(فما کان دعویهم اذ جاءهم باسنا الا ان قالوا انا کنا ظالمین ):(ادعای آنان زمانی که با عذاب مواجه شدند جز این نبود که گفتند:ماستمگر بوده ایم )،این عبارت بیان این نکته است که انسان با وجدان و حس درونیش درک می کند که شرک و برگزیدن اولیاء غیر خدا، ظلم است و می فهمد که سنت الهی بر این جریان دارد که اگر با رغبت به ظلم خود اعتراف نکند و نسبت به مقام پروردگارش خاضع نگردد ،خداوند او را قهرا به عذابی دچار می سازد تا مجبوربه اعتراف به ظلم خویش گردد. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه سخن را چنین ادامه مى‏دهد: «آنها به هنگامى که در گرداب بلا گرفتار مى‏شدند و توفان مجازات، زندگیشان را درهم مى‏کوبید (از مرکب غرور و نخوت پیاده شده) فریاد مى‏زدند: ما ستمگر بودیم» و اعتراف مى‏کردند که ظلم و ستمهایشان دامانشان را گرفته است! (فَما کانَ دَعْواهُمْ إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا إِلَّا أَنْ قالُوا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ).

ولى اعترافى که سودى به حال آنها نداشت، زیرا یک نوع اعتراف «اجبارى و اضطرارى» بود که حتى مغرورترین افراد خود را از آن ناگزیر مى‏بینند، و کمترین برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 26

نشانه‏اى از انقلاب روحى در آن نیست.

قابل ذکر است که این گونه آیات اخطارهاى کوبنده‏اى است براى امروز و براى فردا، براى ما و همه اقوام آینده، زیرا در سنّت و قانون الهى تبعیض مفهوم ندارد.

هم اکنون، انسان صنعتى با تمام قدرتى که پیدا کرده است، در مقابل یک زلزله، یک توفان، یک باران شدید و مانند اینها به همان اندازه ضعیف و ناتوان است که انسانهاى قبل از تاریخ ناتوان بودند، بنابراین همان عواقب شوم و دردناکى که ستمکاران اقوام گذشته و انسانهاى مست غرور و شهوت و افراد سرکش و آلوده پیدا کردند، از انسانهاى امروز دور نیست. [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 26
(آیه 5)- در این آیه سخن را چنین ادامه مى‏دهد: «آنها به هنگامى که در گرداب بلا گرفتار مى‏شدند و توفان مجازات، زندگیشان را درهم مى‏کوبید (از مرکب غرور و نخوت پیاده شده) فریاد مى‏زدند: ما ستمگر بودیم» و اعتراف مى‏کردند که ظلم و ستمهایشان دامانشان را گرفته است! (فَما کانَ دَعْواهُمْ إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا إِلَّا أَنْ قالُوا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ).
ولى اعترافى که سودى به حال آنها نداشت، زیرا یک نوع اعتراف «اجبارى و اضطرارى» بود که حتى مغرورترین افراد خود را از آن ناگزیر مى‏بینند، و کمترین نشانه‏اى از انقلاب روحى در آن نیست.
قابل ذکر است که این گونه آیات اخطارهاى کوبنده‏اى است براى امروز و براى فردا، براى ما و همه اقوام آینده، زیرا در سنّت و قانون الهى تبعیض مفهوم ندارد.
هم اکنون، انسان صنعتى با تمام قدرتى که پیدا کرده است، در مقابل یک زلزله، یک توفان، یک باران شدید و مانند اینها به همان اندازه ضعیف و ناتوان است که انسانهاى قبل از تاریخ ناتوان بودند، بنابراین همان عواقب شوم و دردناکى که ستمکاران اقوام گذشته و انسانهاى مست غرور و شهوت و افراد سرکش و آلوده پیدا کردند، از انسانهاى امروز دور نیست. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فما کان دعواهم ) ما کانوا یدعونه من دینهم و ینتحلونه من مذهبهم إلا اعترافهم ببطلانه و فساده . و قولهم (إنا کنا ظالمین ) فیما کنا علیه . و یجوز : فما کان استغاثتهم إلا قولهم هذا ، لأنه لا مستغاث من الله بغیره ، و من قولهم دعواهم : یالکعب . و یجوز ، فما کان دعواهم ربهم إلا اعترافهم لعلمهم أن الدعاء لا ینفعهم ، و أن لات حین دعاء ، فلا یزیدون علی ذم أنفسهم و تحسرهم علی ما کان منهم ، (و دعواهم ) نصب خبر لکان ، و (أن قالوا) رفع اسم له ، و یجوز العکس [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قَریة»، به معناى روستا نیست، بلکه مرکز اجتماع مردم است، چه شهر، چه روستا. «بیات»، شب هنگام و شبانه است، و «قائلون» از «قیلولة»، به معناى خواب یا استراحت نیمروز است. «اقاله» به معناى پس گرفتن جنس فروخته شده از همین باب است، چون خریدار، از نگرانى معامله راحت مى‏شود. هر ستمگرى، روزى در مواجهه با قهر خدا به اشتباه خود اعتراف مى‏کند، «انّا کنّا ظالمین» ولى این اعترافات ثمرى ندارد. چنانکه در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: هنگامى که عذاب ما را دیدند، گفتند: به خداى یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شرک‏ورزیدیم، کافر شدیم، امّا ایمان به هنگام عذاب سودى براى آنان نداشت. «فلمّا رأوا بأسنا قالوا آمنّا باللّه و کفرنا بما کنّا مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لمّا رأوا بأسنا...» <4> 1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم» 2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها» 3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها» 4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها» 5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها» 6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها» 7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها» 8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون» 9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» 10- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...» 11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین» 12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین» 13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین» [ نظرات / امتیازها ]

10- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...»
11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین»
12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین»
13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین»
[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فما کان دعواهم ) ما کانوا یدعونه من دینهم و ینتحلونه من مذهبهم إلا اعترافهم ببطلانه و فساده . و قولهم (إنا کنا ظالمین ) فیما کنا علیه . و یجوز : فما کان استغاثتهم إلا قولهم هذا ، لأنه لا مستغاث من الله بغیره ، و من قولهم دعواهم : یالکعب . و یجوز ، فما کان دعواهم ربهم إلا اعترافهم لعلمهم أن الدعاء لا ینفعهم ، و أن لات حین دعاء ، فلا یزیدون علی ذم أنفسهم و تحسرهم علی ما کان منهم ، (و دعواهم ) نصب خبر لکان ، و (أن قالوا) رفع اسم له ، و یجوز العکس [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قَریة»، به معناى روستا نیست، بلکه مرکز اجتماع مردم است، چه شهر، چه روستا. «بیات»، شب هنگام و شبانه است، و «قائلون» از «قیلولة»، به معناى خواب یا استراحت نیمروز است. «اقاله» به معناى پس گرفتن جنس فروخته شده از همین باب است، چون خریدار، از نگرانى معامله راحت مى‏شود. هر ستمگرى، روزى در مواجهه با قهر خدا به اشتباه خود اعتراف مى‏کند، «انّا کنّا ظالمین» ولى این اعترافات ثمرى ندارد. چنانکه در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: هنگامى که عذاب ما را دیدند، گفتند: به خداى یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شرک‏ورزیدیم، کافر شدیم، امّا ایمان به هنگام عذاب سودى براى آنان نداشت. «فلمّا رأوا بأسنا قالوا آمنّا باللّه و کفرنا بما کنّا مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لمّا رأوا بأسنا...» <4> 1- مناطقى که با قهر الهى نابود شده، بسیار است. «وکم» 2- از تجربیّات تلخ دیگران، عبرت بگیریم. «وکم من قریة اهلکناها» 3- قرآن با بیان هلاکت قریه‏ها به جاى هلاکت مردم، عظمت عذاب را بیان مى‏کند. «و کم من قریة اهلکناها» 4- کیفرهاى الهى مخصوص قیامت نیست، ممکن است در دنیا هم نمونه‏هایى از آن را ببینیم. «و کم من قریة أهلکناها» 5 - هر کس غیر خدا را سرپرست گرفت، منتظر قهر الهى باشد. «ولا تتّبعوا من دونه اولیاء... و کم من قریة اهلکناها» 6- از سنّت‏هاى الهى، نابود کردن امّت‏ها به خاطر نافرمانى و تبعیّت از دیگران است. «و لا تتّبعوا من دونه اولیاء... وکم من قریة اهلکناها» 7- اراده‏ى خداوند، همه چیز را دگرگون مى‏کند. «اهلکناها» 8 - قهر الهى، گاهى ناگهانى است و روز و ساعت مشخّص و فرصتى براى فکر و چاره‏جویى ندارد. «بیاتاً أو هم قائلون» 9- عذاب به هنگام استراحت، غافلگیرانه وتلخ‏تر است. «بیاتاً أو هم قائلون» 10- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...» 11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین» 12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین» 13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین» [ نظرات / امتیازها ]

