این سوره نوزده آیه دارد و در مکّه نازل شده است.
نام آن برگرفته از آیه اول و به معناى شکافته شدن آسمان است.
همچون دیگر سوره‏هاى مکّى، محور این سوره، قیامت و حالات مردمان در آن هنگامه هولناک است. حوادث عظیمى که در پایان دوران جهان و در آستانه قیامت رخ مى‏دهد، فرشتگانى که مأمور ثبت اعمال انسان‏ها در دنیا هستند، عاقبت نیکان و بدان و گوشه‏اى از مشکلات آن روز، بخش‏هاى مختلف این سوره را تشکیل مى‏دهد.
براى تلاوت این سوره در نمازهاى واجب و مستحب، فضیلت‏هایى وارده شده که بیانگر نیاز دائمى انسان به تذکّر و توجّه است تا از قیامت غفلت نکند و به دنیا دل نبندد. [ نظرات / امتیازها ]

«اِنفطار» به معناى شکافته شدن است، «فطر» و «افطار» نیز به همین معناست، زیرا روزه با غذا خوردن مى‏شکافد. «انفطار» و «انشقاق» به یک معناست، لکن در انفطار بعد از شکافتن به چیزى مى‏رسیم، بر خلاف انشقاق، چنانکه عرب در حفر قنات مى‏گوید: «فطرتُ» چون بعد از شکافتن زمین، به آب مى‏رسد. [ نظرات / امتیازها ]

پیوند میان آسمان و زمین و دریا و خشکى به گونه‏اى است که هرگاه نظام یکى از آنها به هم بخورد، نظام همه چیز به هم مى‏خورد. [ نظرات / امتیازها ]

دور نمایى از مفاهیم این سوره‏
محور بحث در این سوره، موضوع حساب رستاخیز و رویدادهاى تکاندهنده‏اى است که در پایان عمر جهان و در آستانه رستاخیز رخ خواهد گشود.
در آیات نوزده‏گانه این سوره این مفاهیم به تابلو مى‏رود:
روزى که عمر جهان به پایان مى‏رسد،
روز رویارویى انسان با عملکرد ریز و درشت خویش،
بلاى غرور و غفلت و منشأ آن،
نگرش دیگر به آفرینش شگفت‏انگیز انسان،
تکذیب حساب و حسابرسى رستاخیز یا راز اصلى غفلت و غرور، فرشتگان نویسنده اعمال،
ثبت و ضبط عملکردها،
فرجام شکوهبار کمال طلبان و شایسته کرداران،
پایان شوم تاریک‏اندیشان و سیاهکاران،
اهمیت و عظمت روز رستاخیز،
افول و پایان همه قدرت‏هاى ظاهرى و پوشالى، و نکات ظریف و درس‏آموز دیگرى که خواهد آمد.
1 - آن‏گاه که آسمان شکافته شود،
2 - و آن‏گاه که ستارگان بپراکنند،
3 - و آن‏گاه که دریاها [را درهم نوردند و] روان سازند،
4 - و آن‏گاه که گورها زیر و رو شوند،
5 - [آرى، آن روز] هر کس آن چه را پیش فرستاده و [یا] باز پس نهاده است بداند.
6 - هان اى انسان! چه چیز تو را در برابر پروردگار ارجمندت مغرور ساخته است؟
7 - [در برابر] همان کسى که تو را آفرید و [اندام‏] تو را درست کرد و به تو نظام بخشید.
8 - [و] به هر صورتى که خواست تو را ترکیب داد.
9 - نه، چنین نیست [که شما به آفت غرور گرفتار باشید] بلکه روز پاداش و کیفر را نیز دروغ مى‏شمارید.
10 - و بى‏تردید نگهبانان بر شما گمارده شده‏اند:
11 - [فرشتگان‏] بزرگوارى که نگارشگر [عملکرد شما] هستند،
12 - [و] آنچه انجام مى‏دهید مى‏دانند.
13 - به یقین نیکان در نعمتى ماندگارند،
14 - و بى‏تردید بدکاران در دوزخ خواهند بود.
15 - روز پاداش و کیفر به آتش آن مى‏سوزند.
16 - و هرگز از [عذاب‏] آن، دور نخواهند بود.
17 - و تو [اى انسان!] چه مى‏دانى که روز پاداش و کیفر چیست؟
18 - باز هم تو چه مى‏دانى روز پاداش و کیفر چیست؟
19 - روزى است که هیچ کس صاحب اختیار چیزى براى کسى نیست، و فرمان [و فرمانروایى‏] آن روز از آنِ خداس [ نظرات / امتیازها ]

آسمان، داراى استحکامى ویژه و اجزاى آن، داراى پیوندى خاص و قابل از هم گسستن

إذا السماء انفطرت
[ نظرات / امتیازها ]

