توضیح : منظور از «نصر» و «فتح»- آن طور که بعضى از مفسرین (روح المعانى، ج 30، ص 256) پنداشته‏اند- جنس نصرت و فتح نیست، تا آیه شریفه با تمامى مواقفى که خداى تعالى پیامبرش را یارى نموده و بر دشمنان پیروز کرده منطبق شود، مثلا با ایمان آوردن انصار و اهل یمن هم منطبق گردد، چون با آیه «وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجاً» (نصر/2) نمى‏سازد، زیرا اسلام آوردن انصار و اهل یمن و سایر مسلمانان که قبل از فتح مکه مسلمان شدند فوج فوج نبوده.

و نیز منظور آیه، صلح حدیبیه که خداى تعالى آن را در آیه «إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً» (فتح/1) فتح خوانده نمى‏تواند باشد، براى اینکه آیه بعدى با آن انطباق ندارد، و در صلح حدیبیه مردم فوج فوج داخل اسلام نشدند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (ج 10، ص 426) از ام سلمه روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (مجمع البیان، ج 10، ص 554) از مقاتل روایت کرده است.

و بعضى (مجمع البیان، ج 10، ص 554) در وجه دلالت سوره بر خبر مرگ آن جناب چنین گفته‏اند که: این سوره دلالت دارد بر اینکه رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از انجام رسالات خود فارغ شده، آنچه بنا بود انجام دهد انجام داده، و دوران تلاش و مجاهدتش به سر رسیده، و معلوم است که طبق مثل معروف «عند الکمال یرقب الزوال»، هر چیزى که به حد کمالش رسید باید منتظر زوالش بود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را عیون اخبار الرضا (ج 2، ص 5، ح 12) به سند خود از حسین بن خالد از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : ناگزیر عمرو بن سالم خزاعى سوار بر مرکب خود شد و به مدینه نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شتافت، و این در هنگامى بود که مساله فتح مکه بر سر زبانها افتاده بود، و رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در مسجد در بین مردم بود، عمرو بن سالم ایستاد و این اشعار را سرود:
لا هم انى ناشد محمدا حلف ابینا و ابیه الا تلدا

ان قریشا أخلفوک الموعدا و نقضوا میثاقک الموکدا

و قتلونا رکعا و سجدا (بارالها شاهد باش من به محمد اطلاع دادم، و او را به کمک طلبیدم، و به سوگندهاى غلیظى که نیاکان ما، و نیاکان او مقدسش مى‏شمردند سوگند دادم که قریش در باره‏ات خلف وعده کردند و عهد مؤکد تو را نقض نمودند، و ما را در حال رکوع و سجده کشتند.) رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: اى عمرو بس است، سپس برخاست و به خانه همسرش میمونه رفت و فرمود: آبى برایم آماده ساز، آن گاه شروع کرد به غسل و شستشوى خود، و مى‏فرمود: یارى نشوم اگر بنى کعب- خویشاوندان عمرو بن سالم- را یارى نکنم، آن گاه از خزاعه بدیل بن ورقاء با جماعتى حرکت کرده نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمدند، آنها هم آنچه از بنى بکر و قریش کشیده بودند و مخصوصا یارى قریش از بنى بکر را به اطلاع آن حضرت رسانده به طرف مکه برگشتند.

و رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از پیش خبر داده بود که گویا مى‏بینم ابو سفیان از طرف قریش به سوى شما مى‏آید تا پیمان صلح حدیبیه را تمدید کند و به زودى بدیل بن ورقاء را در راه مى‏بیند. اتفاقا همین طور که فرموده بود پیش آمد، بدیل و همرهانش ابو سفیان را در عسفان دیدند که از طرف قریش به مدینه مى‏رود تا پیمان را تمدید و محکم کند. همین که ابو سفیان بدیل را دید پرسید: از کجا مى‏آیى؟ گفت رفته بودم کنار دریا و این بیابانهاى اطراف. گفت: مدینه نزد محمد نرفتى؟ پاسخ داد نه. و از هم جدا شدند، بدیل به طرف مکه رهسپار شد، ابو سفیان به همراهان خود گفت: اگر بدیل مدینه رفته باشد، حتما آذوقه شترش را از هسته خرما داده، برویم ببینیم شترش کجا خوابیده بود، رفتند و آنجا را یافته پشکل شتر بدیل را پیدا کردند و شکافتند دیدند هسته خرما در آن هست ابو سفیان گفت به خدا سوگند بدیل نزد محمد رفته بود.

