توضیح : نه! این «قال» آن وقتی هست که همه انسانها وقتی که محشور شدند، می‌گویند یعنی «قال» انسانها بعد از این است که انسانها در صحنه حاضرند و از این اوضاع دگرگون شده متحیرند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : مردگان.
گنجها و کالاهایی که مردم دنبالش بودند.
مواد مذاب داخلی زمین.

در اینجا چند مصداق گفته شد که عبارت بودند از مردگان و گنجها و معادن زمینی و مواد مذاب آتشفشانی که در درون زمین هست.
مردگان همان اثقال زمین
در اینجا همه اینها می‌تواند مصداق باشد. یعنی زلزله‌ای رخ می‌دهد که در اثر آن هر چه که در درون زمین هست بیرون می‌ریزد.

اما از میان مصادیق، شاید مصداقی که می‌توان از آن به عنوان مصداق خاص نام برد که به آن توجه شده، همان مردگان باشد.

انسانهایی که ثقل زمین هستند و گویا انسانها غیر این زمین هستند و به همین خاطر ثقل زمین به حساب می‌آیند.

ما یک زمین داریم و یک انسانهای مدفون در زمین.

درست است که این انسانها خاک شدند ولی اینها انسانند که خاک شدند و زنده خواهند شد و بیرون بیایند. لذا یک ثقل، قابل ارزیابی هست و این که گفتیم که چرا مردگان این ثقل خاصند به دلیل ادامه آن هست:

وَقَالَ الإنْسَانُ مَا لَهَا (٣)یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا (۴) که حشر انسانها را بیان می‌کند.

وَقَالَ الإنْسَانُ مَا لَهَا (٣)بگوید انسان چه شده است زمین را که این ترجمه اصطلاحی است، و اگر ترجمه لغتی بکنیم می‌شود چه شده است برای زمین؟ که در اینجا اشاره هست به جنس انسان که در روزی که محشور می‌شود می‌پرسد زمین را چه شده است؟
[ بستن توضیحات ]

توضیح :

این را به دو گونه می‌شود جواب داد. اولا یک ماجرایی برایتان بیاوریم که نکته‌ای که در آن هست آموزنده هست.

گروهی زلزله‌ای در گرگان را درک کرده بودند، ساعت یک و خورده‌ای نصف شب بود که خواب بودند و یک‌باره زلزله شد و از خواب پریدند و دیدند که زلزله شده و شروع کردند به دور خودشان چرخیدن.

زلزله جوری بود که اولا خیلی شدید و وحشت انگیز بود! و ثانیا صدای خیلی وحشت انگیزی داشت! یعنی داخل اتاقی که بودند، انگار چند تریلر در داخل اتاق باهم گاز می‌دادند؛ خیلی وحشت‌ناک بود. این گروه بلند می‌شوند و این زلزله ۸/۵ ریشتر بود و ۱۲ ثانیه طول کشید.

در این ۱۲ ثانیه احدی نتوانسته بود که در را باز کند و فرار کند و احدی به این کار اقدام هم نکرد! و در این ۱۲ ثانیه همه دور هم چرخیدند! و به محض اینکه زلزله خوابید همه از در به بیرون دویدند! هیچ کس قدرت فرار کردن را نداشت به همان عبارت قرآنی که «و تری الناس سکری و ما هم بسکاری و لکن عذاب الله شدید».

جوری بود که یکی از اعضای آن خانواده یک بچه نوزادی داشت که او را روی زمین می‌کشید و بچه ۶ ساله را بغل گرفته بود! یعنی از هول بچه ۵ یا ۶ ساله در بغل و نوزاد در زمین کشیده می‌شد! و همه چیز به هم ریخته بود.

یکی از آنها در آخرین لحظات آخرین اقدامی که به ذهنش رسید، بعد از این که عقلش سرجایش آمد کرد، این بود که دستش را روی سرش گذاشت و گفت که الان سقف می‌ریزد.

