(ولا تقعدوا بکل صراط توعدون و تصدون عن سبیل الله من امن به و تبغونها عوجا واذکروا اذ کنتم قلیلا فکثرکم وانظروا کیف کان عاقبه المفسدین ): (و بر سر هر راه منشینید تا مردم را بترسانید و آنها را که ایمان آورده اند از راه خدا باز دارید، وراه خدا رامنحرف بخواهید،و به یاد آورید زمانی را که گروهی اندک بودید و خدا شما را بسیار نمود،پس بنگرید که نهایت کارتباهکاران چگونه بود)، چنانچه قبلا گفتیم ، مراد از (راه خدا)همان دین است ، لذامی فرماید: متعرض دین خدا نشوید، مردم را به جهت ایمانشان تهدید و ارعاب نکنید و آنها را از مشارکت در عبادات و از راه خدا منع نکنید و راهزنانی نباشیدکه با تمام قوا و با هر نوع حیله و تزویر مردم را از راه خدا باز می دارند و نعمتهای خداوند را که در حقتان تمام نمود بیاد آورید، من جمله اینکه نسل شما را زیادگرداند، چون کثرت افراد برای یک اجتماع نعمت بزرگی است به مقتضای عقل هر چه افراد جامعه ای بیشتر باشد ،نیروی اجتماعی و فکر و اراده و عمل قویتری خواهند داشت و می توانند با قوت بیشتری قوای طبیعت را تسخیر نمایند وکمبودهای جامعه خویش را رفع کنند، پس ازدیاد نسل که پایه تکامل بشراست از نعمات بزرگ الهی می باشد و در آخر می فرماید: از تاریخ امم گذشته وسرانجام گنه کاران و مفسدین عبرت بگیرید و مفسدان همان کسانی هستند که در سرزمین ها طغیان نموده و فساد می نمایند و زندگی دنیا آنها را فریفته است وشهوات آنها را اسیرنموده و سرانجام ، پروردگار تازیانه عذاب را بر آنها نازل می نماید. و تاریخ چه بسیار نام کسانی را ضبط کرده ،مثل قیصرها و فراعنه و کسرایان وفغفورها(30)،که در دوران خود تکبر و طغیان نموده اند و مردم را به بندگی و ذلت کشانیدند ،اما سرانجام خداوند آنها را نابود ساخت ،بطوریکه امروز جز نامی ننگین از آنها باقی نمانده است . [ نظرات / امتیازها ]

(با توجه به آیه قبل) و نیز آن اصلاحگر آسمانى به اندرزهاى سازنده اش ادامه داد که:
و بر سر هر راهى منشینید!
وَلا تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِراطٍ تُوعِدُونَ
در تفسیر این فراز دیدگاهها یکسان نیست:
1 - به باور گروهى از جمله «ابن عباس»، «مجاهد»، «حسن» و... منظور این است که آنان بر سرراه مردمى مى نشستند که مى خواستند نزد پیامبر خدا بروند و ایمان آورند، و آنگاه پس از شناسایى آن حقگرایان، به ارعاب و تهدید آنان مى پرداختند؛ از این رو به آنان دستور مى رسد که در راه مردم کمین نکنید.
2 - امّا به باور گروهى دیگراز جمله «ابوهریره» آنان راهزنى مى کردند و خدا آنان را از این شیوه تجاوزکارانه هشدار مى دهد.
ممکن است این دیدگاه، همان باشد که آنان سر راه مردم مى نشستند و در فرصتهاى مناسب به مال آنان دستبرد مى زدند.
3 - و ازدیدگاه برخى منظور این است که: سر راه مردم ننشینید تا با افشاندن بذر تردید و وسوسه هاى گوناگون آنان را از راه دین منحرف سازید، و شعیب را دروغگو نخوانید و او را تهدید نکیند.
وَتَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ مَنْ امَنَ بِه وَتَبْغُونَها عِوَجاً
در تفسیر این فراز نیز سه نظر است:
1 - به باور «قتاده» منظور این است که: شما مردمى را که در جستجوى ایمان و پروا هستند و مى خواهند به خدا ایمان آورند، از راه دین باز ندارید و راه خدا را تغییر ندهید و به دروغ پیام خدا و سخنان پیامبرش را تکذیب نکنید.
2 - امّا به باور «مجاهد» منظور این است که: شما مى خواهید راه خدا را بپوشانید و مردم را منحرف سازید.
3 - از دیدگاه «حسن» منظور این است که: شما در راه هدایت پایدارى نمى ورزید.
4 - و از دیدگاه «زجاج» منظور این است که: شما بر این پندارید که مردم را از راه راست منحرف سازید.
وَاذْکُرُوا اِذْ کُنْتُمْ قَلیلاً فَکَثَّرَکُمْ
و بیاد آورید که شما گروهى اندک بودید و خدا شما را فزونى و اقتدار بخشید.
به باور «ابن عباس» منظور این است که «مدین» فرزند ابراهیم با دختر لوط پیمان زندگى مشترک بست و خدا به آنان فرزندانى بسیار ارزانى داشت. امّا «زجاج» مى گوید: ممکن است منظور این باشد که شما نیازمند و ناتوان بودید و خدا ثروت و امکانات بسیارى به شما ارزانى داشت...
وَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدینَ.
در مورد سرنوشت عادیان، ثمودیان و قوم لوط بیندیشید و بنگرید که چگونه دچار عذاب شدند و نابود گردیدند. [ نظرات / امتیازها ]