ابو سفیان از آنجا به مدینه آمد و نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) رفت، عرضه داشت: اى محمد خون قوم و خویشاوندانت را حفظ کن و قریش را پناه بده و مدت پیمان را تمدید کن. رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: آیا علیه مسلمانان توطئه کردید و نیرنگ بکار زدید و پیمان را شکستید؟ ابو سفیان گفت: نه. فرمود: اگر نشکسته‏اید ما بر سر پیمان خود هستیم. ابو سفیان از آنجا بیرون آمد، به ابو بکر برخورد و گفت: قریش را در پناه خود گیر ( پناه گیرى رسمى از جاهلیت عرب بود که وقتى جنایتکار و حتى قاتل فرزند کسى از آن شخص پناه مى‏خواست، پناهش مى‏داد، و دیگر کسى نمى‏توانست به او آسیبى برساند، و بر حسب همان جوار، خود آن شخص هم به قاتل فرزندش آسیب نمى‏رساند، و ابو سفیان به همین منظور آمده بود، و کافى بود یکى از مسلمانان او و یا همه قریش را در پناه خود بگیرد. «مترجم: موسوی همدانی»).

ابو بکر گفت: واى بر تو مگر کسى مى‏تواند علیه رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) کسى را پناه بدهد. از او هم گذشت به عمر بن خطاب برخورد و همان تقاضا را از او کرد و همان جواب را از او شنید. از او هم گذشت به منزل دخترش ام حبیبه همسر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) رفت و خواست تا روى فرش رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بنشیند، دخترش خم شد و فرش را جمع کرد، ابو سفیان گفت: دخترم آیا دریغ کردى از اینکه پدرت روى فرش بنشیند؟ گفت: بله، این فرش رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است، و تو به خاطر شرکت نجس و پلید هستى و نمى‏توانى روى این فرش بنشینى.

از آنجا هم بیرون شد و به خانه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) رفت و گفت: اى دختر سید عرب، آیا قریش را پناه مى‏دهى و مدت پیمان ایشان را تمدید مى‏کنى؟ اگر چنین کنى گرامى‏ترین خانم در همه مردم خواهى بود. فاطمه (سلام‌الله‌علیها) فرمود جوار من جوار رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است. پرسید: آیا ممکن نیست به دو پسرانت دستور دهى این کار را بکنند؟ فرمود: به خدا سوگند بچه‏هاى من کودکند و به حدى نرسیده‏اند که بین مردم جوار دهند، علاوه بر این، هیچ مسلمانى نمى‏تواند به دشمن رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پناه دهد. آن گاه رو به على بن ابى طالب (علیه‌السلام) کرد و گفت: اى ابا الحسن چاره‏ام از همه جا قطع شده، از تو مى‏خواهم برایم خیر خواهى کنى و راه چاره‏اى پیش پایم بگذارى. على (علیه‌السلام) فرمود: تو پیر مرد قریشى، برخیز و بر در مسجد بایست و اعلام کن که همه بدانید من قریش را در پناه و جوار خود قرار دادم، این را بگو و به دیار خودت مکه برگرد، ابو سفیان پرسید: این کار دردى از من دوا خواهد کرد؟ فرمود: به خدا سوگند گمان ندارم، و لیکن چاره دیگرى برایت سراغ ندارم، ناگزیر ابو سفیان برخاست و در مسجد فریاد زد ایها الناس من قریش را در جوار خود قرار دادم، آن گاه شترش را سوار شد و به طرف مکه رفت.

وقتى وارد بر قریش شد، پرسیدند چه خبر آورده‏اى؟ ابو سفیان قصه را برایشان شرح داد. گفتند: به خدا سوگند على بن ابى طالب کارى برایت انجام نداده، جز اینکه به بازیت گرفته، و اعلامى که در بین مسلمانان کردى هیچ فایده‏اى ندارد، ابو سفیان گفت: نه به خدا سوگند على منظورش بازى دادن من نبود، ولى چاره دیگرى نداشتم.