ابن بابویه:با سند خود، از حسین بن ابی علاء نقل می کند: شنیدم امام جعفر صادق(علیه السلام) می فرماید: هرکس این دوسوره را:" اذا السماء انفطرت" و " اذا السماء انشقت" {آنگاه که آسمام از هم بشکافد} بخواند و همواره به این دوسوره در نمازهای واجب و مستحب توجه داشته باشد، همه پرده ها و رازها برای او آشکار می شود و هیچ مانعی در برابر او ایستادگی نخواهد کرد و همچنان خداوند را در نظر خواهد گرفت و خداوند، وی را مورد عنایت خویش قرار خواهد داد تا این که از حسابرسی مردم فارغ شود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

آثار و برکات سوره
1) جهت خلاصی از زندان
قرائت این سوره موجب خلاصی از زندان و رهایی از بند اسارت و ایمنی بیم دار و رفع ترس می گرددد. (4)
از وجود نورانی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده است: هر زندانی یا انسان در بندی آن را بخواند یا نوشته آن را با خود همراه داشته باشد خداوند خروجش را آسان می کند و او را از بند و زندان و خوف و ترس نجات می دهد و حالش به زودی بهبود می یابد.(5)
از امام صادق علیه السلام نیز منقولست: هر کس این سوره را در هر کاری که در ماند 70 مرتبه بخواند خلاصی یابد و اگر زندانی نیز این سوره را 70 بار بخواند خلاصی یابد.(6)
2) جهت ایمنی از رسوایی روز قیامت
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: هر کس بر قرائت سوره مبارکه انفطار مداومت ورزد خداوند او را از رسوایی روز قیامت در امان می دارد و عیب هایش را می پوشاند.(7)
3) قوی شدن دید چشم
از امام صادق علیه السلام نقل شده است: ... و قرائت سوره انفطار برای چشم، دید آن را قوی می کند و دردهای چشمی را برطرف می کند.(8)
________________
پی نوشت:
(1) مجمع البیان,ج10،ص283
(2) ثواب الاعمال،ص121
(3) کنزالعمال، ج6، ص3834
(4) مصباح کفعمی، ص459
(5) تفسیرالبرهان، ج5، ص599
(6) درمان با قرآن، ص139
(7) تفسیرالبرهان، همان
(8) همان

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

ایات 1الی4
در این آیات چهار «اذا» و یک جواب وجود دارد. و در مطلبی که شرط و جواب وجود دارد، سخن اصلی و محور اصلی سخن در جزا پی‌گیری می‌شود، یعنی روزی می‌رسد که انسان از کارهایی که پیش فرستاده و آنچه که به جا گذاشته است و بعدا به او می‌رسد( آثار ماتأخر)آگاهی پیدا می‌کند.

آثار ما تأخر آثاری هستند که بعد از مرگ انسان هم پرونده آنها هنوز بسته نشده و آثار بد یا خوب آن هنوز در پرونده انسان ثبت و ضبط می‌شود.

این محور سخن است که با چهار «اذا»ی ظرفیه شرطیه آن را بیان می‌کند.

[ نظرات / امتیازها ]

إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ (١)وَإِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ (٢)وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ (٣)وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ (۴)عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ (۵)


إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ (١)

وقتی که آسمان شکافته شود.

وَإِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ (٢)

و وقتی که ستارگان پراکنده شوند.(از مدار دربیایند.)

توضیح

این آیه نشان دهنده این است که امروز ستارگان در آسمان پراکنده نیستند و هر کدام در یک مدار مشخصی و در مسیر مشخصی در حرکتند.

وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ (٣)

و هنگامی که دریاها منفجر شود.

توضیح

اینکه گفته شده است که دریاها یکی می‌شوند، از لوازم «فجرت» استفاده می‌شود، و الا در معنای کلمه تفجیر یکی شدن دریا نیست.

ممکن است که در اثر تفجیر بحار آنها به هم بپیوندند، ولی این سخن متفاوتی است از اینکه بگوییم که معنای تفجیر یکی شدن است.

وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ (۴)

و هنگامی که قبرها زیر و رو شوند.

[ نظرات / امتیازها ]

پیام این آیات این است که انسانها به این وضعیت آرام و عادی عادت کرده‌اند و همین موضوع باعث غفلت آنها از ما قدمت و ما اخرت شده است.