این جمله تذکر قبلى را تمام نموده بیان مى کند که انسان، با وجدان و حس درونیش درک مى کند که شرک و اتخاذ اولیاء، ظلم است، و مى فهمد که سنت الهى بر این جارى است که اگر به طوع و رغبت به ظلم خود اعتراف نکند و نسبت به مقام ربوبى پروردگارش ‍ خاضع نگردد خداوند او را دچار عذاب نموده و مجبور به اعتراف مى سازد. [ نظرات / امتیازها ]

هر ستمگرى، روزى در مواجهه با قهر خدا به اشتباه خود اعتراف مى‏کند، «انّا کنّا ظالمین» ولى این اعترافات ثمرى ندارد. چنانکه در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: هنگامى که عذاب ما را دیدند، گفتند: به خداى یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شرک‏ورزیدیم، کافر شدیم، امّا ایمان به هنگام عذاب سودى براى آنان نداشت. «فلمّا رأوا بأسنا قالوا آمنّا باللّه و کفرنا بما کنّا مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لمّا رأوا بأسنا...» [4]

--------------------------------------------------------------------------------
4) مؤمن، 84 تا 85
- بسیارى از شعارها در زمان رفاه است، هنگام خطر، کسى حرفى براى گفتن ندارد. «فما کان دعواهم...»
11- حوادث و خطرها، غرور را مى‏شکند و پرده‏هاى غفلت را کنار زده و وجدان‏ها را بیدار مى‏سازد. «الاّ أن قالوا انّا کنّا ظالمین»
12- اگر امروز با اختیار خضوع نکردید، روزى به اجبار کرنش خواهید کرد. «قالوا انّا کنّا ظالمین»
13- سراغ غیر خدا رفتن و عدم پیروى از انبیا (که در دو آیه‏ى قبل بود)، ظلم است. «کنّا ظالمین» [ نظرات / امتیازها ]

992. The spiritual story of man begins with a prelude. Think of the towns and nations ruined by their iniquity. Allah gave them many opportunities, and sent them warners and teachers. But they arrogantly went on in their evil ways, till some dreadful calamity came like a thief in the night and wiped out their traces. In a warm climate the disturbance in the heat of the midday rest is even more than the disturbance at night. It was when the catastrophe came that the people realised their sins, but it was too late. [ نظرات / امتیازها ]

فَمٰا کٰانَ دَعْوٰاهُمْ :پس نبود دعا و استغاثۀ آنها یا اعادى ایشان از صحت دین خود، إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا :وقتى که آمد عذاب و بلاى ما، إِلاّٰ أَنْ قٰالُوا : مگر آنکه گفتند، بر سبیل تحسر و ندامت که، إِنّٰا کُنّٰا ظٰالِمِینَ :به درستى که ما بودیم ظلم کننده به نفس خود که تکذیب رسل نمودیم یعنى اعتراف کردند به ظلم خود و آنچه برآن بودند؛ و اقرار کردند به بطلان آن به جهت تحسر برآن، یا به سبب مظنه اى که اعتراف به جرایم سبب خلاصى از عذاب باشد؛ و حال آنکه نزول عذاب و ارتفاع تکلیف مقارن یکدیگرند پس آیۀ شریفه دال است بر آنکه وقت نزول عذاب توبه و استغفار مفید نباشد و قوم یونس علیه السّلام از این حکم مستثنى اند چنانکه معلوم شود، إن شاء اللّه تعالى

