توضیح : و چه بسا که مفسرین در توجیه و پاسخ این اشکال گفته باشند: خطاب در این آیه هم مانند آیه قبل و بعدش به بنى اسرائیل است. و حاصل معنایش بعد از آن توبیخ‏ها و ملامتها که در سابق از ایشان شد- که چرا اینقدر مال دوست هستید، و مال و منال را بر دین خدا ترجیح مى‏دهید- این است که شما در ادعاى خود که مى‏گوئید با خدا و انبیاى او نسبت دارید و اهل بر و تقوا مى‏باشید. دروغ مى‏گوئید، براى اینکه شما اموال زبده و گرانبهاى خود را بیش از خدا و راه خدا دوست مى‏دارید و در بذل آن بخل مى‏ورزید، و جز اموال پس مانده‏ها و بنجل را در راه او انفاق نمى‏کنید، چیزى را انفاق مى‏کنید که دلها تعلقى به آن ندارد. و اعتنایى به از بین رفتن آن و گم شدنش نمى‏کند با اینکه هیچ کس به خیر و بر نمى‏رسد مگر با انفاق چیزى که دوست بدارد، و زبده مال او باشد. چون راه خدا گنجینه‏اى است که اموال پسندیده شما در آن فوت نمى‏شود. این خلاصه توجیهى است که پیرامون اتصال آیه به ما قبل و ما بعدش گفته شده، ولى همه مى‏دانند که بیهوده دست و پا زدن است.
و اما ارتباط بقیه آیات به آیات قبل روشن است و هیچ تردیدى در آن نیست. [ بستن توضیحات ]

توضیح : و منظورش از" فعل خیر" اعم از فعل قلب و فعل بدن است، هم به فعل قلب- از قبیل اعتقاد حق و نیت طاهره- شامل مى‏شود، و هم به فعل جوارح- از قبیل انفاق در راه خدا و سایر اعمال صالح- هم چنان که مى‏بینیم در آیه زیر کلمه" بر" در هر دو قسم از خوبى استعمال شده است.« لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى‏ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُولئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ.»(البقره/177)
(موسوی همدانی(مترجم): چون مى‏فرماید:" بر و خوبى این نیست که رو به سوى مشرق و مغرب کنید، و لیکن بر آن است که بخدا و روز جزا و ملائکه و کتاب و انبیا ایمان بیاورید، و در جنگها و فقرها و شداید صبر کنید" ( تا اینجا کلمه" بر" در اعمال قلبى استعمال شده است)" و مال خود را با اینکه دوست مى‏دارید، به ذوى القربى و یتیمان و مساکین و ابن سبیل و سائلین و بردگان بدهید.
و نماز بخوانید، و زکات بپردازید و به عهد خود وفا کنید" اینها همه اعمال بدنى است و کلمه" بر" در مورد آن استعمال شده است.)
و از انضمام آیه مورد بحث با آیه‏اى که از نظرتان گذشت، این معنا روشن مى‏شود که انفاق مال- با داشتن علاقه شدید به آن- یکى از ارکان بر است که تحقق بر در خارج جز با اجتماع آن ارکان صورت نمى‏گیرد. بله در آیه مورد بحث، انفاق، نتیجه بر و آن غایتى معرفى شده که انسان را به آن مى‏رساند و این به ما مى‏فهماند که خداى تعالى عنایت و اهتمام بیشترى به این جزء از آن ارکان دارد. چون او خالق انسانها است و مى‏داند تعلق قلبى انسان به آنچه بدست آورده و جمع کرده، جزء غریزه اوست. او دوست دارد مال را جمع کند و بشمارد (که دیروز فلان مقدار بود، امروز به فلان مقدار رسید.) و کانه این غریزه جزء نفس آدمیان است. بطورى که اگر قسمتى از آن را از دست بدهد، مثل این است که جزئى از جان خود را از دست داده، پس مجاهدت انسان در انفاق مال، بیشتر و دشوارتر از سایر عبادات و اعمال است، چون در آنها فوت و زوال و کمبود، چشم‏گیر نیست.
از اینجا اشکالى که در کلام بعضى از مفسرین است روشن مى‏شود، که گفته‏اند:
اصلا" بر" یک معنا دارد، و آن انفاق از چیزى است که دوست مى‏دارى. و گویا این مفسر، آیه را از این قبیل دانسته که کسى به طرف خطابش بگوید:" از درد گرسنگى نجات نمى‏یابى مگر آنکه غذا بخورى." و یا مثلا:" از درد سر نجات نمى‏یابى مگر آنکه دوا بخورى." و این گفتارش به دلیل آیه سوره بقره که گذشت، مردود است و نیز از آیه سوره بقره معلوم شد که مراد از بر همان معناى ظاهرى و لغوى کلمه است، یعنى توسع در خیر (و یا دست و دل باز بودن در کار خیر.) براى اینکه آیه مذکور، این کلمه را به تمامى رؤس و مهمات خیرات معنا کرده است، خیرات اعتقادى و عملى.
پس اینکه بعضى گفته‏اند: مراد از آن، تنها احسان خدا و انعام اوست. و یا آن دیگرى گفته: مراد از آن، خصوص بهشت است، درست نیست. [ بستن توضیحات ]