راوى مى‏گوید: رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دستور داد تا مسلمانان براى جنگ با مردم مکه، مجهز و آماده شوند، و آن گاه عرضه داشت بار الها چشم و گوش قریش را از کار ما بپوشان و از رسیدن اخبار ما به ایشان جلوگیرى فرما تا ناگهانى بر سرشان بتازیم و قریش را در شهرشان مکه غافلگیر سازیم، در این هنگام بود که حاطب بن ابى بلتعه نامه‏اى به قریش نوشت و به دست آن زن داد تا به مکه برساند، ولى خبر این خیانتش از آسمان به رسول اللَّه رسید، و على (علیه‌السلام) و زبیر را فرستاد تا نامه را از آن زن بگیرند، که داستانش در سوره ممتحنه گذشت.

رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در داستان فتح مکه ابو ذر غفارى را جانشین خود در مدینه کرد و ده روز از ماه رمضان گذشته بود که با ده هزار نفر لشکر از مدینه بیرون آمد، و این در سال هشتم هجرت بود، و از مهاجر و انصار حتى یک نفر تخلف نکرد.

از سوى دیگر ابو سفیان بن حارث بن عبد المطلب (پسر عموى رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)) ، و عبد اللَّه بن امیة بن مغیره، در بین راه در محلى به نام «نیق العقاب» رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را دیدند، و اجازه ملاقات خواستند، لیکن آن جناب اجازه نداد، ام سلمه همسر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در وساطت و شفاعت آن دو عرضه داشت: یا رسول اللَّه (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) یکى از این دو پسر عموى تو و دیگرى پسر عمه و داماد تو است. فرمود مرا با ایشان کارى نیست، اما پسر عمویم هتک حرمتم کرده، و اما پسر عمه و دامادم همان کسى است که در باره من در مکه آن سخنان را گفته بود، وقتى خبر این گفتگو به ایشان رسید ابو سفیان که پسر خوانده‏اى همراهش بود گفت: به خدا سوگند اگر اجازه ملاقاتم ندهد دست این کودک را مى‏گیرم و سر به بیابان مى‏گذارم، آن قدر مى‏روم تا از گرسنگى و تشنگى بمیریم، این سخن به رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) رسید، حضرت دلش سوخت و اجازه ملاقاتشان داد، هر دو به دیدار آن جناب شتافته اسلام آوردند.

و چون رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در مر الظهران بار انداخت، و با اینکه این محل نزدیک مکه است، مردم مکه از حرکت آن جناب بکلى بى‏خبر بودند، در آن شب ابو سفیان بن حرب و حکیم بن حزام و بدیل بن ورقاء از مکه بیرون آمدند تا خبرى کسب کنند.

از سوى دیگر عباس عموى پیامبر (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با خود گفت: پناه به خدا، خدا به داد قریش برسد که دشمنش تا پشت کوه‏هاى مکه رسیده، و کسى نیست به او خبرى بدهد، به خدا اگر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ناگهانى بر سر قریش بتازد و با شمشیر وارد مکه شود، قریش تا آخر دهر نابود شده، این بى‏قرارى وادارش کرد همان شبانه بر استر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سوار شده به راه بیفتد، با خود مى‏گفت: بروم بلکه لابلاى درخت‏هاى اراک اقلا به هیزم‏کشى برخورم، و یا دامدارى را ببینم، و یا به کسى که از سفر مى‏رسد و به طرف مکه مى‏رود برخورد نمایم، به او بگویم به قریش خبر دهد که لشکر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تا کجا آمده، بلکه بیایند التماس کنند و امان بخواهند تا آن جناب از ریختن خونشان صرفنظر کند.

از اینجا مطلب را از قول عباس مى‏خوانیم: به خدا سوگند در لابلاى درختان اراک دور مى‏زدم تا شاید به کسى برخورم، که ناگهان صدایى شنیدم که چند نفر با هم صحبت مى‏کردند، خوب گوش دادم صاحبان صدا را شناختم، ابو سفیان بن حرب و حکیم بن حزام و بدیل بن ورقاء بودند، و شنیدم ابو سفیان مى‏گفت به خدا سوگند هیچ شبى در همه عمرم چنین آتشى ندیده‏ام، بدیل در پاسخ گفت: به نظر من این آتش‏ها از قبیله خزاعه باشد، ابو سفیان گفت: خزاعه پست‏تر از اینند که چنین لشکرى انبوه فراهم آورند من او را از صدایش شناختم، و صدا زدم اى أبا حنظله- ابو سفیان- تا صدایم را شنید شناخت، و گفت ابو الفضل تویى؟ گفتم آرى، گفت: لبیک پدر و مادرم فداى تو باد، چه خبر آورده‏اى؟ گفتم: اینک رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است با لشکرى آمده که شما را تاب مقاومت آن نیست، ده هزار نفر از مسلمین است.

