این آیه و آیه بعدش مشتملند بر سه حجت که در حقیقت جامع همه حجتهایى است که در این سوره بر مساله توحید اقامه شده است. این حجت‏ها عبارت است از استدلال به آغاز آفرینش و استدلال به انجام آن و استدلال به حال انسان که بین آن آغاز و این انجام زندگى مى‏کند، و به عبارت دیگر استدلال به نشاه دنیا و قبل از آن و بعد از آن‏.

استدلال از طریق آغاز آفرینش را جمله «أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ‏ءٍ» متعرض آن است، چون وقتى خداى تعالى رب هر چیزى باشد قهرا تمامى موجودات مربوب او خواهند بود، و غیر او على الاطلاق رب دیگرى که صالح براى پرستش باشد نیست.

استدلال از طریق انجام آفرینش و بازگشت آن را جمله «وَ لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها» متعرض است که مفادش این است که بطور کلى اشخاص هیچ عمل زشتى نمى‏کنند مگر اینکه خود صاحبان عمل، وزر و وبال آن را به دوش خود خواهند کشید، و هیچ کس وزر دیگرى را به دوش نمى‏کشد، این آثار سوء هم چنان باقى است تا روزى که خلایق به سوى پروردگار خود بازگشت کنند، و پروردگار با کشف حقایق اعمال بندگان جزاى آنان را بدهد. مسلما وقتى مفرى از این جزا نباشد، و مالک روز جزا خداى تعالى باشد پس قهرا تنها او متعین براى پرستش است نه دیگران که مالک چیزى نیستند.

استدلال از طریق نشاه دنیا را جمله «وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ ...»(الأنعام/165) متعرض است، و حاصلش این است که این نظام عجیبى که در زندگى دنیوى شما حکومت مى‏کند،و اساس آن مساله خلافت نسل شما بشر در زمین و اختلاف شؤون شما به بزرگى و کوچکى، ضعف و قوت، ذکوریت و انوثیت، غنا و فقر، ریاست و مرءوسیت و علم و جهل و غیر آن‏ است. گر چه نظامى است اعتبارى و لیکن به دنبال تکوین پیدایش یافته و به آن منتهى مى‏شود، پس در حقیقت به وجود آورنده این نظام هم خداى تعالى است، و منظورش از به وجود آوردن آن امتحان و تربیت شما است، پس همو رب و پرورش دهنده شما است، و آن کسى که سعادت شما را تدبیر مى‏کند و فرمانبران را به سعادت مقدرشان رسانیده ستمگران را وامى‏گذارد. [ نظرات / امتیازها ]

مجموع دو جمله «وَ لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏» یک معنا را افاده مى‏کنند، و آن این است که: هر کس هر چه مى‏کند مانند سایه‏اى به دنبالش هست، و از او به دیگرى تجاوز نمى‏کند، و این مفاد آیه «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ»(المدثر/38) است که مى‏فرماید: هر کس گروگان عملى است که کرده. [ نظرات / امتیازها ]

موضوع عدل الهى در کیفر و اینکه هیچ کس گناه دیگرى را به دوش نمى‏کشد، نه تنها در اسلام، بلکه به تصریح قرآن، در صُحُف ابراهیم وموسى‏علیهما السلام نیز آمده است. «ام لم‏یُنبّأ بما فى صُحُف موسى . وابراهیم الّذى وَفّى‏ . ألاّ تَزِرُ وازِرة وِزرَ اُخرى» [533]
سؤال: اگر کسى گناه دیگران را بر دوش نمى‏کشد، پس آنچه در قرآن آمده است که رهبران گمراه و منحرف، گناهان پیروان را هم به عهده مى‏گیرند چیست؟ «لیحملوا أوزارهم کاملة یوم القیامة و من أوزار الّذین یضلّونهم بغیر علم» [534]
پاسخ: این امر بى‏دلیل نیست، زیرا سرانِ گمراهى، سبب انحراف دیگران شده‏اند و در واقع، گناهِ «گمراه کردن» و اضلال را به دوش مى‏گیرند.
زن حامله‏اى که مرتکب زنا شده بود را براى مجازات نزد عمر آوردند و او دستور سنگسار داد. حضرت على‏علیه السلام فرمود: گناه طفل در رحم مادر چیست؟ سپس این آیه را تلاوت فرمود: «لاتزر وازرة وزر اُخرى» [535]

--------------------------------------------------------------------------------
533) نجم، 37 تا 38.
534) نحل، 25.
535) بحار، ج‏76، ص‏49.
[ نظرات / امتیازها ]