ایقاظ : آیۀ شریفه منذر و منبه است عموم مکلفان را از مخالفت احکام خدا که از این واقعات عبرت گیرند و مغرور نشوند امیرالمؤمنین علیه السلام در خطبه اى فرماید: عباد اللّه، این الّذین عمّروا فنعموا و علّموا ففهموا و انظروا فلهوا و سلّموا فنسوا! امهلوا طویلا و منحوا جمیلا و حذّروا الیما و وعدوا جسیما! احذروا الذّنوب المورّطة و العیوب المسخطة اولى الابصار و الاسماع (الخ) اى بندگان خدا کجایند کسانى که عمر داده شدند، پس زیستند به ناز و نعمت؛ و تعلیم شدند پس فهم کردند به مظنۀ سلیمه؛ و مهلت داده شدند، پس غفلت و اعراض نمودند از طاعات به لهویات؛ و صحت یافتند از آفات، پس فراموش کردند تنبیهات و تذکرات را مهلت داده شدند زمان دراز، و متنعم شدند به عطاى جمیل، و تهدید شدند به عذاب الیم، و وعده داده شدند به نعیم جسیم؛ و به سبب شغل دنیا بازماندند از آن نعم حذر کنید بندگان خدا از گناهانى که اندازنده اند صاحب خود را به هلاکت، و از عیوبى که غضب آرنده اند حضرت عزت را؛ اى صاحبان دیده هاى بینا و گوشهاى شنوا [ نظرات / امتیازها ]

فَمٰا کٰانَ دَعْوٰاهُمْ إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا إِلاّٰ أَنْ قٰالُوا إِنّٰا کُنّٰا ظٰالِمِینَ وقتى عذاب بر مشرکین مى آمد گویا به آن فطرت اصلى که بر ایمان نهاده شده و به آن وجدان درونى خود مى فهمند که چون راه خطاء گرفتند و تابع مصلحین و پیمبران نگردیدند و عوض آنکه تابع گردند از هیچ گونه ظلم و ستم نسبت باولیاء الهى فروگذار ننمودند آن وقت مى فهمند که به خود ستم نمودند و مخالفت آنها بود که چنین عذابى را براى آنان ایجاب نموده این است که اقرار مى کنند که ما مستحق چنین عذابى بودیم [ نظرات / امتیازها ]

فَمٰا کٰانَ دَعْوٰاهُمْ إِذْ جٰاءَهُمْ بَأْسُنٰا إِلاّٰ أَنْ قٰالُوا إِنّٰا کُنّٰا ظٰالِمِینَ مشرکان درحالى که در امنیت و آسایش بودند، بت هاى خود را صدا مى زدند؛ امّا وقتى که عذاب را دیدند،

از خدایانشان بیزارى جستند و به خدا روى آوردند و به کفر و شرک، علیه خود اقرار کردند البتّه، این در حالى بود که تکلیف قطع و دروازۀ توبه، بسته شده بود [ نظرات / امتیازها ]

پس از نزول عذاب الهى بر ستمکاران بنفس و غیر چارۀ براى آنها باقى نمى ماند جز آنکه اقرار به گناه نمایند و این اعتراف بظلم هم ادّعا و حرف حساب آنها است و هم اعتذار و دعا و مسئلت عفو است از آنها که شاید رحمت الهى شامل حال آنها شود و عذاب از ایشان مرتفع گردد چنانچه در امم سابقه از قدیم مرسوم و معمول بوده است [ نظرات / امتیازها ]