پرسید: پس مى‏گویى چه کنم؟ گفتم: با من سوار شو تا نزد آن جناب برویم تا از حضرتش برایت امان بخواهم، به خدا قسم اگر آن جناب بر تو دست یابد گردنت را مى‏زند، ابو سفیان با من سوار شد، با شتاب استر را به طرف رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) راندم، از هر اجاق و آتشى رد مى‏شدیم مى‏گفتند: این عموى رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و سوار بر استر آن جناب است، تا به آتش عمر بن خطاب رسیدیم، صدا زد اى ابا سفیان حمد خداى را که وقتى به تو دست یافتیم که هیچ عهد و پیمانى در بین نداریم، آن گاه به عجله به طرف رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دوید، من نیز استر را به شتاب رساندم، به طورى که عمر و استر من جلو درب قبه راه را به یکدیگر بستند، و بالأخره عمر زودتر داخل شد، آن طور که یک سواره کندرو، از پیاده کندرو جلو مى‏زند.

عمر عرضه داشت: یا رسول اللَّه این ابو سفیان دشمن خدا است که خداى تعالى ما را بر او مسلط کرده و اتفاقا عهد و پیمانى هم بین ما و او نیست، اجازه بده تا گردنش را بزنم، من عرضه داشتم: یا رسول اللَّه من او را پناه داده‏ام، و آن گاه بلافاصله نشستم و سر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را- به رسم التماس- گرفتم، و عرضه داشتم به خدا سوگند کسى غیر از من امروز در باره او سخن نگوید، ولى عمر اصرار مى‏ورزید، به او گفتم: اى عمر آرام بگیر، درست است که این مرد چنین و چنان کرده، ولى هر چه باشد از آل عبد مناف است، نه از عدى بن کعب- دودمان تو- اگر از دودمان تو بود من وساطتش را نمى‏کردم. عمر گفت اى عباس، کوتاه بیا، اسلام آوردن تو آن روز که اسلام آوردى محبوب‏تر بود براى من از اینکه پدرم خطاب اسلام بیاورد. مى‏خواست بگوید: تعصب دودمانى در کارم نیست، به شهادت اینکه از اسلام تو خوشحال شدم بیش از آنکه پدرم مسلمان مى‏شد، اگر مى‏شد. در اینجا رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به عمویش عباس فرمود فعلا برو او را امان دادیم، فردا صبح او را نزد من آر.

مى‏گوید: صبح زود قبل از هر کس دیگر او را نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بردم، همین که او را دید فرمود: واى بر تو اى ابا سفیان آیا هنوز وقت آن نشده که بفهمى جز اللَّه معبودى نیست؟ عرضه داشت: پدر و مادرم فداى تو که چقدر پابند رحمى، و چقدر کریم و رحیم و حلیمى، به خدا قسم اگر احتمال مى‏دادم که با خداى تعالى خداى دیگرى باشد، باید آن خدا در جنگ بدر و روز احد یاریم مى‏کرد. رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: واى بر تو اى ابا سفیان آیا وقت آن نشده که بفهمى من فرستاده خداى تعالى هستم؟ عرضه داشت: پدر و مادرم فدایت شود، در این مساله هنوز شکى در دلم است عباس مى‏گوید: به او گفتم واى بر تو شهادت بده به حق قبل از اینکه گردنت را بزنند. ابو سفیان بناچار شهادت داد.

در این هنگام رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: اى عباس برگرد و او را در تنگه دره نگه دار، تا لشکر خدا از پیش روى او بگذرد، و او قدرت خداى تعالى را ببیند، من او را نزدیک دماغه کوه، تنگترین نقطه دره نگه داشتم، لشکریان اسلام قبیله قبیله رد مى‏شدند و او مى‏پرسید: اینها کیانند؟ و من پاسخ مى‏دادم، و مى‏گفتم مثلا این قبیله اسلم است، این جهینه است، این فلان است، تا در آخر خود رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در کتیبه خضراء از مهاجرین و انصار عبور کرد، در حالى که نفرات کتیبه آن چنان غرق آهن شده بودند که جز حدقه چشم از ایشان پیدا نبود، ابو سفیان پرسید اینها کیانند: اى ابا الفضل؟
گفتم این رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است که با مهاجرین و انصار در حرکت است. ابو سفیان گفت: اى ابا الفضل سلطنت برادرزاده‏ات عظیم شده، گفتم واى بر تو سلطنت و پادشاهى نیست. بلکه نبوت است، گفت: بله حالا که چنین است (یعنى حالا که زور بالاى سرم است من هم مى‏گویم نبوت است، و گر نه خودم به آن ایمان ندارم. «مترجم: موسوی همدانی»).