در این (با توجه به آیه قبل) آیه به چهارمین نصیحت شعیب ، اشاره شده است ، آنجا که مى گوید: ((شما بر سر راه مردم ننشینید و آنها را تهدید نکنید و سد راه خدا نشوید و با القاى شبهات راه مستقیم حق را در نظر آنها کج و معوج نشان ندهید)) (و لا تقعدوا بکل صراط توعدون و تصدون عن سبیل الله من آمن به و تبغونها عوجا).
در اینکه آنها چگونه افراد متمایل به ایمان را تهدید مى کردند مفسران احتمالات متعددى داده اند، بعضى احتمال داده اند از طریق تهدید به قتل ، و بعضى از طریق راهزنى و گرفتن اموال مردم با ایمان ، ولى متناسب با بقیه جمله هاى آیه همان معنى اول است .
و در پایان آیه پنجمین نصیحت شعیب که یادآورى نعمتهاى پروردگار براى تحریک حس شکرگزارى آنها است آمده : ((به خاطر بیاورید هنگامى که شما افراد کمى بودید خداوند جمعیتتان را زیاد کرد و نیروى انسانى شما را فزونتر ساخت )) (و اذکروا اذ کنتم قلیلا فکثرکم ).
((و نیز خوب بنگرید که سرانجام کار مفسدان به کجا منتهى شد)) و به دنبال آنها گام برندارید (و انظروا کیف کان عاقبة المفسدین ).
ضمنا از جمله فوق استفاده که بر خلاف تبلیغات حساب نشده اى که امروز مى کنند در اکثر موارد کثرت نفرات ، مى تواند سرچشمه قدرت و عظمت و پیشرفت جامعه باشد، البته به شرطى که با برنامه هاى منظم ، زندگى آنها از نظر مادى و معنوى تامین گردد. [ نظرات / امتیازها ]