به خاطر این که هر روز و هر شب آسمان در جای خود است و ستارگان سر وقت در آن ظاهر می‌شوند و سر وقت از صحنه دید انسان پنهان می‌شوند، و قبرها سالیان دراز تکانی نمی‌خوردند و انسان هم باورش نمی‌آید که روزی فرا برسد که این قبر شکافته شود و انسانی از درون آن بیرون بیاید، و انسان هم به این وضعیت عادت کرده است، و این مسئله موجب غفلت او شده است و قیامت و حساب را از یاد برده است. (یعنی دچار روزمرگی شده است)

زمانی خواهد رسید که این وضعیت آرام به هم خواهد ریخت، آسمان شکافته خواهد شد و ستارگان از مدار خارج خواهند شد و دریاها منفجر خواهند شد و قبرها زیر و رو خواهند شد ولی برای حسابرسی و خیلی از مواقف دیگر یک نظام دیگری برپا خواهد شد، این آسمان که منفجر می‌شود، یک آسمان دیگر بوجود خواهد آمد و این زمین که زیر و رو می‌شود، یک زمین دیگر بوجود خواهد آمد و عرصه برای حسابرسی آماده خواهد شد.
[ نظرات / امتیازها ]

آگاهی انسان از تمام دستاوردهای خویش در هنگامه قیامت.

نظام منسجم و به هم پیوسته عالم از هم خواهد گسیخت، و قیامت برپا گشته و انسان از تمام دستاوردهای خود آگاه خواهد شد.

[ نظرات / امتیازها ]

یَا أَیُّهَا الإنْسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ (۶)

ای انسان! چه چیز تو را نسبت به پروردگارت مغرور ساخت ( فریب داد)؟

توضیح

فریفته شدن نسبت پروردگار به این معناست که ای انسان چه چیز تو به تو جلوه کرد یا چه چیزی تو را به خودش خیره کرد و از پروردگار کریمت غافل کرد؟

«غرک بربک الکریم»: یعنی آن چیزی که توانست به جای پروردگار کریمت نظر تو را به خودش متوجه کند و تو را از خدایت غافل کند، چه چیز بود؟

مصادیق فراوانی برای این مسئله هست:

شهوت، قدرت، ثروت و شهرت، از جمله چیزهایی هستند که انسان را به خودش مشغول می‌کنند و از پروردگار غافل می‌کنند.

خدا در آیات بعدی با توصیف خودش قبح این بی‌توجهی به خدا را آشکارتر می‌کند.

الَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ (٧)

کسی که تو را آفرید و هر آنچه که برای تو لازم بود به تو داد و همه را باهم هماهنگ کرد.

توضیح

«سوّاک»: یعنی همه چیز را در جای خودش قرار دادن، و در سیاق خلق یعنی از هر آنچه که انسان باید داشته باشد، به اندازه به او دادن است.

«عدلک»: همه اینها را باهم هماهنگ کردن و موزون ساختن است.

فِی أَیِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ رَکَّبَکَ (٨)

آن پروردگاری که در هر صورتی که دلش خواست، تو را ترکیب داد.

توضیح

این آیه یعنی تو کسی هستی که خدا تو را خودش خلق کرده و خودش صورتگری کرده است و تو به غیر خدا دل بسته‌ای و به غیر خدا متوجه شدی؟

کَلا بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ (٩)

هرگز! بلکه آنها جزا را تکذیب می‌کنند.

توضیح

«کلا» ردع غرور است.

«بل تکذبون بالدین»: ریشه این فریفته شدن را بیان می‌کند، و اگر این ریشه نبود، و تصدیق جزا در دل تو جای داشت، هیچ چیز تو را نمی‌توانست فریب دهد.

ای انسان واقع امر این است که هیچ امری نمی‌توانست تو را از پروردگار کریمت غافل کند، چرا که تو ساخته و پرداخته دست او هستی و طبیعی این است که تمام وجودت و تمام توجهت و تمام نگاهت به او باشد، ولی چیزی که باعث شد تو نسبت به پروردگارت غرور بورزی چیزی نبود جز اینکه تو مکذب جزا هستی.

اگر نبود اینکه تو جزا را تکذیب کنی، اگر قدرت طلبی می‌خواست جای خدا را در دل تو پر کند، ایمان به جزا به او این اجازه را نمی‌داد و نیز اگر شهوت می‌خواست جایگزین خدا شود و ذهن و جان تو را پرکند، اعتقاد به جزا اجازه نمی‌داد!

غرور محصول همین تکذیب جزا است.

خلاصه این آیات این است:

جرم: غرور و جلوه کردن غیر خدا در نظر مخلوق خدا، جرم جلوه کردن غیر خدا در نظر انسان ساخته و پرداخته خدا.

[ نظرات / امتیازها ]

«دین» در این سیاق به علت سیاق بعدی به معنای جزاست، چرا که در سیاق بعدی «یوم الدین» وجود دارد، پس قرینه‌ای است که «دین» هم جزا گرفته شود.

وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ (١٠)کِرَامًا کَاتِبِینَ (١١)یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ (١٢)

و همانا برای شما محافظانی است، کریم و والامقام که می‌نویسند، و همه افعال شما را می‌دانند.

توضیح

در حالی شما جزا را تکذیب می‌کنید، جا برای تکذیب جزا نیست، وقتی جا برای تکذیب هست که خبری از حفظ نیست، وقتی جا برای تکذیب هست که با مردن همه چیز تمام می‌شود، وقتی برای شما حافظ و نگهبان گماشتیم، که از یک سو شما را حفظ می‌کنند، و از سوی دیگر آنچه را که می‌کنید، را می‌نویسند و می‌دانند، تمام افعال شما را.

«کراما کاتبین»، می‌رساند که حافظی که خدا برای انسان گماشته و تمام رفتار و اخلاق انسان را می‌نگارد،‌ او هم کریم است و اینجا هم با انسان کریمانه برخورد می‌کند.

«افعال»: در معنای عامش شامل اعتقادات و اخلاقیات و رفتارهای انسان است و همه اینها را شامل می‌شود.

شاید به ذهن برسد که فرشته‌ای که کارش حفظ است با فرشته‌ای که می‌نویسد، فرق داشته باشد، ولی یک فرشته است که کارش حفظ است و همین فرشته هم کریم است و اعمال انسان را می‌نویسد.

حافظین و کاتبین هر دو مفاهیمی هستند که به یک دسته از فرشتگان دلالت دارند.

در اینجا اگر به معنای اینکه یک فرشتگانی هستند که کارشان حفظ است و کرمیند و اعمال انسان را می‌نگارند و همه افعال او را می‌دانند، یک دقت شود، بیان کِرَامًا کَاتِبِینَ (١١)یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ (١٢)فقط یک تاکید بر وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ (١٠) است و اگر آنها را بیان نمی‌کرد، حافظین همین معنا را می‌رساند. [ نظرات / امتیازها ]

کتابت یک روح معنا دارد و یک مصداق متبادر دارد، مصداق متبادر از کتابت هم این است که قلم وکاغذی باشد یا دستگاه تایپی باشد که بتوان با آن کتابت کرد، ولی روح معنای کتابت ثبت و ضبط است که ثبت شود تا از بین نرود. اگر به روح معنا توجه شود، لزومی ندارد معنا این طور گرفته شود که فرشته دارد می‌نویسد، یعنی کار فرشته‌ای که حافظ است، ثبت و ضبط است، یعنی آن همان قوه ذخیره سازی است.

با این معنا، معنای عرفی این آیات که کتابت اعمال توسط فرشته‌هاست رد نمی‌شود بلکه معنای دقیق این است که در این صورت مفهوم حفظ با معنای «کراما کاتبین» و «یعلمون ما تفعلون» در ارتباط خواهند بود و اینها مفاهیم در عرض هم نیستند بلکه در طول هم هستند.

در قرآن کریم یک اصلی وجود دارد که اگر الفاظ تحمل یک معنای وسیع‌تر دارند، ما نباید آن را از آنها بگیریم.

بر فرض دو گزینه در اینجا متصور باشد.

یک گزینه این باشد که «حافظین» یعنی «کاتبین».

گزینه دیگر این باشد که «حافظین» یعنی «حافظین»، «کاتبین» یعنی «کاتبین»، این کسی که حافظ است کاتب است، یعنی هم حافظ است و هم کاتب است.

از بین این دو گزینه دومی بهتر است، به دلیل اینکه اگر وجه دوم گرفته شود، یک معنایی را که می‌شود استفاده کرد را فوت نداده‌ایم.

در این معنا با حفظ کردن انسان است که تمام اعمالش و اعتقاداتش و رفتارش حفظ می‌شود.

بنابراین مسئله‌ای که آیات پی‌گیری می‌کند، غرور است و آن همان جلوه کردن غیر خدا به جای خداست، و ریشه این غرور هم تکذیب جزاست.

[ نظرات / امتیازها ]

این سیاق دو ضلع دارد که یک ضلع آن فقط یک آیه دارد، ولی ضلع دوم آن تفصیل دارد و با سیاق دوم هم در ارتباط است:

إِنَّ الأبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ (١٣)

همانا ابرار در نعمتند.

وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ (١۴)

و همانا فاجران در جهنمند.

یَصْلَوْنَهَا یَوْمَ الدِّینِ (١۵)

در روز جزا در آن وارد می‌شوند.

وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِینَ (١۶)

از این جهیمی که برای آنها در نظر گرفته شده است، غایب نمی‌شوند.

وَمَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ (١٧)

و چه چیزی تو را آگاه کرد که یوم الدین چیست؟

ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ (١٨)

سپس چه چیز تو را آگاه کرد که یوم الدین چیست؟

یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئًا وَالأمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ (١٩)

هیچ کسی برای کس دیگری نمی‌تواند کاری بکند، و کار در آن روز برای خداست.

هدف آیات

خدا در این آیات می‌خواهد به انسان بفماند که من اینجا به مصلحت تو هشدارت می‌دهم، تو امروز از کسی غافل می‌شوی و از کسی توجه خودت را برمی‌گردانی که فردا تمام امر دست اوست.

من اگر نمی‌خواهم تو غرور نسبت به پروردگار داشته باشی، به خاطر این است که این غرور باعث فجور می‌شود و فجور هم تو را در جهنم وارد می‌کند.

این است همان مسیری که انسان را به بی‌تقوایی و نافرمانی می‌رساند و در نتیجه جهنم بر انسان واجب می‌شود.

در این سیاق به دلیل سیاق قبلی و به دلیل ادامه بحث فجّار تا آخر سوره، بحث فجار اصالت دارد.

[ نظرات / امتیازها ]

جهت هدایتی سیاق اول

آگاهی انسان از تمام دستاوردهای خویش در آستانه قیامت.

از اینکه خدا اعتراض را روی «غرّک» مستقر می‌کند، معلوم می‌شود که جهت سوره روی غرور است، و اگر از تکذیب جزا و ثبت و ضبط صحبت می‌کند، برای جلوگیری از غرور است.

دلیل بیان اشراط الساعه در اول سوره

در سوره‌ای که از غرور صحبت می‌شود، اولش می‌فرماید:

إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ (١)وَإِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ (٢)وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ (٣)وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ (۴)

و معلوم شد که علت بیان این آیات این است که این آیات را برای انسانی می‌گوید که غیر خدا در چشم او جلوه کرده است و این آیات را به او گفت تا او در تکذیب جزا سست شود و در روزمرگی غرق نشود و بعد هم از دچار شدن او به غرور جلوگیری کند.

جهت هدایتی سیاق دوم

بازداری انسان از غرور و فریفته شدن به پروردگار بر اثر تکذیب جزا.

جهت هدایتی سیاق سوم

انذار فاجران از عذاب بی‌چون و چرا در روز جزا (بازداری انسان از فجور).

[ نظرات / امتیازها ]

فضای سیاق اول:

غفلت از آگاهی به دستاوردهای خویش.

فضای سیاق دوم:

غفلت از حفظ دستاوردها، تکذیب جزا که ریشه آن غرور بود.

فضای سیاق سوم:

تکذیب جزا، و فجور.

[ نظرات / امتیازها ]

انذار فاجران از عذاب بی‌چون و چرا در روز جزا.

در آن روز کاری از دست هیچ کس برای انسان ساخته نیست، و فرمان مطلق از آن خداست.
[ نظرات / امتیازها ]

بازداری انسان از غرور و فجور.

ای انسان! چه چیز در نظرت جلوه کرد و تو را از پروردگار کریمت غافل ساخت، در نتیجه از فرمان او سرباز زدی؟

این همه، به سبب عدم باور به جزاست. بدان که تو با تمام دستاوردهایت حفظ می‌شوی و عاقبت فاجران جهنم است.

[ نظرات / امتیازها ]

به آسمان می نگرند؛ سالیان سال است که بدون هیچ روزنه و شکافی، بر سرشان سقف بوده و ستارگانش همچون مروارید، در رشته های منظم قرار دارد. به دریا می نگرند؛ با کمال آرامش، آب بسیاری را حفظ کرده است. به زمین می نگرند؛ هزاران هزار مرده را با سرگذشت های مختلف در خود جای داده و دم بر نمی آورد. در نتیجه این نگاه سطحی، به راحتی به معصیت و فجور روی می آورند و فکری برای عاقبت اعمال نمی کنند.

این سوره مبارکه در چنین فضایی وارد میدان هدایت می شود: ابتدا از هنگامه ای خبر می دهد که تمام این انسجام و یکپارچگی مشهود، برهم ریخته و پیوست عالم دچار گسست می شود. این فضا را به عنوان بستر علم انسان به کرده­های خود ترسیم می کند. سپس خطاب به انسان فاجر و معصیت پیشه کرده، او را نسبت به فریفته شدن به پروردگار کریمش توبیخ می کند؛ پروردگاری که او را آفریده و امرش را تدبیر کرده است؛ چرا که فریفته شدن به چنین پروردگاری هرگز روا نیست، مگر بر اثر تکذیب جزا.