حکیم بن حزام و بدیل بن ورقاء نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمدند، و اسلام را پذیرفته با آن جناب بیعت کردند، وقتى مراسم بیعت تمام شد، رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن دو را پیشاپیش خود روانه به سوى قریش کرد تا ایشان را به سوى اسلام دعوت کنند و اعلام بدارند هر کس بر خانه ابو سفیان که بالاى مکه است داخل بشود ایمن است، و هر کس داخل خانه حکیم که در پایین مکه است بشود او نیز ایمن خواهد بود، و هر کس هم درب خانه خود را بروى خود ببندد و دست به شمشیر نزند ایمن است.

و بعد از آنکه ابو سفیان و حکیم بن حزام از نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بیرون آمدند و به طرف مکه روانه شدند، رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) زبیر بن عوام را به سرکردگى جمعى از سواره نظام مهاجرین مامور فرمود تا بیرق خود را در بلندترین نقطه مکه که محلى است به نام حجون نصب کند و فرمود از آنجا حرکت نکنید تا من برسم، و وقتى خود آن جناب به مکه رسید، در همین حجون خیمه زد، و سعد بن عباده را به سرکردگى کتیبه انصار در مقدمه‏اش، و خالد بن ولید را با جمعیتى از مسلمانان قضاعه و بنى سلیم را دستور داد تا به پایین مکه بروند، و پرچم خود را در آنجا نرسیده به خانه‏ها نصب کنند.

و به ایشان دستور داد که به هیچ وجه متعرض کسى نشوند و با کسى نجنگند، مگر آنکه ابتدا به جنگ کرده باشد، و دستور داد چهار نفر را هر جا دیدند به قتل برسانند: 1- عبد اللَّه بن سعد بن ابى سرح 2- حویرث بن نفیل 3- ابن خطل 4- مقبس بن ضبابه، و نیز دستورشان داد که دو نفر مطرب و آوازه‏خوان را هر جا دیدند بکشند، و اینها کسانى بودند که با آوازه خوانیهایشان رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را هجومى گفتند. و فرمود حتى اگر دیدند دست به پرده کعبه دارند در همان حال به قتلشان برسانند. طبق این فرمان على (علیه‌السلام) حویرث بن نفیل و یکى از دو آوازه‏خوانها را کشت، و آن دیگرى متوارى شد، و نیز مقبس بن ضبابه را در بازار به قتل رسانید، و ابن خطل را در حالى که دست به پرده کعبه داشت پیدا کردند، و دو نفر به وى حمله کردند، یکى سعید بن حریث، و دیگرى عمار بن یاسر، سعید از عمار سبقت گرفت و او را به قتل رسانید.
ابو سفیان با شتاب خود را به رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) رسانیده رکاب مرکب آن جناب را گرفت و بدان بوسه زد، آن گاه گفت: پدر و مادرم به قربانت، آیا نشنیدى که سعد گفته:
الیوم یوم الملحمة الیوم تسبى الحرمة

(امروز حمام خون راه مى‏اندازیم، و زنان را اسیر مى‏کنیم؟) حضرت به على (علیه‌السلام) دستور داد: به عجله خود را به سعد برسان، و پرچم- که همواره به دست فرمانداران سپرده مى‏شد- را از او بگیر، و تو خودت آن را داخل شهر کن، اما با رفق و مدارا، و على (علیه‌السلام) پرچم انصار را از سعد بن عباده گرفت، و انصار را همانطور که فرموده بود با رفق و مدارا داخل شهر کرد.