دراین آیه به چهارمین نصیحت شعیب ، اشاره شده است ، آنجا که مى گوید: ((شما بر سر راه مردم ننشینید و آنها را تهدید نکنید و سد راه خدا نشوید و با القاى شبهات راه مستقیم حق را در نظر آنها کج و معوج نشان ندهید)) (و لا تقعدوا بکل صراط توعدون و تصدون عن سبیل الله من آمن به و تبغونها عوجا).
در اینکه آنها چگونه افراد متمایل به ایمان را تهدید مى کردند مفسران احتمالات متعددى داده اند، بعضى احتمال داده اند از طریق تهدید به قتل ، و بعضى از طریق راهزنى و گرفتن اموال مردم با ایمان ، ولى متناسب با بقیه جمله هاى آیه همان معنى اول است .
و در پایان آیه پنجمین نصیحت شعیب که یادآورى نعمتهاى پروردگار براى تحریک حس شکرگزارى آنها است آمده : ((به خاطر بیاورید هنگامى که شما افراد کمى بودید خداوند جمعیتتان را زیاد کرد و نیروى انسانى شما را فزونتر ساخت )) (و اذکروا اذ کنتم قلیلا فکثرکم ).
((و نیز خوب بنگرید که سرانجام کار مفسدان به کجا منتهى شد)) و به دنبال آنها گام برندارید (و انظروا کیف کان عاقبة المفسدین ).
ضمنا از جمله فوق استفاده که بر خلاف تبلیغات حساب نشده اى که امروز مى کنند در اکثر موارد کثرت نفرات ، مى تواند سرچشمه قدرت و عظمت و پیشرفت جامعه باشد، البته به شرطى که با برنامه هاى منظم ، زندگى آنها از نظر مادى و معنوى تامین گردد. [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 68
(آیه 86)- در این آیه به چهارمین نصیحت شعیب، اشاره شده است، آنجا که مى‏گوید: «شما بر سر راه مردم با ایمان ننشینید و آنها را تهدید نکنید و مانع راه خدا نشوید و با القاى شبهات راه مستقیم حق را در نظر آنها کج و معوج نشان ندهید» (وَ لا تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِراطٍ تُوعِدُونَ وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَها عِوَجاً).
و در پایان آیه پنجمین نصیحت شعیب که یادآورى نعمتهاى پروردگار براى تحریک حسّ شکرگزارى آنهاست آمده: «و به خاطر بیاورید هنگامى که افراد کمى بودید سپس خداوند جمعیت شما را زیاد کرد و نیروى انسانى شما را فزونتر ساخت» (وَ اذْکُرُوا إِذْ کُنْتُمْ قَلِیلًا فَکَثَّرَکُمْ).
از جمله فوق استفاده مى‏شود که در اکثر موارد کثرت نفرات، مى‏تواند سر چشمه قدرت و عظمت و پیشرفت جامعه باشد.
«و نیز خوب بنگرید که سر انجام کار مفسدان به کجا منتهى شد» و به دنبال آنها گام برندارید (وَ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(و لا تقعدوا بکل صراط) و لا تقتدوا بالشیطان فی قوله (لأقعدن لهم صراطک المستقیم ) فتقعدوا بکل صراط أی بکل منهاج من مناهج الدین . و الدلیل علی أن المراد بالصراط سبیل الحق قوله (و تصدون عن سبیل الله ) و محل (توعدون ) و ما عطف علیه : النصب علی الحال أی : و لا تقعدوا موعدین و صادین عن سبیل الله ، و باغیها عوجا . فإن قلت : صراط الحق واحد ، (و أن هذا صراطی مستقیما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله ) فکیف قیل : بکل صراط ؟ قلت : صراط الحق واحد ، و لکنه یتشعب إلی معارف و حدود و أحکام کثیرة مختلفة ، فکانوا إذا رأوا أحدا یشرع فی شی ء منها أوعدوه و صدوه . فإن قلت : إلام یرجع الضمیر فی (آمن به ) ؟ قلت : إلی کل صراط . تقدیره : توعدون من آمن به و تصدون عنه ، فوضع الظاهر الذی هو سبیل الله موضع الضمیر ، زیادة فی تقبیح أمرهم ، و دلالة علی عظم ما یصدون عنه . و قیل : کانوا یجلسون علی الطرق و المراصد ، فیقولون لمن مر بهم : إن شعیبا کذاب فلا یفتننکم عن دینکم ، کما کان یفعل قریش بمکة . و قیل : کانوا یقطعون الطرق . و قیل : کانوا عشارین (و تبغونها عوجا) و تطلبون لسبیل الله عوجا ، أی تصفونها للناس بأنها سبیل معوجة غیر مستقیمة ، لتصدوهم عن سلوکها و الدخول فیها : أو یکون تهکما بهم ، و أنهم یطلبون لها ما هو محال ، لأن طریق الحق لا یعوج (و اذکروا إذ کنتم قلیلا) إذ مفعول به غیر ظرف . أی : و اذکروا علی جهة الشکر وقت کونکم قلیلا عددکم (فکثرکم ) الله و وفر عددکم . قیل : إن مدین بن إبراهیم تزوج بنت لوط فولدت فرمی الله فی نسلها بالبرکة و النماء فکثروا و فشوا . و یجوز إذ کنتم مقلین فقراء فکثرکم : فجعلکم مکثرین موسرین . أو کنتم أقلة أذلة فأعزکم بکثرة العدد و العدد (عاقبة المفسدین ) آخر أمر من أفسد قبلکم من الأمم ، کقوم نوح و هود و صالح و لوط ، و کانوا قریبی العهد مما أصاب المؤتفکة [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
مراد از نشستن بر سر هر راه، ممکن است نشستن کنار خیابان و کوچه‏ها براى فتنه‏گرى باشد، و شاید مراد تلاش در راه فساد از هر راه و با هر شیوه باشد، چنانکه شیطان سوگند خورد براى انحراف انسان در کمین راه حقّ نشسته است که مراد، نشستن ظاهرى نیست. «لاقعدنّ لهم صراطک المستقیم» <177> 1- دشمنان حقّ، براى جلوگیرى از راه خدا، همه جا در کمین بوده و از هر راه و شیوه‏اى استفاده مى‏کنند. «و لاتقعدوا بکلّ صراط» 2- ترساندن مردم و ایجاد مزاحمت براى آنان، ممنوع است. «توعدون» 3- اگر دشمنان نتوانند مؤمنان را بى‏دین کنند، مى‏کوشند تا سیماى دین را تحریف کنند و بدجلوه دهند. «تبغونها عِوَجاً» 4- گاهى افزونى جمعیّت (با نظم و برنامه)، مى‏تواند یک ارزش باشد. «فکثّرکم» 5 - یکى از عوامل تربیت و هدایت مردم، توجّه به نعمت‏ها و یادآورى سرگذشت پیشینیان است. «واذکروا... و انظروا» 6- مطالعه‏ى تاریخ و عبرت‏گرفتن از آن، سفارش الهى است. «وانظروا کیف ...» 7- در مطالعه‏ى زندگى مردم، به پایان و سرانجام کارشان بنگرید، نه کامیابى‏هاى مقطعى آنان. «عاقبة» 8 - بستن و یا منحرف نمودن راه خدا، نوعى فساد است. «تصدّون... تبغونها عوجا... المفسدین» [ نظرات / امتیازها ]