حالا این یک زلزله معمولی و عادی دنیوی بوده است و اینها که زلزله نیست و زلزله پیش روست.

[ بستن توضیحات ]

توضیح :
ربط ندارد، ربط به این معنا که بگوییم که می‌خواهیم از ارتباط این دو باهم چیزی استفاده بکنیم، ولی حداقل البته بیشتر از این شاید بتوان استفاده کرد که این یک صنعت زیبای بیانی است، البته نمی‌خواهیم بگوییم قافیه، مانند سوره شمس که در اول می‌گوید «و نفس و ما سواها» بعد هم می‌گوید «فدمدم علیهم ربهم بذنبهم فسواها» که هر دو «سواها» هست ولی این کجا و آن کجا؟ در اینجا هم زمین اثقالش را بیرون می‌ریزد، هر کس مثقال ذره‌ای، در واقع حداقل یک لطافت معنایی دارد ولی بیشتر از آن در حد ربط نمی‌توان استفاده کرد.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : این بحث از اینجا نشأت می‌گیرد «لیروا اعمالهم» یا دیدن اعمال یعنی نشان دادن یا مانند فیلم؟ که در قالب تصاویری اعمال شما را به شما نشان می‌دهند، آیا این مراد هست؟ یا مراد نشان دادن خود عمل به عنوان جزاست؟ یعنی «یروا اعمالهم» به معنی این است که خود عمل را به عنوان جزا به انسان نشان می‌دهند؟ که اگر دومی باشد به همان معنایی هست که در کتاب نوشته‌ایم، یعنی «اشتاتا لیروا اعمالهم» یعنی آدمها هر کدام سر جای خودشان می‌روند تا نتیجه اعمال خود را ببینند.

آنهایی که عمل خیر انجام داده‌اند نتیجه اعمال خود را می‌بینند، طبیعتا در بهشت و آنهایی که اعمال شر انجام داده‌اند نتیجه اعمال خودشان را می‌بینند، طبیعتا در جهنم.

با توجه به بحث تجسم اعمال هم بحث دومی قابل قبول هست که خود عمل را به عنوان جزا به انسان نشان می‌دهند نه اینکه مانند فیلم خود عمل را به او نشان داده می‌شود و بعد جزا داده می‌شود.

منظور از فیلم هم این نیست که ویدئو سی دی به او نشان داده می‌شود، منظور از فیلم این است که یک‌بار عملی که به او نشان می‌دهند، ماهیت عمل را او خودش وجدان می‌کند و عذاب او خود عمل اوست! یک‌بار هم هست که عمل را نشان می‌دهند و به او می‌گویند که این است عمل تو.

آن غیبتی که می‌کردی ببین این است،‌ یا تهمتی که می‌زدی ببین این هست و مراد رویت بیرونی با چشم ظاهری است.

اگر مراد رویت با چشم ظاهر باشد پس نشان دادن عمل مساوی با جزا نیست و عمل را نشان می‌دهند و هر کسی را به سرجای خودش می‌برند.

ولی یک بار هم هست که نشان دادن عمل، به معنای خود جزا است. یعنی اگر عمل را به تو نشان دادند در همان قیامت، شروع به خوردن گوشت برادر مرده‌ات می‌کنی.

اگر در دنیا مال یتیم خورده‌ای، نشان دادن این عمل در قیامت همان هست که در روز قیامت شروع به خوردن آتش می‌کنی. اگر در دنیا شما امر به معروف کرده‌ای نشان دادنش به این است که شما در قیامت شروع به خوردن سیب و گلابی بهشتی می‌کنی. اگر در دنیا غض بصر کرده‌ای چی می‌شود و … پس می‌شود مراد از «یروا اعمالهم» وجدان کردن خود اعمال به عنوان جزا.