در ادامه، برخلاف دید سهل نگر او، از ثبت و ضبط دقیق اعمال توسط مأموران بزرگوار خدا خبر می دهد و در نهایت، سیاق آخر سوره، پرده پایانی را رونمایی کرده، عاقبتی را که هرکس بر اثر اعمال خود خواهد داشت، نمایش می دهد و بار دیگر بر اتقان و بی اغماض بودن محاکمه تأکید می کند.

بازداری انسان از غرور و فجور

ای انسان! چه چیز در نظرت جلوه کرد و تو را از پروردگار کریمت غافل ساخت و در نتیجه، از فرمان او سر باز زدی؟ این همه، به سبب عدم باور به جزاست. بدان که تو با تمام دستاوردهایت حفظ می­شوی و جزا حتمی است و عاقبت فاجران، جهنم است.


[ نظرات / امتیازها ]

فضای سخن و جهت هدایتی سیاق نخست

فضای سخن: محتوای این سیاق در قالب شرط و جزا سامان یافته و آیاتی که در جایگاه شرط است، صحنه­هایی از برپایی قیامت را به تصویر کشیده است. شکافته شدن آسمان، از هم پاشیدن نظام ستارگان، انفجار دریاها و زیر و زبر شدن گورها، صحنه های ترسیمی چهار آیه نخست است که هر یک به نوعی، از گسست و در هم ریختگی نظام عالم در هنگامه قیامت خبر می دهد.

آخرین آیه در جایگاه جزا، مبین این حقیقت است که انسان با برپایی قیامت، از تمام دستاوردهای خویش آگاه می شود. این شرط و جزا در فضایی بجاست که مشاهده انسجام و به هم پیوستگی نظام عالم، زمینه ساز غفلت از آگاهی به دستاوردها برای حسابرسی و جزا شده است.

جهت هدایتی: جهت هدایتی این آیات، با توجه به اصالت جزا و لحاظ شرط، قابل تشخیص است: «آگاهی انسان از تمام دستاوردهای خویش در هنگامه قیامت: نظام منسجم و به هم پیوسته عالم، از هم خواهد گسیخت و قیامت برپا گشته، انسان از تمام دستاوردهای خود آگاه خواهد شد».

فضای سخن و جهت هدایتی سیاق دوم

فضای سخن: فضای این سیاق، فریفته شدن به پروردگار و تکذیب جزا بر اثر غفلت از حفظ دستاوردهای خویش است. بجا بودن آیات ششم تا هشتم، صدق آیه نهم و بجا بودن آیه دهم تا دوازدهم به ترتیب، قرینه های این ادعاست.
جهت هدایتی: آیات این سیاق از دو فراز تشکیل شده است: آیه ششم تا هشتم و نهم تا دوازدهم.

‌أ.در فراز نخست با زبان توبیخ، از انسان پرسیده می شود که چه چیزی تو را به پروردگار کریمت فریفت؟ یعنی چه چیزی در نظر تو جلوه کرد و تو را از پروردگار کریمت غافل ساخت؟ همان کس که تو را آفرید و سامان داد و اعتدال بخشید و در هر صورتی که خواست، ترکیب کرد.

(الکریم) تا انتهای فراز، توصیف (رب) است. این توصیف برای نشان دادن قبح فریفته شدن به پروردگار بیان شده است؛ یعنی فریفته شدن به پروردگار کریمی که خالق و مدبر امر انسان است، از منظر هر فطرت سلیم، قبحی آشکار دارد.

‌ب.«کلاّ» در ابتدای فراز دوم، غرور مذکور در فراز پیشین را ردع می کند؛ یعنی فریفته شدن به پروردگاری این چنین، روا نیست.

«بل» برای اضراب از غرور است و ریشه آن را بیان می کند؛ یعنی علت فریفته شدن شما آدمیان به پروردگار، آن است که جزا را دورغ می شمارید. اگر جزا را باور داشتید، هرگز هیچ امری در نظرتان به گونه‌ای جلوه نمی کرد که شما را از خالق و مدبّرتان غافل سازد.

فریفته شدن به خدایی که بارها و بارها نسبت به وقوع جزا هشدار داده و رسولان خود را برای انذار از آن پی در پی فرستاده است، تنها در صورت تکذیب جزا امکان پذیر است. دروغ دانستن جزا هم از آن روست که معتقد به حفظ آدمی و دستاوردهای او نیستید. از این رو در ادامه، با تأکید فراوان از وجود نگهبانانی بر انسانها و ثبت و ضبط بی کم و کاست دستاوردهای آنها سخن می گوید.