1055. The Midianites were in the path of a commercial highway of Asia, viz., that between two such opulent and highly organised nations as Egypt and the Mesopotamian group comprising Assyria and Babylonia . Their besetting sins are thus characterised here: (1) giving short measure or weight, whereas the strictest commercial probity is necessary for success, (2) a more general form of such fraud, depriving people of rightful dues, (3) producing mischief and disorder, whereas peace and order had been established (again in a literal as well as a metaphorical sense); (4) not content with upsetting settled life, taking to highway robbery, literally as well as (5) metaphorically, in two ways, viz.., cutting off people from access to the worship of Allah, and abusing religion and piety for crooked purposes, i.e., exploiting religion itself for their crooked ends, as when a man builds houses of prayer out of unlawful gains or ostentatiously gives charity out of money which he has obtained by force or fraud, etc. After setting out this catalogue of besetting sin Shu'ayb makes two appeals to the past: (1) You began as an insignificant tribe, and by Allah's favour you increased and multiplied in numbers and resources; do you not then owe a duty to Allah to fulfill His Law? (2) What was the result in the case of those who fell into sin? Will you not take warning by their example? So Shu'ayb began his argument with faith in Allah as the source of all virtue, and ended it with destruction as the result of all sin. In the next verse he pleads with them to end their controversies and come to Allah. [ نظرات / امتیازها ]

در آیات مورد بحث چنین آمده که «شعیب پس از دعوت قوم خود به پرستش خدا، به آنها گفت که دلیل روشنى از پروردگارتان آمده است» و این اشاره به معجزه‏اى است که شعیب داشت و ما نمى‏دانیم که آن معجزه چه بوده چون ذکر آن در قرآن نیامده است.