[ بستن توضیحات ]

توضیح : اگر بخواهیم نظر نهایی قرآن در مورد قیامت را بدانیم باید جمع کنیم چون قیامت یک پدیده مرکبی است، یعنی از نقطه شروعش تا پایانش که پایان هم ندارد. باید یک تدبر موضوعی انجام گیرد و تمام آیات مربوط به قیامت جمع شوند و بعد مرحله بندی شود بر فرض مثال در همین معنا که اشتاتا کجاست افواجا کجاست و فتح آسمان کجاست.

در همان آیات اول سوره‌ها که آمده است خیلی جاها در نگاه بدوی ما می‌گوییم که اگر این است پس آن دیگری چیست؟ ولی با نگاه جمعی می‌توان مراحل آن را کشف کرد که مثلا کوها اول این گونه می‌شوند و بعد هم آن طور و .. دریاها که چندین بیان برای دریاها و چندین بیان برای کوهها چندین بیان برای انسانها و چندین بیان برای نحوه خروج انسان از قبر و چندین بیان برای حسابرسی که این بیانات مختلف می‌تواند ناظر به مراحلی باشد که هر جایی در سوره‌ای که مرحله خاصی مد نظر بوده و به آن پرداخت شده و با تدبر موضوعی آن را می‌توان به پاسخ رساند.

[ بستن توضیحات ]

توضیح :

- «فاء» که در «فمن» هست آیه ۷ و ۸ را به گذشته متفرع می‌کند. و «واو» «و من یعمل» را به «فمن یعمل» قبلی عطف کرده است. پس «واو» برای عطف این دو آیه به هم هست ولی «فاء» برای عطف این دو آیه به مجموع قبل هست.

[ بستن توضیحات ]

توضیح :

ربط ندارد، ربط به این معنا که بگوییم که می‌خواهیم از ارتباط این دو باهم چیزی استفاده بکنیم، ولی حداقل البته بیشتر از این شاید بتوان استفاده کرد که این یک صنعت زیبای بیانی است، البته نمی‌خواهیم بگوییم قافیه، مانند سوره شمس که در اول می‌گوید «و نفس و ما سواها» بعد هم می‌گوید «فدمدم علیهم ربهم بذنبهم فسواها» که هر دو «سواها» هست ولی این کجا و آن کجا؟ در اینجا هم زمین اثقالش را بیرون می‌ریزد، هر کس مثقال ذره‌ای، در واقع حداقل یک لطافت معنایی دارد ولی بیشتر از آن در حد ربط نمی‌توان استفاده کرد.

[ بستن توضیحات ]

توضیح :

این بحث از اینجا نشأت می‌گیرد «لیروا اعمالهم» یا دیدن اعمال یعنی نشان دادن یا مانند فیلم؟ که در قالب تصاویری اعمال شما را به شما نشان می‌دهند، آیا این مراد هست؟ یا مراد نشان دادن خود عمل به عنوان جزاست؟ یعنی «یروا اعمالهم» به معنی این است که خود عمل را به عنوان جزا به انسان نشان می‌دهند؟ که اگر دومی باشد به همان معنایی هست که در کتاب نوشته‌ایم، یعنی «اشتاتا لیروا اعمالهم» یعنی آدمها هر کدام سر جای خودشان می‌روند تا نتیجه اعمال خود را ببینند.

آنهایی که عمل خیر انجام داده‌اند نتیجه اعمال خود را می‌بینند، طبیعتا در بهشت و آنهایی که اعمال شر انجام داده‌اند نتیجه اعمال خودشان را می‌بینند، طبیعتا در جهنم.

با توجه به بحث تجسم اعمال هم بحث دومی قابل قبول هست که خود عمل را به عنوان جزا به انسان نشان می‌دهند نه اینکه مانند فیلم خود عمل را به او نشان داده می‌شود و بعد جزا داده می‌شود.