جهت هدایتی این سیاق با نسبت سنجی میان دو فراز پیش گفته مشخص می گردد. وجود «کلاّ» در ابتدای فراز دوم نشان دهنده اصالت فراز اول نسبت به فراز دوم است؛ یعنی بحث تکذیب جزا و پاسخ آن، تابع بحث غرور انسان به پروردگار کریم است.

بنابراین عنوان مناسب برای جهت هدایتی این سیاق چنین است: «بازداری انسان از فریفته شدن به پروردگار، براثر تکذیب جزا: شما جزا را دورغ می‌پندارید و به همین دلیل غیر خدا در چشمتان جلوه می کند و از خدا غافل می شوید. بدانید که انسان و تمام افکار و علایق و اعمالش حفظ می گردد و جزا حق است؛ پس مبادا به پروردگار کریمتان فریفته شوید».

فضای سخن و جهت هدایتی سیاق سوم

فضای سخن: در این سیاق، سخن از عاقبت ابرار و فجّار است، ولی با توجه به لحن بیان و کثرت آیات مربوط به فجّار، می توان فهمید که فضای سیاق درباره فاجران است. تأکید بر «یوم الدین» در آیات پانزدهم، هفدهم و هجدهم نشان می دهد که فاجران، روز جزا را باور نکرده اند. بجا بودن آیه نوزدهم حاکی از نگاه آمیخته با تسامح فاجران به مقوله جزاست.
جهت هدایتی: این سیاق با دو جمله آغاز می شود: جمله اول بیان عاقبت نیکوی ابرار و جمله دوم، بیان عاقبت سوء فجّار است و بقیه آیات در دامنه جمله دوم مطرح شده است. بنابراین جهت هدایتی این سیاق، از جمله دوم و دامنه تفصیلی آن استفاده می شود.

آیه چهاردهم تا شانزدهم، جحیم را جایگاه بی چون و چرای فجّار در روز جزا دانسته است.

آیه هفدهم تا نوزدهم، ابتدا با تکرار استفهام تعظیمی درباره (یوم الدین)، بر محتوای انذاری فراز اول می‌افزاید و سپس از حاکمیت مطلق فرمان خدا در روز جزا خبر می دهد.

از این رو جهت هدایتی سیاق سوم چنین خواهد بود: «انذار فاجران از عذاب بی چون و چرا در روز جزا: در آن روز از دست هیچ کس کاری برای انسان ساخته نیست و فرمان مطلق از آنِ خداست».

[ نظرات / امتیازها ]

‌أ.سیاق نخست، فضای قیامت را ترسیم می کند و در اوج بیان انذازی‌اش، قیامت را ظرف آگاهی انسان از تمام دستاوردهای خود می خواند. این گام هدایتی برای آن است که مبنای مکذّبانة انسان فریب خوردة فاجر بلرزد و او برای دریافت هدایت سوره آماده شود.

‌ب.سیاق دوم، انسان را مخاطب قرار می دهد و او را به سبب توجه به دنیا و غفلت از پروردگار کریمش عتاب می کند. آن‌گاه تکذیب جزا را ریشه اغترار او مطرح کرده، با تأکید بر گماشتگی حافظانی بر انسان، به او اطمینان می دهد که تمام عقاید، علایق و رفتارهایش ثبت و ضبط می شود.

‌ج.سیاق سوم، در ادامه سیاق دوم، صحنه جزا را به تصویر می کشد و پس از اشاره به عاقبت نیکان، عاقبت سوزان و حتمی فاجران را بیان می کند.

بنابراین جهت هدایتی سوره مبارکه با این بیان قابل ذکر است: «بازداری انسان از غرور و فجور: ای انسان! چه چیز در نظرت جلوه کرد و تو را از پروردگار کریمت غافل ساخت و در نتیجه، از فرمان او سر باز زدی؟ این همه، به سبب عدم باور به جزاست. بدان که تو با تمام دستاوردهایت حفظ می شوی و جزا حتمی است و عاقبت فاجران، جهنم است». [ نظرات / امتیازها ]

این سوره مبارکه دارای سه سیاق است: آیه ۱ – ۵، آیه ۶ – ۱۲ و آیه ۱۳ – ۱۹٫

وجه گسست سیاق دوم از نخست: انفصال ادبی، پایان یافتن شرط و جزای مربوط به قیامت و آغاز سیر تازه مفهومی (وضعیت اعتقادی و رفتاری انسان) در آیه ششم.

وجه گسست سیاق سوم از دوم: انفصال ادبی و آغاز سیر جدید مفهومی (سرنوشت ابرار و فجار در روز قیامت) در آیه پانزدهم. [ نظرات / امتیازها ]

فضای سخن: فضای سیاق نخست، غفلت از آگاهی یافتن انسان به افکار، علایق و اعمال خویش است. فضای سیاق دوم نیز فریفته شدن به پروردگار و تکذیب جزا بر اثر غفلت از حفظ دستاوردهای خویش است و فضای سیاق سوم، درباره فاجرانی است که جزا را باور ندارند.