در ادامه سخنان شعیب به موعظه‏هایى بر مى‏خوریم که انحراف آن جامعه در آنها منعکس شده است. چنین مى‏نماید که قوم شعیب کم فروشى مى‏کردند و اهل فتنه و فساد بودند و بر سر راهها مى‏نشستند و دیگران را مى ترسانیدند و ایجاد رعب و وحشت مى‏کردند و افرادى را که به شعیب ایمان آورده بودند تهدید به قتل مى‏کردند و سعى داشتند که آنها را از دین خود گمراه کنند.

این بود که شعیب به آنها گفت: اکنون که بینّه‏اى از سوى خدا آمده پس شما پیمانه و ترازو را درست بدهید و کالاها و اشیاى مردم را کم ندهید و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید. (چون زمین با آمدن پیامبران پیشین رو به اصلاح مى‏رفت).

همچنین شعیب به آنها مى‏گفت: شما بر سر راهى منشینید که مردم را بترسانید و مؤمنان را از راه خدا باز دارید و راه خدا را کج بخواهید.

شعیب در ادامه سخنان خود بعضى از نعمتهاى خدا را بر آنها یاد آور مى‏شد و مى‏گفت: «نعمت خدا را به یاد آورید که شما گروهى اندک بودید و خدا شما را بسیار گردانید و جمعیت شما را افزایش داد.» افزایش جمعیت در آن زمان امتیاز بزرگى بود و هر قومى که جمعیت بیشترى داشت از توانایى بیشترى برخوردار بود.

پس از این موعظه‏ها شعیب توجه آنها را به سرنوشت تبهکاران جلب مى‏کند و اظهار مى‏دارد که «بنگرید که سرانجام تبهکاران چگونه‏بوده است.» یعنى از پیشینیان عبرت بگیرید از قوم نوح و عاد و ثمود پند بیاموزید و بنگرید که چگونه خداوند، آنها را به خاطر اعمال زشت و انکار پیامبران مجازات کرد و بر آنها عذاب فرستاد.
[ نظرات / امتیازها ]

وَ لاٰ تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِرٰاطٍ تُوعِدُونَ وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَهٰا عِوَجاً الخ سوم از اندرزهاى شعیب[ع]به مردم این بود که آنها را منع مى کرد از عمل شنیع آنها که سر راه مردم مى نشستند و مردم را از ایمان آوردن بشعیب ع منع مى کردند شعیب از این عمل آنان را نهى مى نمود که راه خدا را نبندید مؤمنین را به کج روى دعوت منمائید

و نیز شعیب[ع]در مقام نصیحت آنها را یادآورى کرد که نعمتهاى خدا را متذکر گردید و یاد کنید آن وقتى را که شما اندک بودید و خداى تعالى عدد شما را زیاد کرد،و نیز به آنها یادآورى مى نماید عذابهاى گذشتگان را که فکر خود را بکار اندازید و ببینید که چگونه شد حال کسانى که پیش از شما بودند که اعمالشان عذاب براى آنان ایجاب نمود [ نظرات / امتیازها ]

وَ لاٰ تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِرٰاطٍ تُوعِدُونَ وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَهٰا عِوَجاً این آیه بیان و تفسیرى است براى جملۀ «وَ لاٰ تُفْسِدُوا فِی اَلْأَرْضِ »؛ زیرا معناى آن این است که مردم را به حال خودشان واگذارید و بر آنان القاى شبهه نکنید و اگر آنان خواستند به خدا و پیامبرش ایمان بیاورند، مورد تهدیدشان قرار ندهید و کسى را که ایمان آورده، از برپاکردن شعایر دینى منع نکنید و او را از راه مستقیم خداوند بازندارید و نیز نکوشید که مردم را بر رفتن در راه کثرى که خود از آن مى روید وادار سازید روشنترین و موجزترین تفسیر این آیه، مطلبى است که از ابن عبّاس روایت شده است که، آنان بر سر راه مى نشستند و مردم را بیم مى دادند از اینکه مبادا به شعیب گرایش پیدا کنند و به آنان مى گفتند: او دروغگوست، مبادا که شما را از دینتان منحرف کند

