توضیح :
– به نظر ما هم حتما و حتما «الا» به معنای استثناست و معنای استثنا را نمی‌توان از «الا» گرفت ولی در اینجا بحث از استثنای چه چیز از چه چیز است.

یعنی ضرورت ندارد بگوییم که «الا» اگر اسثنا می‌کند، یک مفردی را از یک مفرد دیگر استثنا می‌کند، یعنی «من تولی و کفر» را از مفعول «ذکّر» استثنا می‌کند یا «من تولی و کفر» را از مجرور «علیهم» استثنا می‌کند، بلکه «الا» یک گزاره را از یک گزاره دیگر استثنا می‌کند، گزاره اول، گزاره‌ای است که لوازمی دارد.

به عبارتی گزاره اول این است که تو مسیطر بر کسی نیستی، یعنی ما انسانها را مجبور به تذکر نمی‌کنیم، لازمه غیر مطلوبی همراه این گزاره وجود دارد و آن اینکه حالا که اجباری نیست و اختیاری است، پس هر کسی هر راهی که خواست می‌تواند برود!

گزاره دوم این معنای نامطلوب را از گزاره اول استثنا می‌کند و می‌فرماید: «الا من تولی و کفر فیعذبه الله عذاب الاکبر»، یعنی معنای استثنای استثنا در داخل «الا» هست و همین استثنای گزاره از گزاره یا جمله از جمله است که از آن به استدراک تعبیر می‌شود.

استدراک یعنی کسی یک چیزی گفته و معنای نامطلوبی در کنار آن بوده و شخص می‌خواهد آن را جبران کند و آن را با «الا» بیان می‌کند.

و همین را می‌توان تعبیر به عطف کرد ولی عطفی که در آن باز همان معنای استدراک و استثنا وجود دارد.

اگر «الا» به معنای «لکن» است، اسم و خبر ندارد و اگر به لحاظ ادبی «الا»ی استثنائیه ادبی است، مستثنی و مستنی منه و ترکیبات مخصوص به استثنا را ندارد، در این مورد «الا» هیچ کدام از اینها نیست، بلکه از لحاظ جمله‌بندی مانند عطف می‌ماند، مانند «واو» است و عاطفه بودن، نافی «الا» بودنش نیست؛ یعنی کسانی که از نظر جمله‌بندی «الا» را عطف گرفته‌اند، به این معنا عطف گرفته‌اند که «الا» در اینجا نفش ادبی ایفا نمی‌کند به نحوی که عامل روی چیزی باشد که چیزی را نصب کند و … ، یا مانند «لکن» عمل کند یا مثل «الا»ی متصل عمل کند یا مثل «الا»ی منقطع عمل کند، هیچ کدام از اینها نیست، و از نظر تاثیرگذاری ادبی مثل «واو» است، که در این صورت «الا» عاطفه می‌شود.

یعنی کسانی که معانی حروف و ادوات را مشخص می‌کنند، هر کدام از یک حیثی نگاه می‌کنند و خیلی‌ از آنها هم باهم قابل جمعند.

یعنی معنایی که می‌گوید «الا» عاطفه است و با معنای استدراکی ما از آن می‌گیریم و با همان معنایی که التحقیق از آن می‌گیرد و می‌گوید که استثنا از آن خالی نخواهد بود، همه باهم قابل جمعند.
[ بستن توضیحات ]