جمع فضای این سه سیاق بدین بیان است: فجور که به معنای خروج از فرمان خداست، بروز عملیِ فریفته شدن انسان به خداست؛ یعنی دنیا در نظر انسان جلوه می کند و او را از خدا غافل می سازد و بدین ترتیب، از فرمان خدا سر باز می‌زند. این رذیله در تکذیب جزا ریشه دارد و یکی از عوامل آن، غفلت از حفظ آدمی و ثبت و ضبط دستاوردهای اوست.

[ نظرات / امتیازها ]

در حدیثى از امام صادق (علیه‏السلام‏) مى‏خوانیم : من قرأ هاتین السورتین اذا السماء انفطرت و اذا السماء انشقت و جعلهما نصب عینه فىصلاة الفریضة و النافلة لم یحجبه من الله حجاب ، و لم یحجزه من الله حاجز ، و لم یزل ینظر الى الله و ینظر الله الیه حتى یفرغ من حساب الناس : هر کس این دو سوره : سوره انفطار و سوره انشقاق را تلاوت کند ، و آن دو رادر نماز فریضه و نافله برابر چشم خود قرار دهد هیچ حجابى او را از خدا محجوب نمى‏دارد ، و چیزى میان او و خداوند حائل نمى‏شود ، پیوسته ( با چشم دل ) به خدا مى‏نگرد و خدا ( با لطفش ) به او نگاه مى‏کند ، تا از حساب مردم فارغ شود.
مسلما نعمت بزرگ حضور در پیشگاه خدا ، و از میان رفتن حجابها میان او و پروردگار ، براى کسى است که این دو سوره را در عمق جانش جاى دهد و خود را بر اساس آن بسازد ، نه اینکه به لقلقه زبان اکتفا کند [ نظرات / امتیازها ]

محتواى سوره انفطار
این سوره مانند بسیارى از سوره‏هاى دیگر جزء آخر قرآن بر محور مسائل مربوط به قیامت دور مى‏زند ، و رویهمرفته در آیات نوزدهگانه آن به پنج موضوع در این رابطه اشاره شده :
1 -اشراط الساعة : یعنى حوادث عظیمى که در پایان جهان و در آستانه قیامت رخ مى‏دهد.
2 -توجه انسان به نعمتهاى خداوند که سراسر وجود او را فرا گرفته ، و شکستن غرور او ، تا خود را براى معاد آماده سازد.
3 -اشاره به فرشتگانى که مامور ثبت اعمال انسانها هستند.
4 -سر نوشت نیکان و بدان در قیامت.
5 -گوشه‏اى از سختیهاى آن روز بزرگ.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

غرور و فجور، چیزی در نظر انسان جلوه کرده است و او را از خدا غافل کرده است.
[ نظرات / امتیازها ]

ایـن سـوره مـانـنـد بسیارى از سوره هاى دیگر جز آخر قرآن بر محور مسائل مربوط به قیامت دور مى زند, و روى هم رفته در آیات نوزده گانه آن به پنج موضوع در این رابطه اشاره شده :

1 ـ اشراط الساعه : یعنى ؛ حوادث عظیمى که در پایان جهان و در آستانه قیامت رخ مى دهد.

2 ـ توجه انسان به نعمتهاى خداوند که سراسر وجود او را فراگرفته .

3 ـ اشاره به فرشتگانى که مامور ثبت اعمال انسانها هستند.

4 ـ سرنوشت نیکان و بدان در قیامت .

5 ـ گوشه اى از سختیهاى آن روز بزرگ .

[ نظرات / امتیازها ]

سوره انفطار در مکه نازل شده و شامل نوزده آیه و هشتاد کلمه و سیصد و بیست و نه حرف میباشد.
در خواص و ثواب تلاوت این سوره ابن بابویه از حضرت صادق(ع) روایت کرده فرمود: هر کس سوره انفطار و اذاالسما انشقت را قرائت کند چیزی مانع او از قرب جوار الهی نشود و پیوسته خداوند نظر رحمت باو افکند تا از حساب فارغ گردد.

در خواص القرآن از پیغمبر اکرم(ص) روایت کرده فرمود: هر کس این سوره را تلاوت کند هنگامیکه نامه اعمال باز میشود خداوند او را پناه دهد و عیوباتش را پنهان دارد و مفتضح نگرداند و اصلاح امورات او را بنماید و اگر وقت باریدن باران این سوره را قرائت کند خداوند به تعداد قطرات باران گناهان او را بیامرزد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]