وَ اُذْکُرُوا إِذْ کُنْتُمْ قَلِیلاً فَکَثَّرَکُمْ آنان پس ازآن که نیازمند بودند، خداوند بى نیازشان ساخت، ضعیف بودند نیرومندشان ساخت و اندک بودند زیادشان کرد

بنابراین، واجب است بر آنان که خدا را اطاعت و سپاسگزارى کنند وَ اُنْظُرُوا کَیْفَ کٰانَ عٰاقِبَةُ اَلْمُفْسِدِینَ وگرنه، آنچه به کسانى زمین را به فساد کشانیدند؛ نظیر قوم نوح، قوم هود، قوم صالح و قوم لوط رسید، به شما نیز خواهید رسید [ نظرات / امتیازها ]

خداوند فرستاد براى هدایت اهل مدین که قمى ره فرموده آن نام بلدى است در راه شام شعیب (ع) را که گفته اند از اولاد مدین بن ابراهیم خلیل (ع) بوده که آن آبادى و آن قبیله بنام او خوانده شده بود و آن حضرت ملقّب بخطیب الانبیاء بوده و بنابراین وجه اطلاق برادر بر او قومیّت است چنانچه سابقا بیان شد و در اکمال از امام باقر (ع) نقل نموده که آن بلد بچهل خانوار نمى رسید در هر حال مأموریت او هم دعوت بتوحید بود و معجزه او فیض ره فرموده که در قرآن ذکر نشده و در اخبار نیافتم ولى در منهج فرموده که نقل شده است که عصاى حضرت موسى با همه آن خصوصیات که اژدها مى شد و مانند چراغ نور مى داد و مانند درخت هر میوۀ که مى خواست مى داد از حضرت شعیب به او رسیده بود و چون مى خواست از کوه بالا رود کوه براى او فرود مى آمد تا بسهولت صعود نماید و در مجمع تاریخ این عصا ذکر شده است و قوم او کم فروش بودند و در کیل که مراد از آن مکیال است و در ترازو خیانت مى کردند و تمام نمى دادند و آن حضرت ایشان را نهى مى فرمود از آن عمل و فساد که مراد کفر و ظلم و جور است بعد از آنکه انبیاء عظام اصلاح نموده بودند زمین را باصلاح اهلش و اقامه شرائع و سنن و تمام شده بود حجّت از حق بر خلق با آنکه خیر و صلاح دنیوى و اخروى آنها در اجتناب از این امور بود اگر مى فهمیدند صلاح خودشان را و تصدیق مى نمودند پیغمبرشان را گویا مى خواهد بفرماید پس بفهمید و تصدیق کنید و عمل نمائید تا بخیر و اصل شوید از خیانت و کم فروشى کسى ترقى نکرده هرکس به جائى رسیده از درستى و صحّت عمل بوده و نیز نهى فرمود آنها را از آنکه مانند شیطان سر راه مردم ننشینند و آنها را از متابعت آن حضرت نترسانند و از راه هدایت بازندارند و القاء شبهات بر مردم نکنند تا راه راست را به کجى معرّفى ننموده باشند چون گفته شده است که آنها این کارها را مى کردند و در خاتمه یادآورى فرموده از موهبت الهى که شامل حال آنها شده بود چون گفته اند مدین جدّ آنها دختر لوط (ع) را به زنیّت اختیار نمود و خداوند بنسل او برکت داد و بزودى زیاد شدند و تحذیر فرموده است از عاقبت امر کسانى که با انبیاء مخالفت نمودند و فساد کردند در زمین مانند قوم نوح و هود و صالح و لوط و امثال آنها که به عذاب هاى گوناگون مبتلا شدند و قریب العهد به آنها بودند [ نظرات / امتیازها ]