[خطبه پیامبر (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بعد از فتح مکه‏]
بعد از آنکه خود رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) وارد مکه شد، صنادید (بزرگان) قریش داخل کعبه شدند، و به اصطلاح بست نشستند، چون گمان نمى‏کردند- با آن همه جنایات که کرده بودند- جان سالم بدر برند، در این هنگام رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) وارد مسجد الحرام شد و تا جلو درب کعبه پیش آمد، در آنجا ایستاده سخن آغاز کرده فرمود: «لا اله الا اللَّه وحده وحده أنجز وعده و نصر عبده و هزم الاحزاب وحده» معبودى نیست به جز اللَّه، تنها او تنها او که وعده خود به کرسى نشاند و بنده خود را یارى داد، و یک تنه همه حزبهاى مخالفش را از میدان بدر برد، هان اى مردم هر مال و هر امتیاز موروثى و طبقاتى، و هر خونى که در جاهلیت محترم بود، زیرا این دو پاى من (من امروز همه آنها را لغو اعلام مى‏کنم) مگر پرده‏دارى کعبه و سقایت حاجیان، که این دو امتیاز را به صاحبانش اگر اهلیت داشته باشند بر مى‏گردانم، هان اى مردم، مکه هم چنان بلد الحرام است، چون خداى تعالى آن را از ازل حرمت داده، براى احدى قبل از من و براى خود من کشتار در آن حلال نبوده، تنها براى من پاسى از روز حلیت داده شده، از آن گذشته تا روزى که قیامت بپا شود این بلد، بلد الحرام خواهد بود، گیاه و روئیدنیهایش مادامى که سبز باشد کنده نمى‏شود، و درختانش قطع نمى‏گردد، و شکارش مورد تعرض احدى قرار نمى‏گیرد، گیرد (و با اشاره دست و یا سر و صدا فرارى نمى‏شود) و کسى نمى‏تواند گم شده‏اى را بردارد، مگر به منظور اینکه صاحبش را پیدا کند، و گم شده‏اش را بدو بدهد.

آن گاه فرمود: هان اى مردم مکه! براى پیامبر خدا همسایگان بسیار بدى بودید، نبوت و دعوتش را تکذیب کردید، و او را از خود راندید، و از وطن مالوفش بیرون کردید و آزارش دادید، و به این اکتفاء نکردید، حتى به محل هجرتم لشکر کشیدید و با من به قتال پرداختید، با همه این جنایات بروید که شما آزاد شدگانید.

وقتى این صدا و این خبر به گوش کفار مکه که تا آن ساعت در پستوى خانه‏ها پنهان شده بودند رسید، مثل اینکه سر از قبر برداشته باشند همه به اسلام گرویدند، و چون مکه با لشکرکشى فتح شده بود، و قانونا تمامى مردمش غنیمت و بردگان اسلام بودند، ولى رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) همه را آزاد کرد، از این جهت از آنان تعبیر کرد به «طلقاء».
پس از آن ابن الزبعرى شرفیاب حضور رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شد، و اسلام آورد و اشعار زیر را انشاء نمود:
یا رسول الاله ان لسانى راتق ما فتقت اذا أنا بور

اذا ابارى الشیطان فى سنن الغى و من مال میله مثبور

امن اللحم و العظام لربى ثم نفسى الشهید أنت نذیر
(اى فرستاده معبود یکتا، زبان من امروز خطاهاى گذشته‏ام را جبران مى‏کند، و آنچه در دوران هلاکت و گمراهیم مرتکب شده‏ام، امروز تلافى مى‏کنم، آن روز در بحبوحه گمراهى بودم، و به پیروى از شیطان مباهات مى‏کردم، ولى امروز فهمیدم هر کس از راه مستقیم منحرف شود انحرافش به هلاکتش منجر مى‏شود، امروز گوشت تنم و تک تک استخوانهایم به پروردگارم ایمان آورده، و همچنین جانم گواهى مى‏دهد به اینکه تو پیامبرى نذیر هستى.)

این مطلب در مجمع البیان (ج 10، ص 554- 557) آمده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : آن گاه فرمود: هان اى مردم مکه! براى پیامبر خدا همسایگان بسیار بدى بودید، نبوت و دعوتش را تکذیب کردید، و او را از خود راندید، و از وطن مالوفش بیرون کردید و آزارش دادید، و به این اکتفاء نکردید، حتى به محل هجرتم لشکر کشیدید و با من به قتال پرداختید، با همه این جنایات بروید که شما آزاد شدگانید.

