1 - گرفتاران پستى و خوارى در قیامت، براى رهایى خود تلاش کرده، خویش را به سختى و زحمت خواهند انداخت.
عاملة ناصبة
مراد از «عمل» در قیامت ـ به قرینه آیه قبل ـ تلاش دوزخیان براى رهایى از مخمصه اى است که آنان را به خشوع و ذلت افکنده است. «نَصَب» به معناى تعب است. (مفردات راغب)، بنابراین «ناصبة» به معناى کسانى است که خود را به رنج و سختى مى اندازند. به قرینه «یومئذ» در آیه قبل مى توان گفت که این دو وصف مربوط به آخرت است.
2 - تلاش بى حاصل و رنج و زحمت بیهوده، نمونه اى از گرفتارى هاى قیامت براى برخى از مردم
حدیث الغـشیة ... عاملة ناصبة
3 - اهل دوزخ، تلاش هاى پرمشقّت خود در دنیا را بى نتیجه دیده و براى رهایى از پستى و ذلّت در قیامت، از آن بهره اى نخواهند برد.
وجوه یومئذ خـشعة . عاملة ناصبة
چنانچه دو وصف «عاملة» و «ناصبة»، مربوط به تلاش و رنج در دنیا باشد; مراد این خواهد بود که صاحبان «وجوه خاشعة» تا زمانى که در دنیا بودند، کارهاى پرزحمت انجام مى دادند; ولى اکنون در قیامت از آن بى بهره اند. گفتنى است که جمله «لسعیها راضیة» (در آیات بعد) ـ که در وصف گروه مقابل این افراد است ـ با این احتمال سازگارتر است.
4 - عمل گروهى از مردم، در قیامت حبط خواهد شد.
عاملة ناصبة
5 - اهل دوزخ، از تلاش هاى خویش در دنیا، جز رنج و تعب در آخرت سودى نخواهند برد.
عاملة ناصبة
جمله «لسعیها راضیة» (در آیات بعد) ـ که ناظر به گروه مقابل اهل دوزخ است ـ از سعى آنها در دنیا و رضایتشان در آخرت سخن گفته است. در نتیجه این آیه، ناظر به عمل دوزخیان در دنیا و «نَصَبْ» (تعب) آنان در آخرت خواهد بود.
[ نظرات / امتیازها ]
اینگونه افراد دوزخی طعامی ندارند مگر ضریع. إبن عباس میگوید:
پیامبر اعظم اسلام صلّی اللّه علیه و آله میفرمود: ضریع چیزی است در دوزخ شبیه به خار، که از صبر (بفتح صاد و کسر باء که عصاره درخت، یا گیاه دنیوی است) تلخ‌تر، از مردار بدبوتر، از آتش سوزنده‌تر‌گواهی می‌دهند و اینکه خود رنج است.
ولی از عمل در آخرت سودی به ایشان نمی‌رسد، و از رنجی که می‌برند هیچ چیزی کسب نمی‌کنند، ولی اگر اندکی به خود در دنیا رنج می‌دادند، در آخرت به آسایشی دراز مدت دست می‌یافتند، و چنان که امام امیر المؤمنین- علیه السلام- گفته است: «چند روزی کوتاه شکیبایی پیشه کردند و در پی آن به آسایشی دراز دست یافتند».
در بعضی از نصوص مأثور تفسیر آیه را به آن کسان می‌کنند که در دنیا به کار برمی‌خیزند و رنج می‌برند، ولی در راه نادرست و بر خطا، پس سر سوزنی از عمل خود سود نخواهند برد، بدان سبب که طاغوتان را دوست می‌داشتند، نه امامان راهنما و پیروان ایشان را.«2» و از امام امیر المؤمنین- علیه السلام- روایت شده است که آنان مردم حروراء یعنی خوارجی بودند که رسول اللّه- صلی اللّه علیه و آله- از ایشان یاد کرد و گفت: «نماز خواندن خودتان را با نماز خواندن ایشان، و روزه گرفتن خودتان را با روزه گرفتن ایشان، و اعمال خودتان را با اعمال ایشان کوچک می‌کنید، از دین چنان خارج می‌شوند که پیکان از تن شکار تیر خورده خارج می‌شود».«3»
اینکه تأویلی نیکو برای آیه است، جز اینکه که تفسیر آن- بنا بر آنچه از سیاق آشکار می‌شود- عامتر و شاملتر است.
از إبن عباس روایت شده است که آنان را بر آن وا می‌دارند که از کوهی آهنین در دوزخ بالا روند، و از اینکه کار سخت رنج می‌برند، از آن روی که با غل و زنجیر بسته‌اند و در میان آتش حرکت می‌کنند، همچون شترانی که به گل گرفتار شده‌اند و در آن پیش می‌روند، و بالا رفتن ایشان در صعود آتش است، و فرود آمدنشان در هبوط آن.
در بعضی از روایات آمده است که: آنان در گوشه‌ای از جهنم دری را به طرف بهشت می‌یابند و برای نزدیک شدن به آن تلاش می‌کنند و چون به آن نزدیک می‌شوند آن در بر روی آنان بسته می‌شود.
کار کردن و رنج دیدن آنان به هر صورتی که بوده، اگر یک دهم از آن را در دنیا به کار درست و رنج دیدن از آن مصرف می‌کردند، برای ایشان کفایت می‌کرد و بهشت و نعیم آن بهره ایشان می‌شد.
[ نظرات / امتیازها ]