منظور از فیلم هم این نیست که ویدئو سی دی به او نشان داده می‌شود، منظور از فیلم این است که یک‌بار عملی که به او نشان می‌دهند، ماهیت عمل را او خودش وجدان می‌کند و عذاب او خود عمل اوست! یک‌بار هم هست که عمل را نشان می‌دهند و به او می‌گویند که این است عمل تو.

آن غیبتی که می‌کردی ببین این است،‌ یا تهمتی که می‌زدی ببین این هست و مراد رویت بیرونی با چشم ظاهری است.

اگر مراد رویت با چشم ظاهر باشد پس نشان دادن عمل مساوی با جزا نیست و عمل را نشان می‌دهند و هر کسی را به سرجای خودش می‌برند.

ولی یک بار هم هست که نشان دادن عمل، به معنای خود جزا است. یعنی اگر عمل را به تو نشان دادند در همان قیامت، شروع به خوردن گوشت برادر مرده‌ات می‌کنی.

اگر در دنیا مال یتیم خورده‌ای، نشان دادن این عمل در قیامت همان هست که در روز قیامت شروع به خوردن آتش می‌کنی. اگر در دنیا شما امر به معروف کرده‌ای نشان دادنش به این است که شما در قیامت شروع به خوردن سیب و گلابی بهشتی می‌کنی. اگر در دنیا غض بصر کرده‌ای چی می‌شود و … پس می‌شود مراد از «یروا اعمالهم» وجدان کردن خود اعمال به عنوان جزا.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : این بیان نیز متین است ولی اگر بخواهیم با این استدلال جلو برویم باید زلزله را هم بیاوریم که اول زلزله اتفاق افتاده تا در زمین این تحول اتفاق بیفتد و خبر بدهد و اعمال به انسان نشان داده شود تا ما برویم ریز و درشت اعمال را ببینیم. [ بستن توضیحات ]

توضیح :
این تابع این است که ما «یومئذ» دوم را از نظر زمانی بعد از «یومئذ» اولی فرض کنیم، ولی دلیلی برای آن نداریم. درست است که بعد از آن واقع شده در بیان، ولی هر دو سر فصل هست برای یک روز. و مقدم شدن کفایت نمی‌کند.

بله اگر بگوییم که از نظر مفهومی محدث بودن زمین اخبارش را مقدم است بر رویت عمل. ولی یکی ممکن است که هم زمانی را اثبات کند و بگوید ماهیت حدیث کردن زمین رویت عمل است و اگر بخواهیم که در این جزئیات ورود بکنیم بحث جا دارد. به نظر می‌آید که «اشتاتا» را بیایم در جای خودش ببینیم و که جای خودش همان جایی هست که انسانها به محض محشور شدن از قبر، گروه بندی دارند و در هم و برهم نیستند و در عین حال در سر وقت خودش هم رویت اعمال را هم دارند. [ بستن توضیحات ]

توضیح :
زیرا مى‏دانیم هر عملى که انسان انجام دهد ، خواه ناخواه در اطراف او آثارى بجا مى‏گذارد ، هر چند امروز براى ما محسوس نباشد ، درست همانند آثارى که از خطوط انگشتان یک دوست یا دشمنبر روى دستگیره درمى‏ماند ، و در آن روز همه این آثار ظاهر مى‏شود ، و سخن گفتن زمین چیزى جز این ظهور بزرگ نیست ، همانگونه که گاه به یک شخص خواب‏آلود مى‏گوئیم چشمان تو مى‏گوید که دیشب نخوابیده‏اى ، یعنى آثار بیخوابى در آن نمایان است.

به هر حال این موضوع عجیبى نیست ، چرا که هم امروز با پیشرفت علم و دانش بشر ابزار و وسائلى اختراع شده که در همه جا ، و هر لحظه ، مى‏تواند صداى انسان را ضبط کند ، یا از انسان و اعمالش عکسبردارى نماید ، و به عنوان یک سند مسلم در دادگاه مطرح شود ، به گونه‏اى که قابل هیچگونه انکار نباشد .