وقتى این صدا و این خبر به گوش کفار مکه که تا آن ساعت در پستوى خانه‏ها پنهان شده بودند رسید، مثل اینکه سر از قبر برداشته باشند همه به اسلام گرویدند، و چون مکه با لشکرکشى فتح شده بود، و قانونا تمامى مردمش غنیمت و بردگان اسلام بودند، ولى رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) همه را آزاد کرد، از این جهت از آنان تعبیر کرد به «طلقاء».
پس از آن ابن الزبعرى شرفیاب حضور رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شد، و اسلام آورد و اشعار زیر را انشاء نمود:
یا رسول الاله ان لسانى راتق ما فتقت اذا أنا بور

اذا ابارى الشیطان فى سنن الغى و من مال میله مثبور

امن اللحم و العظام لربى ثم نفسى الشهید أنت نذیر
(اى فرستاده معبود یکتا، زبان من امروز خطاهاى گذشته‏ام را جبران مى‏کند، و آنچه در دوران هلاکت و گمراهیم مرتکب شده‏ام، امروز تلافى مى‏کنم، آن روز در بحبوحه گمراهى بودم، و به پیروى از شیطان مباهات مى‏کردم، ولى امروز فهمیدم هر کس از راه مستقیم منحرف شود انحرافش به هلاکتش منجر مى‏شود، امروز گوشت تنم و تک تک استخوانهایم به پروردگارم ایمان آورده، و همچنین جانم گواهى مى‏دهد به اینکه تو پیامبرى نذیر هستى.)

این مطلب در مجمع البیان (ج 10، ص 554- 557) آمده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (ج 10، ص 554- 557) به نقل از ابن مسعود روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (ج 10، ص 554- 557) به نقل از ابن عباس روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : روایت موجود در متن را بحارالانوار (ج 32، ص 325) روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر نورالثقلین روایت کرده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : به هر حال پیامبر اکرم‏ (صلى‌الله‌علیه‌وآله) وارد مکه شد و به یاد روزى که از مکه مخفیانه خارج شد و به شکرانه این‏ پیروزى سجده کرد. سپس پیامبر با تلاوت سوره فتح وارد مسجد الحرام شد و مسلمانان همراه آن حضرت تکبیر مى‏گفتند. حضرت نزدیک کعبه آمد و بت‏ها را مى‏شکست و مى‏فرمود: «جاء الحق و زهق الباطل انّ الباطل کان زهوقا» (اسراء/81) از آنجا که دست حضرت به بت‏هاى بزرگ بالاى کعبه نمى‏رسید، به حضرت على‏ (علیه‌السلام) دستور داد تا پا بر دوش پیامبر نهد و بت‏ها را سرنگون کند. سپس حلقه کعبه را گرفت و از مردم مکه پرسید: شما امروز چه انتظارى از من دارید؟ گفتند: بخشش. اشک در چشم حضرت جمع شد و مردم گریه کردند. حضرت سخن یوسف را که به برادرانش فرمود: «لاتثریب علیکم الیوم» (یوسف/92) امروز هیچ سرزنشى بر شما نیست، به زبان آورد و فرمود: همه آزادید. آنگاه جملات «لااله الاّ اللّه وحده وحده انجز وعده نصر عبده...» را خواند و فرمود: هیچ کس از خون‏هاى ریخته شده و اموال غارت شده گذشته سخنى نگوید و تمام پرونده‏هاى گذشته مختومه و همه مشمول عفو عمومى شدید، پس وارد زندگى نوین شوید. [ بستن توضیحات ]

توضیح : ز امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: اولین چیزى که بر رسول خدا(ص) نازل گشت «بسم اللّه الرحمـن الرحیم . اقرأ باسم ربّک» بود و آخرین آن «إذا جاء نصر اللّه» بود».
[ بستن توضیحات ]

توضیح : فرمان استغفار یا براى نورانیّت بیشتر قلب است یا براى زدودن غرور پیروزى یا براى گناهان اُمّت و یا به خاطر معرفت بالاى حضرت نسبت به خداوند است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : خداوندا تو منزهی و تو را ستایش میکنم .خداوندا ! مرا ببخش که تو بسیار توبه پذیر و مهربان هستی [ بستن توضیحات ]

توضیح : روایات در فضیلت این سوره بیش از آن است که در این مختصر بگنجد. برای اطلاع بیشتر به کتب تفسیر و روایت مراجعه فرمایید [ بستن توضیحات ]

توضیح : سوره نصر مشتمل است بر فتح و فیروزی اسلام و ظهور دین [ بستن توضیحات ]