم است باید توجه داشت که هر سه دستور بیکدیگر وابسته هستند یعنی اولاً جاهل خطا میکند ثانیاً باعمل نیک امر بمعروف راجع بکار بد آن جاهل عمل کن ثالثاً بکلی درگذر از او

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

وسوسه‏هاى شیطان: در اینجا شرایط تبلیغ و رهبرى و پیشوایى مردم را به طرز بسیار جالب و فشرده بیان مى‏کند و با آیات گذشته که اشاره به مسأله تبلیغ مشرکان داشت نیز تناسب دارد، نخست به سه قسمت از وظایف رهبران و مبلّغان به صورت خطاب به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله شده، در آغاز مى‏گوید در طرز رفتار با مردم سختگیر مباش، عذرشان را بپذیر، و بیش از آنچه قدرت دارند از آنها مخواه و به هر حال «با آنها مدارا کن» (خُذِ الْعَفْوَ).

سپس دومین دستور را به این صورت مى‏دهد: «مردم را به کارهاى نیک و آنچه را عقل و خرد، شایسته مى‏شناسد و خداوند آن را نیک معرفى کرده، دستور ده» (وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ).

در مرحله سوم دستور به تحمل و بردبارى در برابر جاهلان داده، مى‏گوید:

«از جاهلان روى بگردان و با آنها ستیزه مکن» (وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ).

رهبران و مبلّغان در مسیر خود با افراد متعصب، لجوج، جاهل و بى‏خبر، و افرادى که سطح فکر و اخلاق آنها بسیار پایین است، رو برو مى‏شوند، از آنها دشنام مى‏شنوند، هدف تهمتشان قرار مى‏گیرند، سنگ در راهشان مى‏افکنند.

راه پیروزى بر این مشکل گلاویز شدن با جاهلان نیست، بلکه بهترین راه تحمل و حوصله، نادیده گرفتن و نشنیده گرفتن این گونه کارهاست، و تجربه نشان مى‏دهد براى بیدار ساختن جاهلان و خاموش کردن آتش خشم و حسد و تعصبشان، این بهترین راه است

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در اینجابه سه قسمت از وظایف رهبران و مبلّغان به صورت خطاب به پیامبر(صلى الله علیه وآله) شده، 1-; در طرز رفتار با مردم سختگیر مباش، عذرشان را بپذیر، و بیش از آنچه قدرت دارند از آنها مخواه و به هر حال «با آنها مدارا کن» (خُذِاالْعَفْوَ).
2-«مردم را به کارهاى نیک و آنچه را عقل و خرد، شایسته مى شناسد و خداوند آن را نیک معرفى کرده، دستور ده» (وَاْمُرْ بِالْعُرْفِ).
3-دستور به تحمل و بردبارى در برابر جاهلان داده، مى گوید: «از جاهلان روى بگردان و با آنها ستیزه مکن» (وَاَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ [ نظرات / امتیازها ]

رهبران و مبلّغان در مسیر خود با افراد متعصب، لجوج، جاهل و بى خبر، و افرادى که سطح فکر و اخلاق آنها بسیار پایین است، روبرو مى شوند، از آنها دشنام مى شنوند، هدف تهمتشان قرار مى گیرند، سنگ در راهشان مى افکنند.

راه پیروزى بر این مشکل گلاویز شدن با جاهلان نیست، بلکه بهترین راه تحمل و حوصله، نادیده گرفتن و نشنیده گرفتن این گونه کارهاست، و تجربه نشان مى دهد براى بیدار ساختن جاهلان و خاموش کردن آتش خشم و حسد و تعصبشان، این بهترین راه است [ نظرات / امتیازها ]