اگر در گذشته بعضى از شهادت زمین تعجب مى‏کردند امروز یک نوار نازک یا یک دستگاه ضبط که به صورت یک دکمه به لباس دوخته مى‏شود مى‏تواند مسائل بسیارى بازگو کند.

جالب اینکه در حدیثى از على (علیه‏السلام‏) مى‏خوانیم که فرمود : صلوا المساجد فى بقاع مختلفة ، فان کل بقعة تشهد للمصلى علیها یوم القیامة : در قسمتهاى مختلف مساجد نماز بخوانید ، زیرا هر قطعه زمینى در قیامت براى کسى که روى آن نماز خوانده گواهى مى‏دهد.

و در حدیث دیگرى آمده است که امیر مؤمنان على (علیه‏السلام‏) هنگامى که بیت - المال را تقسیم مى‏کرد و خالى مى‏شد ، دو رکعت نماز بجا مى‏آورد و مى‏فرمود :

تفسیر نمونه ج : 27ص :226

اشهدى انى ملأتک بحق ، و فرغتک بحق : ( روز قیامت ) گواهى ده که من تو را به حق پر کردم و به حق خالى کردم!.

در آیه بعد مى‏افزاید : این به خاطر آن است که پروردگار تو به زمین وحى کرده ( بان ربک اوحى لها).

و زمین در اجراى این فرمان کوتاهى نمى‏کند ، تعبیر اوحى در اینجا به خاطر آن است که چنین سخن گفتن اسرارآمیز بر خلاف طبیعت زمین است و این جز از طریق یک وحى الهى ممکن نیست.

بعضى گفته‏اند : منظور این است که به زمین وحى مى‏کند آنچه در درون دارد بیرون بریزد .

[ بستن توضیحات ]

توضیح : زیرا آیات احباط مى‏گوید : بعضى از اعمال مانند کفر تمام حسنات انسان را از بین مى‏برد لئن اشرکت لیحبطنعملک ( زمر - 65 ) و طبق آیات تکفیر گاهى حسنات سیئات را از بین مى‏برد ان الحسنات یذهبن السیئات ( هود - 114).
و آیات عفو و توبه مى‏گوید : در سایه عفو الهى یا توبه کردن ، گناهان محو مى‏شوند ، این مفاهیم چگونه با مساله مشاهده تمام اعمال نیک و بد تطبیق مى‏کند ؟ در پاسخ این سؤال باید به یک نکته توجه کرد و آن اینکه : دو اصلى که در آیات فوق آمده است که مى‏گوید انسان هر ذره‏اى از کار نیک و بد را مى‏بیند به صورت یک قانون کلى است ، و مى‏دانیم هر قانون ممکن است استثناهائى داشته باشد ، آیات عفو و توبه و احباط و تکفیر در حقیقت به منزله استثناء است در این قانون کلى .
پاسخ دیگر اینکه : در مورد احباط و تکفیر در حقیقت موازنه و کسرو انکسارى رخ مى‏دهد ، و درست مانند مطالبات و بدهیها است که از یکدیگر کسر مى‏شود ، هنگامى که انسان نتیجه این موازنه را مى‏بیند در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است ، همین سخن در مورد عفو و توبه نیز جارى است ، چرا که عفو بدون لیاقت و شایستگى صورت نمى‏گیرد ، و توبه خود نیز یکى از اعمال نیک است.
بعضى در اینجا جواب دیگرى گفته‏اند که صحیح به نظر نمى‏رسد وآن اینکه افراد کافر نتیجه اعمال خوب خود را در این دنیا مى‏بینند ، همانگونه که افراد مؤمن کیفر اعمال بد خود را در این جهان مى‏بینند.
ولى ظاهر این است که آیات مورد بحث مربوط به قیامت است نه دنیا بعلاوه این کلیت ندارد که هر مؤمن و کافرى نتیجه اعمالش را در دنیا ببیند.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : جواب گزینه ج سوره صافات [ بستن توضیحات ]